Impact van geneesmiddelentekorten en -recalls

Doerine Postma: Impact van geneesmiddelentekorten – ‘het ene tekort is het andere niet’

Om vragen op dit gebied te beantwoorden hebben Doerine Postma en collega’s onderzoek verricht naar geneesmiddelentekorten in Nederland. 
Aan de hand van 5 verschillende voorbeelden van medicijnen waar een tekort aan is (BCG blaasspoeling, doxycycline, adrenaline auto-injector, levothyroxine en penfluridol) werd een beeld geschetst van het probleem. Het doel van het onderzoek werd het opstellen van een model om de onderzoeksvragen te beantwoorden: wanneer is de impact klein en wanneer is die groot, hoe kun je elementen en onderliggende factoren bepalen en hoe kun je deze kwantificeren?

In het model werd als eerste element de beschikbaarheid van een alternatief product geïdentificeerd. Als er geen alternatief beschikbaar is dan is de impact voor de patiënt hoog. Anderzijds, als er wel een alternatief voorhanden is, maar bijvoorbeeld de effectiviteit lager is of de toedieningsroute anders is, dan heeft dit ook hoge impact. Secondaire aspecten, zoals een verandering van doseerschema of sterkte, heeft ook impact voor de patiënt, al is dit in mindere mate. 
Het tweede element is ziektelast, als deze hoog is dan is de impact ook hoog. Als derde element is de gevoeligheid van de patiënt, waarbij de mate van kwetsbaarheid en het vertrouwen in alternatieve therapie belangrijke aspecten zijn. Hierbij speelt dat als de kwetsbaarheid hoog is of als de patiënt geen vertrouwen heeft in alternatieve therapieën de impact ook hoog is. Het vierde element is kosten, waarbij aspecten zoals geen vergoeding voor het (alternatieve) product voor de patiënt of hoge extra geneesmiddelkosten en/of personeelskosten voor de maatschappij ook een hoge impact hebben. Ten slotte, het vijfde element is het aantal patiënten dat wordt geraakt door het geneesmiddelentekort, hierbij speelt dat hoe meer patiënten geraakt worden hoe hoger de impact.
 

Het model is toegepast op de 5 voorbeeldmedicijnen en hieruit kon geconcludeerd worden dat eigenlijk het ene tekort het andere niet is, en het type impact anders is per medicijn. Dit onderzoek leverde meer zicht op de impact van geneesmiddelentekorten en geeft handvatten om stakeholders dezelfde taal te laten spreken (alle elementen meenemen).

Pieter Annema: Impact van geneesmiddelenrecalls op patiënten – ‘Communicatie is key’

Het doel van een recall is om patiënten te beschermen. Maar wat doet een recall met patiënten, met het vertrouwen in medicatie en het gebruik ervan? Pieter Annema, leidt zijn presentatie in met een voorbeeld van een recall waar sprake was van een overschrijding van de concentratie onzuiverheid (NDMA) boven de maximaal toegestane hoeveelheid. Steeds meer recalls vinden plaats door bijvoorbeeld de inzet van nieuwe gevoeliger analytische methodes die kleinere concentraties aan onzuiverheden kunnen opsporen, die we voorheen niet konden detecteren. In dit voorbeeld volgde een recall. Onderzoeker Pieter Annema geeft aan dat het onderzoek de focus had op: wat doet een terugroepactie met de patiënt? En doen we hier goed aan?

Bij de start van het onderzoek bleek duidelijk dat er behoefte was aan een inventarisatieoverzicht. Dit bestond nog niet, dus hebben de onderzoekers er zelf een ontwikkeld. Door real word data te gebruiken van openbare apotheken in Nederland die betrokken waren bij terugroepacties konden de onderzoekers vaststellen hoeveel patiënten bijvoorbeeld van geneesmiddelen moesten wisselen. Hiermee konden de onderzoekers aan de slag om verschillende vragen te beantwoorden: wat doet een recall met patiënten? Wat doet de communicatie en implementatie van recalls met patiënten? En waar ligt de balans? En wat is de impact van recalls op zorgverleners en andere stakeholders?

