Antibiotica

Mensen hebben baat bij medicijnen, zoals antibiotica, tegen bacteriële infecties. Het is van belang dat antimicrobiële middelen werkzaam en effectief blijven, vanwege het risico op overlijden aan een infectieziekte, zoals longontsteking. Daarom financieren we onderzoek en zorgen we voor toepassing van kennis.

Antibiotica en andere antimicrobiële middelen

Een behandeling met antimicrobiële middelen bij een infectie met ziekmakende virussen, bacteriën, parasieten of schimmels is noodzakelijk om de schade te beperken of een leven te redden. Het eerste antibioticum werd in 1928 ontdekt; Fleming constateerde dat een schimmel van het soort Penicillium een stof afscheidde die bacteriën doodt. Sindsdien zijn er meer middelen ontdekt, ontwikkeld en geregistreerd met een antimicrobiële werking. Sommige van deze middelen vinden hun oorsprong in de natuur.

Positieve en negatieve effecten van antimicrobiële middelen

Mensen, dieren, maar ook gewassen hebben bij infecties met micro-organismen baat bij behandeling met antimicrobiële middelen. Denk bijvoorbeeld aan een behandeling met antibiotica bij bacteriële infecties, of antischimmelmiddelen bij schimmelinfecties. Micro-organismen is de verzamelterm voor virussen, bacteriën, parasieten en schimmels. Het doel van antimicrobiële medicijnen is de micro-organismen uit te schakelen of hun groei te remmen. Daarvoor is het essentieel dat dergelijke middelen werkzaam en effectief blijven en geen ongewenste neveneffecten krijgen zoals antimicrobiële resistentie.

Waarom is onderzoek belangrijk?

Door het natuurlijke proces van aanpassing kunnen de ziekmakende micro-organismen veranderen. Hierdoor verandert de werking of het effect van de gebruikte middelen. Dit kan leiden tot ernstige ziekte of zelfs overlijden aan een infectieziekte, zoals een long- of blaasontsteking. Daarom is het van belang dat er blijvend ingezet wordt op

  • de ontwikkeling van nieuwe middelen
  • de optimale werking en het efficiënt gebruik van bestaande middelen
  • het monitoren en voorkomen van ongewenste neveneffecten bij gebruik van deze middelen

Daarom financieren wij niet alleen projecten daarover maar faciliteren we ook de toepassing van de ontwikkelde kennis. Daarnaast laten we regelmatig een kennisagenda opstellen, werken we samen met andere partijen die hier ook mee te maken hebben en werken we binnen ZonMw samen met verschillende onderzoeksprogramma’s aan dit onderwerp.

Nieuwe antibiotica en alternatieven

Het onderzoek naar nieuwe aangrijpingspunten voor nieuwe antimicrobiële middelen is van groot belang. Het ontwikkelen van nieuwe antimicrobiële middelen is echter een zeer kostbaar en langdurig proces. Het kost vaak vele miljoenen euro’s om een nieuw middel op de markt te brengen. Vanuit de nationale overheden worden hiertoe verschillende initiatieven gefinancierd, zoals het NACTAR-programma van NWO en GARDP op internationaal niveau.

Welke onderzoek financieren wij? 

Onderzoek naar de ontwikkeling van alternatieve behandelingen bij infecties is ook van belangOok helpen wij bij het uitbreiden van Traditionele en complementaire zorg (Traditional & Complementary Medicine; afgekort T&CM) binnen de veterinaire en de humane gezondheidszorg op mondiaal niveau. T&CM kan bijdragen aan het terugdringen van onjuist antibioticagebruik door uitgestelde voorschrijfstrategieën of alternatieve preventie of behandeling aan te bieden.

Antimicrobiële resistentie

Een van de belangrijkste ongewenste neveneffecten van het gebruik van antimicrobiële middelen is dat de micro-organismen zich aanpassen en gedeeltelijk of geheel ongevoelig worden voor de gebruikte middelen. Dit fenomeen heet antimicrobiële resistentie, ook wel AMR genoemd. Kortgezegd, hoe meer antimicrobiële middelen gebruikt worden, hoe meer resistentie zich ontwikkelt. Dit is op dit moment het meest aan de orde bij resistentieontwikkeling in bacteriën. Dat noemen we ook wel antibioticaresistentie (afgekort ABR). 

Kennis draagt bij aan het verminderen van resistentie 

Het gevolg van resistentie is dat de ziekmakende micro-organismen zich ongeremd kunnen verspreiden of hun resistentiegenen kunnen doorgeven aan andere micro-organismen. Hierdoor kan het steeds lastiger worden om een soms simpele infectie adequaat te behandelen. Dit is een groot risico voor mens, dier en omgeving. In tegenstelling tot Nederland kunnen mensen in sommige landen heel gemakkelijk antibiotica krijgen zonder voorschrift van een arts. Dit werkt onzorgvuldig gebruik in de hand en dat bevordert resistentieontwikkeling bij bacteriën

Stimuleren van onderzoek naar resistentiegenen 

Het doel van ZonMw is om bij te dragen aan de beperking van de ontwikkeling van resistentie en aan de verspreiding van resistente micro-organismen of resistentiegenen. Om dit te bereiken, financieren we onderzoek dat de kennis vergroot over verspreiding van antimicrobiële resistentie en van resistentiegenen aan de hand van monitoring en diagnostiek. Ook onderzoek dat een handelingsperspectief ontwikkelt om resistentie het hoofd te bieden of bijdraagt aan de verspreiding van de kennis over antimicrobiële resistentie en het voorkomen hiervan wordt gefinancierd.

Stewardship en Antibioticateams

Mede dankzij een AMR-project van Amsterdam UMC (locatie AMC) zijn antibiotica-stewardship-programma’s en antibioticateams (A-teams) landelijk in ziekenhuizen ingezet. Hun doel is zorgvuldige beleidsvorming rond antibioticagebruik in ziekenhuizen. Dit project heeft grote maatschappelijke impact.

Antibiotica en dieren

Tussen 2009 en 2020 is het gebruik van antibiotica in de veehouderij in Nederland met bijna 70% gedaald. Ook wij hebben enkele projecten gefinancierd die gepast en verminderd gebruik antibiotica in de diergeneeskunde bevorderen. Lees meer over ASAP [link naar projectenpagina].

Wereldwijd samenwerkingsverband: JPIAMR

Om deze internationale uitdagingen aan te kunnen pakken, nemen wij samen met 29 andere landen deel aan The Joint Programming Initiative on Antimicrobial Resistance (JPIAMR). Met een One Health aanpak onderneemt dit internationale samenwerkingsverband van onderzoeksfinanciers en ministeries de benodigde stappen om de toenemende resistentie wereldwijd tegen te gaan. Daarnaast zijn wij betrokken bij de ontwikkeling van een nieuw internationaal partnerschap dat zich zal richten op aspecten rond One Health Antimicrobial resistance.

Wat is het effect van de coronapandemie op data? 

De COVID-19-pandemie heeft laten zien hoe belangrijk het is om snel over voldoende gegevens te beschikken voor bijvoorbeeld vaccinontwikkeling, inzicht in de verspreiding van het coronavirus en welke maatregelen daartegen nodig zijn. Ook bij andere infecties zijn goede data de sleutel voor een effectieve aanpak. Lees in het artikel dat het dan ook niet toevallig is dat ZonMw juist op het gebied van infectieziekten en antibioticaresistentie begonnen is met extra aandacht voor FAIR-data.