Film met 7 Goede Voorbeelden voor palliatieve zorg

In de film Ik blijf een poosje bij je zitten zien we hoe de 64-jarige Ton tijdens de laatste maanden van zijn leven verzorgd wordt door verzorgende Gerla. Het derde belangrijke personage is zijn moeder, met wie het contact door alle onuitgesproken emoties stroef verloopt. Gerla vindt een manier om de 2 bij elkaar te brengen: ze stelt de moeder voor om dagelijks langs te komen met een pannetje soep. Zo hebben ze iets te doen. Doordat die laatste fase uiteindelijk goed verloopt, lukt het de moeder om op het einde afscheid van Ton te nemen op de manier waarop hij dat het liefste wil. Terloops worden in de film 7 palliatieve interventies in beeld gebracht, die in de lange versie van 15 minuten aan het einde apart worden beschreven.

Het verhaal is gebaseerd op een waargebeurde casus, vertelt Margriet Wanders, coördinator Netwerken Palliatieve Zorg Utrecht stad en Zuidoost-Utrecht. ‘Het mooie is: alle zorgverleners in de film doen wat ze elke dag in het echt ook doen: hun vak uitoefenen. Ook de moeder heeft in werkelijkheid een heel ziek kind.’

Aanleiding voor het maken van de film was het feit dat de ‘Goede Voorbeelden palliatieve zorg’ die al eerder door ZonMw in de schijnwerpers werden gezet, door verpleegkundigen en verzorgenden niet altijd goed werden begrepen en daardoor nog te weinig of niet juist werden toegepast (zie kader). ‘We hoorden vaak: moeilijk, al die instrumenten’, zegt Wanders. ‘Verzorgenden en verpleegkundigen weten vaak niet hoe de voorbeelden samenhangen. Zo vroeg iemand me waarom ze naast de ‘Signaleringsset in de palliatieve fase’ ook het ‘Zorgpad stervensfase’ zou gebruiken; 1 is toch genoeg? Terwijl die instrumenten verschillende doeleinden hebben.’ De Signaleringsset is er met name voor verzorgenden, om beter symptomen te herkennen, te verwoorden en te bespreken in multidisciplinair overleg. Het Zorgpad is een instrument voor goede zorg en communicatie in de laatste dagen van iemands leven.

De makers selecteerden 7 van de belangrijkste instrumenten. ‘We wilden op een herkenbare manier laten zien dat werken met de Goede Voorbeelden niet moeilijk is en passende palliatieve zorg oplevert’, vertelt Wanders. ‘Ze maken je werk leuker en geven je vooral meer grip op je werk. We hebben geprobeerd om geen saaie instructiefilm te maken.’

Dat is gelukt, vindt Karin van Aalst, palliatief en oncologisch verpleegkundige bij Buurtzorg in Doorn en Wijk bij Duurstede. Ze leerde de film kennen dankzij het netwerk palliatieve zorg, waar Buurtzorgbij is aangesloten. ‘Aan de hand van een goed gekozen casus maak je dankzij de film op patiëntniveau kennis met de instrumenten die er zijn. De situaties vloeien mooi in elkaar over.’ En hij is herkenbaar, vindt ze: ‘Iedereen heeft iets dergelijks wel eens meegemaakt.’ Zelf is ze fan van het instrument ‘Utrecht Symptoom Dagboek’, waarin patiënten hun scores op pijn en welbevinden invullen. ‘Ik hoop dat zoveel mogelijk verpleegkundigen en verzorgenden daarmee gaan werken, want dat gebeurt nog te weinig. Ook de bijbehorende beslisschijf voor palliatieve besluitvorming waarmee je vervolgens je acties kunt plannen, wordt in de film duidelijk naar voren gebracht.’

Patiënten gaan het verschil merken, denkt Wanders. Vooral omdat de instrumenten helpen om in beeld te krijgen wat zij ècht belangrijk vinden. Neem bijvoorbeeld het instrument ‘Sterven op je Eigen Manier’ (STEM), dat in de film indirect in beeld wordt gebracht. ‘Zorgverleners kunnen een STEM-training volgen, waarbij ze leren om met patiënten en naasten te communiceren over de laatste levensfase. Zo wordt de zorg passender en het werk leuker.’ Neem het voorbeeld van het herstellen van het contact tussen de moeder en haar doodzieke zoon via het dagelijkse kopje soep  ‘Ik kan er nog steeds ontroerd van raken’, zegt Wanders. ‘Dat is holistische zorg met aandacht voor lichamelijk, sociaal, psychisch en spiritueel welbevinden. Die instrumenten leren je dat.’

De film Ik blijf een poosje bij je zitten is te vinden op YouTube en de website van de netwerken palliatieve zorg, waarvan Wanders coördinator is. Vanaf mei 2018 is de film verspreid via social media en alle 66 netwerken palliatieve zorg, en onder alle eigenaren van de Goede Voorbeelden. De netwerken zorgen ervoor dat de film bij de daar aangesloten zorgaanbieders terechtkomt. Bijna de helft van de palliatieve netwerken leverde een financiële bijdrage aan de totstandkoming van de film, vertelt Wanders, naast ZonMw, Hogeschool Utrecht en ROC Midden-Nederland. ‘Superleuk’, vindt zij. ‘Daardoor voelen zij zich ook mede-eigenaar.’ Via de netwerken werden ook onderwijsinstellingen benaderd. Een aantal roc’s en hogescholen gebruikt de film al en het kennisinstituut IKNL heeft hem in zijn opleiding opgenomen. 

Ook Buurtzorg gebruikt de film om haar wijkverpleegkundigen bij te scholen in palliatieve zorg, vertelt Van Aalst. Zij is verbonden aan de Buurtzorgacademie. ‘We hebben de film opgenomen in onze kennisbank. In de e-learning krijgen de cursisten de Goede Voorbeelden aangeboden, met een link naar de film. En we promoten hem op onze Facebookpagina. ’ 

De makers hebben een bijsluiter gemaakt over hoe de film tot stand is gekomen en wat ermee te doen. Belangrijkste aanwijzing: vertoon hem niet zonder context. Wanders adviseert om de film na vertoning – bijvoorbeeld in een verpleeghuis aan medewerkers of in een les voor studenten – altijd in te leiden en af te ronden met een gesprek. ‘De film roept veel reacties op’, zegt Wanders. ‘Van: “Ik wist niet dat het zo óók kon” tot “Eten verzorgen zit niet in mijn takenpakket”. Je moet voorbereid zijn op een ontlading met positieve en problematische reacties. Maar als ik dan vertel dat de verpleegkundige geen eten serveert maar een palliatieve interventie pleegt, zie je een draai van 180 graden. Dan komen er mooie gesprekken op gang.’ 

Of verpleegkundigen en verzorgenden voortaan vaker met de Goede Voorbeelden zullen gaan werken? Van Aalst denkt van wel. ‘Ze worden nu echt getriggerd om kennis te maken met de instrumenten. En als ze het eenmaal doen, zullen ze merken dat dat ook echt betere zorg oplevert.’

Dit interview gaat over de resultaten uit het Palliantieproject Film Goede Voorbeelden PZ.