Een gezonde leefstijl om dementie te voorkomen

Mensen met een gezonde leefstijl krijgen minder vaak dementie dan mensen die ongezonder leven. Het consortium NDPI (Nederlands Dementie Preventie Initiatief) wil mensen met een hoger risico op dementie helpen hun leefstijl te verbeteren.

Mensen met bijvoorbeeld een normale bloeddruk en die veel sporten krijgen statistisch gezien minder vaak dementie. De vraag is of dat ook werkelijk te danken is aan de bloeddruk en het sporten. Sebastian Köhler is neuropsycholoog en epidemioloog aan de Universiteit van Maastricht. Hij is hoofdaanvrager van het multidisciplinair consortium NDPI (Nederlands Dementie Preventie Initiatief). ‘Misschien doen die mensen een heleboel andere dingen die óók een rol spelen’, zegt hij. ’Ze hebben bijvoorbeeld een goede baan, en voldoende financiële middelen om veel fruit en verse groenten te kopen. Bovendien krijgen ook mensen met een gezonde leefstijl dementie.’

Leefstijlonderzoeken in groepen met een verhoogd risico

Dat er een verband is tussen leefstijl en dementie, betekent dus niet noodzakelijkerwijs dat je met een gezonde leefstijl dementie kunt voorkomen. Het causaal verband is vooralsnog onduidelijk. Neuroloog prof. dr Edo Richard (Radboudumc) is projectleider van NDPI. ‘Wij willen onderzoeken of er wél een causaal verband is, zodat je iets kunt zeggen over het effect van leefstijlinterventies. Dat doen wij in bevolkingsgroepen met een extra hoog risico: mensen die weinig bewegen, en met overgewicht en een hoge bloeddruk. Dat zijn vaker dan gemiddeld mensen met een laag opleidingsniveau en/of een migratieachtergrond.’

Wij willen onderzoeken of er wél een causaal verband is, zodat je iets kunt zeggen over het effect van leefstijlinterventies
prof. dr. Edo Richard
Projectleider, Radboudumc

Goede raad van de buurman, de pastor of de imam

Mensen met een laag opleidingsniveau en/of een migratieachtergrond zijn moeilijker te bereiken voor huisartsen en andere zorgverleners. De boodschap – een gezonde leefstijl is belangrijk – komt mogelijk onvoldoende over. Daarom gaat het NDPI- consortium ook onderzoeken hoe je deze mensen het beste kunt bereiken. Sebastian Köhler: ‘Misschien is het effectiever als de buurman vertelt over het belang van een gezonde leefstijl, of de pastor, of de imam.’ Onder andere het landelijke expertisecentrum voor gezondheidsverschillen Pharos maakt deel uit van het consortium. Edo Richard: ‘Zij zijn ervaren in de communicatie met mensen van verschillende culturele achtergronden. Zij kennen de context waarin zij leven.’

Overtuigingen over gezondheid zijn ook cultureel bepaald

Een tweede onderzoekslijn van het NDPI-consortium bestudeert de communicatie rondom preventiemaatregelen. Want begrippen die heel gangbaar lijken, sluiten niet altijd goed aan op de kennis en achtergrond van mensen uit de doelgroep. Sebastian Köhler: ‘Een woord als preventie bijvoorbeeld, of dementie; veel mensen hebben daar geen goed beeld bij. Bovendien zijn overtuigingen over gezondheid ook cultureel bepaald. Mensen zeggen bijvoorbeeld: “Het lot bepaalt of dementie ons overkomt”, of “het is Gods wil.” Zij beseffen niet dat je het lot wellicht kunt beïnvloeden met een gezonde leefstijl.’

Een voorlichtingscampagne en een app

Dan volgen stappen 3 en 4 van het onderzoek: de ontwikkeling van een voorlichtingscampagne over de samenhang tussen leefstijl en hersengezondheid en een interactieve app die mensen helpt om een gezonde leefstijl aan te meten. De onderzoekers nemen de kennis uit de eerste 2 onderzoekslijnen mee in deze onderzoekslijnen. Richard: ‘Het zijn allemaal bouwstenen. We verwachten dat vele bouwstenen samen uiteindelijk bijdragen tot preventie van dementie.’

Coaching op afstand

Belangrijke component bij de app is de coach op afstand. Richard: ‘We weten uit eerder onderzoek dat mensen vooral gemotiveerd worden door contact met een echt mens. Niet door automatische reminders via een app.’ De helft van de deelnemers aan het onderzoek krijgt twaalf maanden lang de interactieve app mét coaching, de andere helft krijgt een app zonder interactieve kenmerken en zonder coaching. Richard: ‘Vervolgens kijken we in welke groep de leefstijl het meest is verbeterd. We kunnen dan nog niets zeggen over de invloed op dementie. Daar is dit vierjarig NDPI-traject veel te kort voor.’ 

