Congres Goed Gebruik Geneesmiddelen: Terugblik 2021
2020 is een bizar jaar geweest. Onder grote druk heeft ZonMw zo’n 250 wetenschappelijke projecten rond COVID-19 gesubsidieerd in een speciaal programma. ZonMw-voorzitter Jeroen Geurts: ‘Er is wetenschappelijk gezien enorm veel interessants gebeurd. Het was echt een snelkookpan waarin van alles kon wat eerder vaak lastig was. Een crisis als deze blijkt bijvoorbeeld heel snel tot heel veel samenwerking te kunnen leiden. Mensen gingen massaal samen aan de slag en deelden hun bevindingen en data. Zo konden de resultaten van onderzoek ook razendsnel hun weg vinden naar de partijen die er wat mee konden, denk aan de GGD’en en het RIVM. En natuurlijk het ministerie van VWS.’
Geurts hoopt dat het een kentering betekent in de cultuur en werkwijze in gezondheidsonderzoek én implementatie. ‘Je ziet dat we een beweging hebben kunnen maken naar het algemeen belang. Een prachtige ontwikkeling als je het hebt over de inzet op team science. En het past heel goed bij een andere manier van het erkennen en waarderen van onderzoekers. Niet alleen publicaties in de grote tijdschriften zijn relevant, maar ook prestaties in bijvoorbeeld onderwijs, open samenwerking en leiderschap.’ Met betrekking tot geneesmiddelenonderzoek is translatie dé grote uitdaging, besluit Geurts, en Future Affordable Sustainable Therapies (FAST) moet daarbij een belangrijke rol gaan spelen. ‘We willen zo een impuls geven aan nog meer samenwerking. Zodat we veel sneller – én doelmatiger – de sprong kunnen maken van lab naar patiënt.’
Opening congres
COVID-19: lessen van een ingewikkeld jaar
De uitbraak van COVID-19 heeft ons met veel zaken geconfronteerd waar we niet op waren voorbereid. Wat zijn de geleerde lessen van een ingewikkeld jaar? En vooral: wat staat ons te doen? Vier betrokkenen kijken ieder vanuit hun perspectief naar ervaringen, verwachtingen, dilemma’s en oplossingen.
De plenaire sessie start met een mooie bloemlezing uit het IVM Coronanieuws, een tweewekelijkse update vanuit het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) over vaccins, behandelingen en nieuwe vormen van samenwerking. De presentatie is in handen van directeur Ruud Coolen van Brakel. ‘De uitzendingen zijn niet bedoeld voor het algemene publiek, maar in eerste instantie voor huisartsen, apothekers en andere beroepsbeoefenaren in de wereld van de geneesmiddelen. Zodat ze goed bijgepraat raken over wat er allemaal speelt op het terrein van de wetenschap rond deze ziekte. En dat is echt heel veel.’ Coolen van Brakel signaleert een gebrekkige regie op de informatievoorziening rond corona, met versnippering én een overkill tot gevolg. Hij ziet met lede ogen aan dat het vertrouwen in de vaccinatiestrategie achteruit kachelt. ‘Nu wordt er met het grootste gemak 925 miljoen vrijgemaakt voor fieldlabs rond sneltesten. Ik denk dan: misschien is het slimmer om een paar miljoen in een écht professionele communicatiestrategie te steken. Zodat je mensen eens goed kunt uitleggen wat je als overheid aan het doen bent.’
