Onderzoeksprogramma dementie

In Nederland krijgt 1 op de 5 mensen dementie. Dementie heeft een grote impact op de kwaliteit van leven van mensen die het krijgen, hun naasten en de maatschappij. Mensen met dementie worden uiteindelijk geheel afhankelijk van anderen. De verwachting is dat het aantal mensen met dementie de komende jaren sterk toeneemt, en daarmee ook de belasting van mantelzorgers. Dementie ontwikkelt zich bovendien tot de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland en tot de duurste aandoening. Op dit moment bestaat er geen medicijn dat dementie kan genezen. Daarom is meer onderzoek nodig, van fundamenteel tot praktijkgericht.

Het Onderzoeksprogramma Dementie bouwt voort op 8 jaar onderzoek in het ZonMw-programma Memorabel. Praktijkgericht onderzoek wordt gefaciliteerd via de programma’s Aanbod dagactiviteiten voor mensen met dementie, Social trials en Langdurige Zorg en Ondersteuning.

Het Onderzoeksprogramma Dementie zet in op de ontwikkeling van kennis, innovatie en kennisbenutting. Het doel is om dementie te voorkomen, te behandelen en om te zorgen voor een betere kwaliteit van leven van mensen met dementie en hun naasten, nu en in de toekomst. Dit wordt bereikt door het stimuleren en faciliteren van een hoogwaardige onderzoeksinfrastructuur waardoor maatschappelijk relevant en kwalitatief hoogwaardig dementieonderzoek wordt verbonden met elkaar. We zetten daarom in op het financieren van grote, multidisciplinaire samenwerkingsverbanden – onderzoeksconsortia. Naast onderzoekscentra nemen ook partijen uit het onderwijs, de zorgpraktijk, het bedrijfsleven en de maatschappij deel in deze consortia. Zo ontstaat er een kennisketen waarbij de praktijk betrokken is bij de onderzoeksprogrammering en -uitvoering en kunnen onderzoekresultaten direct de praktijk verrijken. In alle projecten staat het perspectief van mensen met dementie en hun naasten voorop en worden ervaringsdeskundigen actief betrokken. 

Werkpakketten

Het onderzoek in het programma is gericht op 6 werkpakketten:

1. Fundamenteel onderzoek
2. Risicoreductie
3. Diagnostiek en prognostiek
4. Veelbelovende innovatieve therapieën
5. Jonge mensen met dementie
6. Valorisatie; integratie onderwijs, onderzoek en zorg

Subsidie-instrumenten

Multidisciplinaire consortia

Binnen het OPD zetten we in op focus en synergie in dementieonderzoek. Zo voorkomen we versnippering en faciliteren we een goede doorgeleiding van kennis. In 2022 heeft het OPD daarom 5 multidisciplinaire samenwerkingsverbanden (consortia) gehonoreerd. Het consortium MODEM richt zich op fundamenteel onderzoek, de consortia NDPI en BIRD-NL op risicoreductie, TAP-DEMENTIA op diagnostiek en prognostiek en YOD-INCLUDED richt zich op dementie op jonge leeftijd.

Om de implementatie van kennis uit dementieonderzoek in onderzoek, onderwijs en zorg te vergroten, is het consortium DEMPACT gehonoreerd.

Tot slot zijn er ook 6 consortia waar we een belangrijke link mee leggen, namelijk het SPREAD+, NCDC, ABOARD, de KIC-consortia YOD-MOLECULAR en QoLEAD en tot slot MOCIA. 

Afbeelding

Subsidie voor therapieontwikkeling

Wereldwijd vindt er veel onderzoek plaats naar manieren om dementie te bestrijden. Toch profiteert de maatschappij nog maar weinig van de kennis die wordt ontwikkeld. Met het stimuleren van publiek-private samenwerkingen willen we innovatieve therapieën verder brengen, richting de markt en de maatschappij. Zo verwachten we dat fundamentele kennis beter wordt benut. Met de subsidieoproep Veelbelovende innovatieve therapieën voor dementie zetten we een eerste stap.

Talentontwikkeling

Jonge onderzoekers met innovatieve wetenschappelijke ideeën op het gebied van dementie kunnen fellowshipsubsidie krijgen. In 2021 zijn de eerste fellows gestart met hun onderzoek, en in 2023 zijn nieuwe fellows gestart.

