Eerder aandacht voor palliatieve zorg door de dubbele surprise question

Blog door arts-onderzoeker Geerke van den Bosch, postdoctoraal onderzoeker en longarts in opleiding Olaf Geerse en projectleider, medisch oncoloog en hoogleraar Klinische Palliatieve Zorg Lia van Zuylen
Om goede palliatieve zorg te geven is herkenning van wensen en behoeften van de patiënt en de naasten belangrijk. Draagt het toepassen van de ‘dubbele surprise question’ als screeningsinstrument bij aan eerdere herkenning hiervan, tijdens of na een ongeplande opname in het ziekenhuis?

Herkenning van palliatieve zorgbehoeften

In de praktijk is tijdige aandacht voor palliatieve zorg lastig omdat de prognose vaak wordt overschat. Ook is het verloop van een ziekteproces meestal lastig te voorspellen. Hierdoor is er vaak pas laat in het ziekteproces aandacht voor zorgbehoeften van patiënten en naasten. Structurele screening hierop kan helpen. Om herkenning van palliatieve zorgbehoeften te verbeteren, zijn er instrumenten ontwikkeld, zoals de dubbele surprise question en de kwadrantenkaart. De dubbele surprise question helpt om de periode te herkennen waarin er zeker aandacht moet komen voor palliatieve zorg en selecteert daarin specifieker dan de enkelvoudige surprise question die nu in de praktijk wordt gebruikt. De kwadrantenkaart is een gespreksinstrument wat helpt om samen met patiënten en naasten palliatieve zorgbehoeften te bespreken.

De dubbele surprise question

  1. Zou het u verbazen wanneer deze patiënt binnen een jaar komt te overlijden?
  2. Zou het u verbazen wanneer deze patiënt over een jaar nog leeft? 

Positieve screening: Antwoord vraag 1 ‘Nee’, antwoord vraag 2 ‘Ja’.

Ongeplande opname

In ons project ‘Signalering van palliatieve zorgbehoeften tijdens acute opnames: inzet van de dubbele surprise question en kwadrantenkaart (de ACUTE-studie)’ beantwoorden verpleegkundigen de dubbele surprise question voor patiënten die ongepland zijn opgenomen. Ze gebruiken daarbij de ongeplande opname als een belangrijk signaal van achteruitgang en kwetsbaarheid. Patiënten en hun naasten krijgen een gesprek aangeboden als het antwoord op de dubbele surprise question positief is. In dit gesprek maakt de verpleegkundige met behulp van de kwadrantenkaart een inventarisatie van zorgbehoeften en wordt er samen met de patiënt en naasten gekeken hoe zo goed mogelijk kan worden aangesloten bij hun wensen en behoeften. Wanneer er sprake is van meer complexe (toekomstige) zorgbehoeften, wordt het palliatief support team in consult gevraagd.

Wensen en behoeften van patiënten en naasten als uitgangspunt

Een ongeplande opname in de palliatieve fase vraagt soms veel van patiënten en hun naasten. Door screening en inventarisatie van palliatieve zorgbehoeften streven we naar gepaste zorg die zoveel mogelijk aansluit bij wat patiënten en naasten wensen en in hun situatie nodig hebben. Om het project daarin ook zo goed mogelijk aan te laten sluiten, zijn we regelmatig met patiënten en naasten in gesprek en denken patiëntenverenigingen met ons mee. Daarnaast verwachten we dat het zorgverleners helpt om goede zorg te bieden. Met evaluatierondes gaan we na of dat ook hun ervaring is.

Onderzoeksteam

Dit is een uitdagend project wat wordt gedragen door een groep van ervaren zorgverleners. Geerke van den Bosch, arts-onderzoeker bij Amsterdam UMC, is verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken binnen het project. Zij wordt ondersteund door Lia van Zuylen, medisch oncoloog en hoogleraar klinische palliatieve zorg, Monique Steegers, anesthesioloog-pijnarts en hoogleraar pijn- en palliatieve geneeskunde, Bregje Onwuteaka-Philipsen, hoogleraar levenseindeonderzoek, en Olaf Geerse, postdoctoraal onderzoeker palliatieve zorg en longarts in opleiding bij Amsterdam UMC. Daarnaast is er zowel een projectgroep als een adviesgroep actief van leden met een brede expertise in implementatie, palliatieve, oncologische en spoedeisende zorg.

Hoe zijn we gestart?

In de eerste maanden van het project is het precieze plan van aanpak uitgewerkt samen met verpleegkundigen en artsen van de betrokken afdelingen. Hierin is afgestemd dat verpleegkundigen de screening uitvoeren en de uitkomst daarvan bespreken met de arts. Wanneer de verpleegkundige een patiënt positief screent, wordt er aan de hand van de kwadrantenkaart een inventariserend gesprek gevoerd om palliatieve zorgbehoeften in kaart te brengen. Ook hebben we met patiënten gesproken over hoe zij aankijken tegen screening op palliatieve zorgbehoeften. Hieruit blijkt dat patiënten open staan voor een gesprek over palliatieve zorgbehoeften, maar het gesprek vaak niet zelf opstarten. Sinds 1 september 2024 wordt er daadwerkelijk gescreend. Daarbij vragen we patiënten om toestemming om hun gegevens in te zien en anoniem te mogen gebruiken. Zo kunnen we in de toekomst evalueren of het gebruik van de dubbele surprise question in het ziekenhuis effectief is en of het leidt tot meer gepaste zorg in de laatste levensfase.

Verwachtingen voor de toekomst

We streven ernaar om aan te tonen dat inzet van de dubbele surprise question en de kwadrantenkaart leidt tot betere zorg en dat beide goed toegepast kunnen worden door verpleegkundigen in de setting van een ongeplande opname. Daarnaast hopen we deze manier van werken verder uit te kunnen rollen in Amsterdam UMC, maar ook naar ziekenhuizen in de regio en daarbuiten.

Het project is van start gegaan op 1 mei 2024 en loopt tot eind 2026. De eerste resultaten verwachten we begin 2026 te kunnen presenteren.

Dit artikel stond in de nieuwsbrief Palliatieve Zorg, editie november 2024, over onderwijs en de palliatieve zorg. Wilt u onze nieuwsbrief ontvangen? Meld u dan aan.

ZonMw en signaleren en markeren

Dit project financieren we vanuit ons programma Palliantie. Het tijdig signaleren, herkennen en bespreekbaar maken van het levenseinde helpt patiënten en naasten om over hun doelen, wensen en behoeften rondom de palliatieve fase na te denken. Het is belangrijk dat zorgverleners de palliatieve fase tijdig herkennen en symptomen signaleren.  Vanuit ons programma Palliantie financieren we onderzoek naar handvatten voor proactieve zorgplanning, markering signalering en de toepassing daarvan in de zorgpraktijk.

Hulpmiddelen voor proactieve zorgplanning en markeren