Brede behandelstrategie
Lennie Derde viel als het ware met de neus in de boter toen corona toesloeg. Als intensivist in het UMC Utrecht coördineert ze samen met Marc Bonten het wereldwijde REMAP-CAP-onderzoek in Europa. Oorspronkelijk bedoeld voor het verbeteren van de behandeling van longontsteking, kon het onderzoek vanwege de opzet meteen worden ingezet voor het testen van middelen bij COVID-19. De studie loopt inmiddels in bijna 300 ziekenhuizen op verschillende continenten. Derde: ‘In een pandemie gaat alles heel snel. COVID-19 is een complexe ziekte die een brede behandelstrategie vergt tegen zowel de infectie, inflammatie als stollingsproblemen. De adaptive platform trial van onze studie past daar heel goed bij, omdat je interventies kunt laten instromen en weer uitstromen als ze weinig toegevoegde waarde hebben.’ Het gouden ei is nog niet gevonden, maar de behandelmogelijkheden verbeteren intussen snel. Het design is ook zeer geschikt om patiënten te laten aansluiten, zodat ook hun ervaringen kunnen meetellen. In het Verenigd Koninkrijk is een platformstudie in de eerste lijn opgezet, vertelt Derde. Patiënten kunnen zichzelf aanmelden en zo helpen uitzoeken of bestaande middelen werken bij een corona-infectie. Een mooi voorbeeld van citizen science met real life-data, passend bij een complex probleem als een pandemie.
Grote versnelling
Meta Roestenberg, internist-infectioloog bij het LUMC, die Hanneke Schuitemaker aan tafel vervangt, is al heel lang betrokken bij vaccinontwikkeling voor armoedegerelateerde ziekten. Haar onderzoekswerk lag in maart 2020 plotseling helemaal stil. Ze werd weer fulltime dokter en bereidde zich voor op grote groepen patiënten. Ze heeft gezien hoe de enorme druk ook tot een grote versnelling heeft geleid in gedegen onderzoek naar behandelmogelijkheden, bijvoorbeeld met het antivirale middel remdesivir. Al snel raakte Roestenberg betrokken bij het fase 2-onderzoek naar het vaccin van Janssen tegen het coronavirus. De studie was bedoeld om de optimale vaccinatiedosis en het prikschema te bepalen. Belangrijk voorwerk dat uiteindelijk heeft geleid tot de voorlopige goedkeuring door het Europees Geneesmiddelenbureau EMA. Roestenberg: ‘Ook deze ontwikkeling is razendsnel gegaan. Het is belangrijk te benadrukken dat er in het proces geen bochten zijn afgesneden, iets wat mensen soms denken. Alle stappen zijn zorgvuldig gezet, maar vanwege de urgentie wel veel sneller dan normaal. Er staat een enorme spotlight op, en alles klopt echt tot achter de komma.’
ZonMw Parel voor samenwerking rond kinderen en wetenschappelijk onderzoek
Tijdens het GGG-congres 2021 ontving een team van onderzoekers een ZonMw Parel voor hun samenwerking om wetenschappelijk onderzoek beter toegankelijk te maken voor kinderen. Onder de noemer ‘Kind en Onderzoek’ willen de onderzoekers verantwoord wetenschappelijk onderzoek bij kinderen beter mogelijk maken. Van informed consent tot het monitoren van de belasting, en een stripboek om het uit te leggen. Dit alles is te vinden op www.kindenonderzoek.nl.
Na een aansprekend filmpje over de diverse producten en resultaten van Kind en Onderzoek, vertelt Véronique Timmerhuis, algemeen directeur ZonMw, wat dit gecombineerde Parel-project zo bijzonder maakt. ‘ZonMw geeft om onderzoek bij en mét kinderen. Als financier maken we veel mooie studies mogelijk. Maar die krijgen pas echt waarde als de kennis vervolgens door de praktijk kan worden benut. Die ambitie is in deze projecten prachtig tot uiting gekomen. We stimuleren onderzoekers altijd om de samenwerking te zoeken. De projectleiders en promovendi in deze projecten hebben dat vanaf het begin nadrukkelijk gedaan.’ Voor ZonMw is het belangrijk dat de drie projecten vanuit de samenwerking hebben gezocht naar een praktische doorvertaling, met bruikbare instrumenten die nu ook voor anderen beschikbaar zijn. Timmerhuis: ‘Het is niet alleen mooi en goed onderzoek, op deze manier realiseren de onderzoekers ook werkelijk impact.’
