Hoop opent het gesprek over vertrouwen in de toekomst

Voor Anouk Bovenkerk, kaderhuis- en hospicearts palliatieve zorg in de ruime regio rond Deventer, is hoop in alle zorgverlening een belangrijk thema. ‘Als huisarts zeg je het vaak na een consult: ik hoop dat u zich snel weer beter voelt!’ Hoop is een innerlijke houding die het fundamentele vertrouwen uitdrukt waarmee mensen de toekomst benaderen, aldus Bovenkerk. En dit vertrouwen is juist ook belangrijk in de palliatieve fase, is haar ervaring. Wel verleggen mensen in deze fase hun focus. ‘De hoop van deze patiënten richt zich vaak op heel concrete dingen. Ze hopen nog op reis te kunnen. Of ze hopen dat hun dierbaren nabij zullen zijn als het zover is.’ Een dergelijke hoop uitspreken maakt je ook kwetsbaar, zegt Bovenkerk, want misschien komt die hoop niet meer uit, is hij helemaal niet ‘reëel’. ‘Om over je hoop te praten, moet je je diepere emoties durven tonen.’

En dat biedt juist weer een goed aanknopingspunt voor zorgverleners in de palliatieve fase, vindt Bovenkerk. Het geeft je, zoals ze het uitdrukt, de mogelijkheid te ‘levelen’ met de patiënt, dus mee te gaan in iemands ziekteproces en aan te sluiten bij wat iemand ten diepste ervaart. Ze vertelt over een vrouw van 68 met uitgezaaide borstkanker. De chemo’s deden niets meer, maar ze wilde per se elders nog een andere kuur proberen. Bovenkerk: ‘Puur medisch zou je als dokter kunnen zeggen: dat gaan we niet meer doen; het heeft geen zin en geeft je alleen maar veel gedoe. Maar toen kwamen we over haar hoop te spreken: ze wilde álles doen om de geboorte van een kleinkind nog mee te maken, een maand of 2 later. En in het gesprek kwamen we nog een stap verder. Haar vader had het jappenkamp overleefd, en voor haar was de norm: je geeft nóóit op! Die houding had haar vader er destijds doorheen geholpen en ook haar hield het nu op de been.’

Bovenkerk raadt collega-artsen steeds aan om in gesprek te gaan over iemands hoop. Juist ook als die misschien niet ‘realistisch’ is. Als arts moeten we iemand de waarheid vertellen, licht ze toe, maar dat betekent nog niet dat je daarmee ook alle hoop moet wegnemen. Door over hoop te praten, kom je erachter wat voor mensen werkelijk belangrijk is. En ook waarvoor ze vooral bang zijn, want hoop en vrees zijn 2 zijden van dezelfde medaille. Bovenkerk: ‘Voor veel mensen is het té confronterend  als je direct vraagt wat iemands grootste vrees is. Maar als je over hoop spreekt en iemand zegt dat-ie hoopt niet teveel pijn te zullen hebben of niet alleen te zullen sterven, dan kom je erachter waar iemands angst vooral zit.’ In haar werk als kaderarts merkt Bovenkerk dat collega-artsen – zeker huisartsen – vaak al goed kunnen omgaan met het bredere perspectief op hoop. ‘Het werkt goed om er óók met elkaar over te praten. Al was het maar vanwege de emoties die je in je contact met patiënten onvermijdelijk ervaart’. 

1. Ontneem patiënten nooit rigoureus hun hoop. Gebruik het als opening voor het goede gesprek in de palliatieve fase. Wat zegt iemands hoop over zijn of haar verwachtingen en wensen?
2. Wees concreet en help je patiënt bij het vinden van een nieuwe focus. Als ‘fietsen in de zomer’ er echt niet meer in zit, kan ‘genieten van de lentezon’ ook een hoopvol perspectief zijn. Mensen zijn sterk en kunnen vaak heel goed zelf zo’n nieuwe focus vinden. Sluit daar als zorgverlener goed bij aan.
3. Besef dat hoop en vrees bij elkaar horen. Zonder hoop geen vrees en zonder vrees geen hoop. Gebruik het thema ‘hoop’ dus als je bij een patiënt een bepaalde (grote) angst voelt, waarover hij of zij misschien niet vanzelf durft te praten.

Het boek ‘Sterfelijk zijn. Geneeskunde en wat er uiteindelijk toe doet’ van de Amerikaanse chirurg Atul Gawande. Anouk Bovenkerk: ‘Deze arts heeft een mooie kijk op palliatieve zorg, met veel concrete ideeën over hoe je als hulpverlener in de relatie met een patiënt kunt omgaan met de dood.’