Vraaggerichte rondes

Met vraaggerichte rondes is er ruimte voor het ministerie van VWS om actuele en beleidsurgente dementievragen te agenderen voor onderzoek. Zo is er met de vraaggerichte ronde een vervolg op hersenonderzoek.nl gefinancierd. Ook is er een samenwerkingsverband  gehonoreerd op de Caribische eilanden dat werkt aan persoonsgerichte dementiezorg op Caribische eilanden.

Voorbereidende rondes

Enkele voorbeelden van voorbereidende studies zijn pilotstudies, uitvoerbaarheidsstudies, systematische reviews en meta-analyses, kosteneffectiviteitsanalyses, methodologische ondersteuning en het bevorderen van samenwerkingen. Gebruik en noodzaak van dit subsidie instrument wordt bepaald in overleg met de programmacommissie.

Opschaling- en implementatiesubsidies

Er is binnen het Onderzoeksprogramma Dementie ruimte gereserveerd voor opschalings- en
implementatiesubsidies. Hieronder vallen bijvoorbeeld subsidies voor valorisatie, implementatie en kennisverspreiding, zoals voor high-impact-innovaties die middels deze subsidie versneld in de praktijk kunnen worden gebracht.
Gedurende de looptijd van het programma zal gemonitord worden of de impact van kennis uit de consortia voldoende is. Zo nodig kan hier op bijgestuurd worden met omvangrijkere subsidies bij kansrijke grootschalige innovaties.

Internationale rondes

Met het Onderzoeksprogramma Dementie nemen we deel aan het wereldwijde Joint Programme Neurodegenerative Diseases Research (JPND). Zo wil ZonMw Nederlands dementieonderzoek internationaal op de kaart zetten en verbinden met internationale partijen.

Samenwerking binnen ZonMw

Het Onderzoeksprogramma Dementie betreft een breed inhoudelijk programma en zal daarom binnen ZonMw in samenwerking vanuit meerdere clusters uitgevoerd worden. Hierbij is het doel om gehonoreerde projecten goed op elkaar aan te laten sluiten, de doorgeleiding van kennis in de kenniscyclus te vergroten en de impact in praktijk en beleid te versterken. Ook leveren we een financiële bijdrage aan de programma’s Off Road en Open Competitie om innovatieve en nieuwsgierigheid gedreven onderzoek naar dementie te bevorderen.

Samenwerking met externe partijen

Het OPD zal via de stuurgroep nauw samenwerken met de andere thema’s binnen de Nationale dementiestrategie van VWS. Daarnaast wordt samengewerkt met de topsector Life Sciences & Health (Health~Holland) en met gezondheidsfondsen, waaronder Alzheimer Nederland en de Hersenstichting.

Een uitgebreide omschrijving van de samenwerking binnen en buiten ZonMw is te vinden in de programmatekst.

Onderstaand een opsomming van de commissieleden van het programma. Per subsidieronde wordt een afweging gemaakt van wie onderdeel is van de beoordelingscommissie.

Programmacommissie Onderzoeksprogramma Dementie

Voorzitter

Prof. dr. Jet Bussemaker

Vicevoorzitter

Dr. Colja Laane

Leden op alfabetische volgorde achternaam

Prof. dr. Pim Assendelft

Drs. Eleonoor de Boevère

Drs. Saskia Danen-de Vries

Dr. Rob Dillmann

Prof. dr. Sebastiaan Engelborghs

Dr. Alana Helberg-Proctor

Prof. dr. Peter Hilbers

Dr. Ada ter Maten-Speksnijder

Prof. dr. Gerard Martens

Prof. dr. Kristel Sleegers

Waarnemer

Aloys Kersten, VWS, Directie Langdurige Zorg

Jacqueline Hoogendam, VWS, Directie Langdurige Zorg

Marjolein Don, VWS, Directie Publieke Gezondheid

Per subsidieronde wordt een afweging gemaakt wie onderdeel is van de beoordelingscommissie.

Begeleidings- en adviescommissie Werkpakket 4

Voorzitter

Em. Prof. dr. Bert Leufkens 

Leden op alfabetische volgorde achternaam

Dineke Amsing

Prof. dr. Hester van de Bovenkamp

Dr. Talitha Feenstra

Dhr. Alexander Nicastia

Prof. dr. Ed Nijssen

Dhr. Saco de Visser (waarnemer)