Bewustwording is de eerste stap naar gedragsverandering

Parallel aan het onderzoek naar de app loopt de voorlichtingscampagne. Doel van de campagne is bewustzijn creëren voor de samenhang tussen leefstijl en hersengezondheid. Dat doen de onderzoekers in samenwerking met de GGD’s via bijvoorbeeld posters, sociale media, lezingen en publieke activiteiten. Köhler: ‘Bewustwording is de eerste stap naar gedragsverandering. Mensen moeten beseffen dat er een probleem is en dat je daar iets aan kunt doen. Als het vervolgens lukt om hen ook te motiveren, kunnen wij hen de app en leefstijlcoaching aanbieden.’

Een positieve boodschap

Bij de voorlichtingscampagne is framing een punt van aandacht. Sebastian Köhler: ‘Angst zaaien werkt niet motiverend. Mensen blokkeren van een dreigende boodschap. Wij gaan het dus niet hebben over risicofactoren, en niet benadrukken dat je met een ongezonde leefstijl wellicht de kans op dementie verhoogt. Maar we zullen spreken in positieve termen, zoals hersengezondheid en ruimte voor verbetering. Wij dragen uit dat gezond leven goed is voor je hersenen. Als je het positief brengt, bereik je meer.’ Er is aandacht voor laaggeletterdheid en voor taalbarrières; het campagnemateriaal verschijnt ook in het Turks en Arabisch.

11 partijen

Binnen het consortium Nederlands Dementie Preventie Initiatief (NDPI) werken 11 partijen samen:

  1. Radboudumc
  2. Universiteit Maastricht
  3. Amsterdam UMC
  4. Erasmus MC
  5. Rijksuniversiteit Groningen
  6. UMC Groningen
  7. Pharos
  8. Hogeschool Inholland
  9. GGD West-Brabant
  10. Alzheimer Nederland
  11. Hersenstichting

Scholing en bijscholing van zorgprofessionals

Tot slot zal het NDPI-consortium een trainingsprogramma voor zorgprofessionals ontwikkelen, bijvoorbeeld voor huisartsen, medische studenten en paramedici. Köhler: ‘Nu ontbreekt de aandacht voor leefstijlinterventies in de meeste opleidingen nog. Er is te weinig kennis over het thema. Wij gaan educatief materiaal ontwikkelen: online lesmateriaal voor scholing en bijscholing van zorgprofessionals.’

5 onderzoekslijnen

Doel van het consortium is dementie te voorkomen. Het onderzoek omvat 5 lijnen:

  1. De doelgroep bereiken (via bijvoorbeeld buurt- of gebedshuizen)
  2. Communicatie met de doelgroep
  3. Een voorlichtingscampagne (om bewustwording te creëren en mensen te motiveren)
  4. De ontwikkeling van een app (met coaching voor individueel risicomanagement)
  5. Een trainingsprogramma voor professionals over leefstijl en het brein

Vervolgonderzoek met veel deelnemers over langere tijd

Als over 4 jaar de app, de campagne en de scholing succesvol blijken te zijn, hopen Köhler en Richard het NDPI-onderzoek op grote schaal te kunnen voortzetten. Edo Richard: ‘We meten nu alleen of de leefstijl verbetert. Maar als je wil weten of je daarmee ook dementie voorkomt, dan zul je dit onderzoek niet met honderden maar met tienduizenden deelnemers moeten doen over een langere tijd.’

De bevindingen hebben invloed op het beleid

Binnen het consortium NDPI werken elf partijen samen (zie kader 1). Ook staat dit consortium in nauw verband met een ander consortium uit de Nationale Dementiestrategie dat momenteel wordt gevormd onder leiding van Alzheimer Nederland. Köhler: ‘Zij zorgen ervoor dat onze bevindingen terechtkomen in de kliniek, de politiek en de maatschappij. Implementatie is hun core business. Zij gaan onder andere een adviesgroep van belanghebbenden opzetten, zoals VWS en de verschillende gezondheidsfondsen. Beleidsmakers gaan iets met onze bevindingen doen.’

Een grote impact op de maatschappij

Om een gezonde leefstijl te bevorderen moeten volgens Köhler ook andere maatregelen genomen worden. ‘Denk aan stadsontwikkeling’, zegt hij. Bijvoorbeeld aanpassingen aan de bebouwde kom, zodat mensen kunnen sporten of wandelen in hun wijk. En de BTW op gezonde voeding verlagen.’ De urgentie is hoog: het aantal Nederlanders met dementie zal naar verwachting stijgen van 300.000 anno 2023 naar 620.000 in 2050. Edo Richard: ‘Met ons onderzoek zullen wij slechts een kleine bijdrage leveren aan de preventie van dementie. Maar een bescheiden effect op iets wat veel voorkomt – namelijk een ongezonde leefstijl – heeft uiteindelijk een grote impact op de maatschappij. En wij blijven bij ons onderzoek de doelgroep betrekken. Hun inbreng is heel waardevol.’

Colofon

Tekst: Riëtte Duynstee 
Eindredactie: ZonMw