Elkaar scherp houden
Mira Staphorst, die in 2017 is gepromoveerd op door kinderen ervaren belasting in onderzoek: ‘Onze samenwerking tijdens de studies hebben we in de aansluitende implementatieprojecten in een consortium voortgezet. Om uiteindelijk tot de website www.kindenonderzoek.nl te komen.’ Hans van Goudoever, kinderarts in het Amsterdamse Emma Kinderziekenhuis: ‘Dat samenwerken was ook een expliciete opdracht van ZonMw. Het staat in de subsidievoorwaarden, en dat is meer dan terecht. Samen kom je pas echt tot relevante resultaten.’ Ronella Grootens, in 2016 gepromoveerd op informed consent bij kinderen, noemt samenwerken vooral ook erg leuk. ‘Je kunt van elkaar leren en je houdt elkaar scherp.’ Volgens Irma Hein, die in 2015 promoveerde op het bepalen van de wilsbekwaamheid van kinderen, is het ook nog niet klaar. ‘We gaan zeker verder om wat we hebben gerealiseerd nog beter te maken. Deze Parel is voor ons een impuls om door te gaan en kinderen nog beter te betrekken bij wetenschappelijk onderzoek.’
Subsessies Ronde 1
Geneesmiddelenonderzoek bij kinderen vraagt om een specifieke aanpak en kent andere praktische en ethische aspecten dan bij volwassenen.
Onderzoek naar het gebruik van psychofarmaca kent de nodige uitdagingen; het betreft meestal een complexe en heterogene studiepopulatie die verspreid is over de hele zorgketen.
Het in kaart brengen van het menselijk genoom wordt steeds gemakkelijker door de ontwikkeling van DNA-sequencing-technieken. Hoe kun je deze ontwikkelingen inzetten voor versnelling van innovaties in de oncologie?
Wat is de toegevoegde waarde van nieuwe geneesmiddelen in de eerste lijn, zoals nieuwe geneesmiddelen bij diabetes mellitus type 2, hartfalen, obesitas en migraine?
Uitreiking speciale ZonMw-editie Huisarts & Wetenschap
Véronique Timmerhuis, algemeen directeur ZonMw, reikte tijdens het congres het eerste exemplaar van de speciale ZonMw-editie ‘Goed gebruik geneesmiddelen in de huisartsgeneeskunde’ uit aan Jako Burgers van het Nederlands Huisartsen Genootschap. Hierin wordt door ZonMw gesubsidieerd huisartsgeneeskundig onderzoek, met name naar geneesmiddelen, op een rijtje gezet. Deze uitgave gaat als bijlage mee met de mei-editie van Huisarts & Wetenschap en valt bij alle huisartsen in Nederland op de deurmat.
Subsessie Ronde 2
Het verzamelen van zorggegevens uit de dagelijkse praktijk is een waardevolle bron om inzicht te krijgen in geneesmiddelengebruik in de praktijk en de effecten van behandeling.
Kennis van effectieve interventies alleen is onvoldoende om te komen tot het daadwerkelijk gebruik ervan. Hoe kan een bewezen (therapietrouw)interventie het beste in de praktijk worden ingevoerd?
De aandacht voor het gebruik van psychedelica als geneesmiddel voor het behandelen van pijn, trauma’s en (zware) depressies neemt toe. De inzet van middelen als cannabis, MDMA, LSD en psilocybine kan rekenen op hernieuwde wetenschappelijke interesse.
Hoe herken je verschillende typen patiënten en hoe speel je in op hun informatiebehoeften? En wat kun jij doen om te checken of je patiënt de informatie heeft begrepen? En hoe stel jij als zorgverlener de juiste vragen over medicijngebruik?
Subsessie Ronde 3
Van de toegepaste behandelingen in de neurologie is vaak nog veel onbekend over de (neven)effecten. Onderzocht wordt hoe het gebruik van geneesmiddelen bij Parkinson, multiple sclerose en cerebrale parese kan worden verbeterd.
Van farmacogenetica om de juiste behandeling na een hartinfarct vast te stellen tot een software applicatie om een individueel voorspeld behandeleffect te bepalen. Wat gebeurt er met de veelbelovende resultaten van vier GGG-projecten?
Aan de hand van lopende onderzoeken bespreken Eline van Hoorn en Hanno Pijl de ontwikkelingen op het gebied van medicatie en leefstijl en voeding bij diabetes.