De oprichting van een patiëntenfocusgroep volgde binnen het onderzoek. Sommige patiënten gaven aan geen last te hebben gehad van de recall, anderen gaven aan dat de recall onrust had opgeleverd, of dat de communicatie van de terugroepactie onduidelijk was. Ook gaven patiënten aan blij te zijn dat ze werden gebeld (door de apotheker) en uitleg hadden gekregen. Hieruit bleek ook dat er behoefte was aan betere communicatie en duidelijke (Jip-en-Janneke) taal, met name wat betreft de berichtgeving vanuit apotheken. De aanbeveling werd dan ook om de communicatie over recalls aan patiënten vooral telefonisch te verrichten en te vervolgen met een brief aan patiënten met meer informatie, waarbij ook duidelijk aangegeven staat hoe ze de apotheek kunnen bereiken voor eventuele vragen.

Paneldiscussie

Aan de hand van enkele stellingen en vragen voeren de panelleden en het publiek een discussie. Hoewel de panelleden verschillende stakeholders representeren, zijn ze het eens dat ze met een gezamenlijke aanpak meer kunnen doen om de impact van geneesmiddelentekorten en -recalls op patiënten te verminderen.

Stelling: 'Wat kunt u doen om de impact van geneesmiddelentekorten en -recalls te beperken?'
Binnen het panel wordt gesteld dat de geboden oplossingen soms handiger zijn voor de apotheker dan voor de patiënt en hier een betere oplossing voor moet komen. Laura M’Rabet van Epilepsie Nederland geeft aan dat patiënten met epilepsie medicijntekorten als stressvol ervaren en dat neurologen aangeven soms niet te weten wat ze dan nog voor de patiënt kunnen doen. Hierbij zoeken patiënten naar extreme oplossingen, zoals het reizen naar het verre buitenland om toch het geneesmiddel te verkrijgen, of oproepen plaatsen op social media met de vraag of er patiënten zijn die het geneesmiddelen nog over hebben. 
Ook vanuit het publiek wordt meegedacht over oplossingen. Zo stelt een van de aanwezigen een vraag over de houdbaarheid van geneesmiddelen: dikwijls worden geneesmiddelpartijen vernietigd omdat de houdbaarheid overschreden is, maar wellicht dat ze toch nog goed zijn. Kunnen deze niet alsnog getoetst worden op kwaliteit als er een tekort aan is? Iemand anders uit het publiek geeft aan dat er ook lessen uit de coronapandemie getrokken kunnen worden die toegepast kunnen worden op de medicijntekorten door een operationeel team geneesmiddelentekorten op te richten. Het doel van het team zou dan zijn om alle geneesmiddelen in het formularium allemaal voldoende beschikbaar te krijgen en te houden, en dan met name ook geneesmiddelen voor kinderen.

Afbeelding

Stelling: 'Welke verbeterpunten ziet u wat betreft de communicatie over geneesmiddelenrecalls?'
Panelleden gaven aan dat de communicatie naar patiënten beter en uniformer moet. Ook wordt gesteld dat de communicatie vanuit de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd naar de apothekers wellicht sneller zou zijn als dit digitaal zou gebeuren. Een aanwezige uit het publiek geeft aan te weten dat CBG en IGJ dit inderdaad nog dit jaar gaan faciliteren.

De sessie eindigt met een aantal vragen direct aan het publiek gesteld.

'Vinden we het als maatschappij acceptabel dat patiënten geconfronteerd worden met verandering van geneesmiddelen die alleen maar in Nederland spelen?'
Nee was het antwoord hierop door 85% van het publiek.
Reactie panel: API’s (Active Pharmaceutical Ingredients) moeten meer in Nederland geproduceerd gaan worden. Een kritische lijst van geneesmiddelen moet opgesteld gaan worden en deze middelen moeten dan in de EU geproduceerd gaan worden, ook al betekent dat dat de medicijnen daardoor iets duurder worden.

'Moet er EU-breed beleid komen?' 
Ja, 83% van het publiek gaf aan een EU-breed beleid te zien als een deel van de oplossing.

'Wat heeft u van deze sessie geleerd over tekorten en recalls?'
Trefwoorden: impactverschil, complex, nog veel te doen, communicatie, samenwerking, blijft lastig probleem, one size does not fit all.