Preventieprogramma 7
Aanleiding
De kansen voor het versterken van de impact van preventie zijn nog nooit zo groot geweest. De COVID-19 pandemie heeft de behoefte aan een goed georganiseerde publieke gezondheidszorg aangescherpt. Het Preventieprogramma 2023-2026 speelt in op deze behoefte en de kansen die deze biedt voor de volksgezondheid. Als Preventieprogramma dragen wij bij door het ontwikkelen van nieuwe kennis en het implementeren en toegankelijk maken van bestaande kennis. Praktijk, beleid, opleidingen en burgers worden vanaf het begin betrokken bij onderzoek. Zo leveren wij een bijdrage aan het behoud en bevorderen van gezondheid, voor iedereen.
Doel
Kennis voor preventie is van groot belang, juist nu. Om op landelijk, regionaal en lokaal niveau te werken aan preventie, is meer kennis en een integrale aanpak nodig. Het Preventieprogramma 2023-2026 draagt hieraan bij. Dit doen wij middels vier belangrijke aandachtspunten.
In onderstaande tekst vindt u de doelstellingen van de drie programmalijnen en het deelprogramma. Klik op + om meer informatie te vinden.
Met de programmalijn Innovatie bieden we ruimte aan vernieuwing en versnelling binnen de hele kennisketen Van ontwikkeling tot en met benutting van kennis. Het doel is signaleren waar innovatie mogelijk is en vervolgens kansen voor vernieuwing en versnelling te creëren. Deze kansen worden gezocht in de gehele kennisketen: van ontwikkeling tot en met benutting van kennis.
Vernieuwing wordt gezocht in onderzoek naar nieuwe determinanten en aangrijpingspunten voor preventie, in innovatieve samenwerkingsvormen en in nieuwe onderzoeksmethodologie.
De inhoudelijke focus van de programmalijn wordt in afstemming met de programmacommissie en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) gekozen.
Er wordt aansluiting gezocht met Volksgezondheid Toekomst Verkenning, beleid van VWS, het Nationaal Preventieakkoord en de Kennisagenda Preventie Samen Gezond Leven. Hierin staan thema's zoals: mentale gezondheid, governance, bekostigingsvraagstukken en gebruik van data.
Bekijk ook de projecten en rondes uit de programmalijn Innovatie uit het Preventieprogramma 2019-2022
Het doel van deze programmalijn is het vergroten van de impact van kennis in de preventiepraktijk. Het gaat hierbij om het gebruik en de implementatie van bestaande aanpakken en (bewezen effectieve) interventies. Naast het stimuleren dat kennis in de praktijk wordt benut, wordt ook onderzoek gestimuleerd naar welke implementatiestrategieën wanneer en in welke context werken.
In de verschillende subsidierondes staan kennisbenutting en samenwerken in de praktijk centraal. Op het gebied van preventie is deze praktijk heel divers; professionals vanuit verschillende expertises werken samen aan de gezondheid van burgers. Om de kennis op passende wijze aan te bieden aan professionals, zijn er subsidierondes gericht op:
- Gemeenten
- GGD'en
- (zorg)praktijk
- opleidingen
Deze programmalijn legt prioriteit bij:
- Burgerparticipatie en burgerinitiatief
- Preventie infrastructuur over de domeinen heen
- Lerende professionals
Mentale gezondheid | Bekijk de implementatie-impuls Mentale gezondheid
Bekijk ook de projecten en rondes uit de programmalijn Kennisbenutting en implementatie uit het Preventieprogramma 2019-2022.
Met de programmalijn Effectiviteitsonderzoek stimuleren we onderzoek naar de effectiviteit en doelmatigheid van preventieve interventies. Het gaat hierbij om brede effectiviteit en doelmatigheid in de (zorg)praktijk én de maatschappelijke kosten en baten van preventie die ook buiten de zorg optreden.
Voor het optimaal benutten van de kennis over effectiviteit van interventies wordt in deze ronde gewerkt met interventies uit relevante interventiedatabanken, zoals het RIVM (interventiedatabase Gezond en Actief Leven), Movisie (databank Effectieve sociale interventies), de GGD’en (GGD Appstore) en het NJi (databank Effectieve Jeugdinterventies).
Deze programmalijn legt de prioriteit bij:
- De effectiviteit van de integrale aanpak. Een integrale aanpak richt zich op verschillende factoren: het individu (gedrag), de leefomgeving én vergt maatregelen op meerdere domeinen. Hieronder vallen ook effectiviteitsonderzoek naar systeemtheoretische aanpakken om systeem- of cultuurveranderingen te bereiken, nieuwe vormen van samenwerking tussen verschillende (zorg)partijen en interventies op het snijvlak van leefstijl en het sociaal domein.
- Het toepassen van alternatieve onderzoeksmethoden op het effectiviteitsonderzoek, zoals kwalitatieve methoden en actieonderzoek, in plaats van de traditionele randomized controlled trial (RCT).
- Thema’s en doelgroepen waarvoor nog onvoldoende kennis over de effectiviteit van interventies beschikbaar is én waarvan de praktijk aangeeft daar behoefte aan te hebben. Roken, alcohol, overgewicht, leefomgeving, waaronder voedselomgeving, en mentale gezondheid blijven belangrijke thema’s die in samenhang worden onderzocht. Het verkleinen van gezondheidsverschillen blijft een belangrijke doelstelling van het hele programma. Daarom ligt de focus in het programma ook op groepen in een kwetsbare positie.
Alcoholpreventie | In juli 2024 zijn 10 projecten aan de slag gegaan met onderzoeksthema’s en kennisvragen uit de Kennisagenda Alcoholpreventie 2023. Met als doel: wetenschappelijke kennis opbouwen op het gebied van alcoholpreventie
Integrale aanpak in preventie | in juni 2024 zijn 8 projecten aan de slag gegaan met Complexe gezondheidsvraagstukken vragen om een integrale benadering. Ze onderzoeken hoe effectief de integrale aanpakken zijn in preventie.
Het deelprogramma Vroege Opsporing richt zich op de vroegtijdige opsporing van ziektes, aandoeningen of risicoindicatoren bij de gezonde burger. Wij stimuleren de optimalisatie van de huidige bevolkingsonderzoeken naar kanker en de ontwikkeling van nieuwe screeningsprogramma’s. Dit doen wij door middel van 3 onderzoeksthema’s:
Thema 1: Risicostratificatie
Op dit moment zijn de bevolkingsonderzoeken en de uitnodigingen, gebaseerd op geslacht en leeftijd. Door meer of minder te screenen op basis van een risicoprofiel, kunnen risico’s en nadelen van screening mogelijk verminderd worden. Hiervoor moet de effectiviteit van risicostratificatie en de acceptatie hiervan goed onderzocht worden.
Thema 2: Bereik, geïnformeerde keuze en toegankelijkheid
Het is van groot belang om de gezonde burger in staat te stellen eigen keuzes te maken op het gebied van screening. Hierbij speelt de toegankelijkheid van de bevolkingsonderzoeken, de manier waarop de burgers bereikt worden en de informatie die zij ontvangen om een geïnformeerde keuze te kunnen maken een grote rol.
Thema 3: Innovatieve technieken
De inzet van innovatieve technieken kan bijdragen aan verbeterde effectiviteit, vermindering van nadelen en/of een verbeterde efficiëntie.
Het is altijd van belang dat onderzoeken relevant zijn voor de maatschappij en dat de doelgroepen betrokken worden. Het deelprogramma Vroege Opsporing werkt daarom met een Maatschappelijk Panel, hierin zijn verschillende maatschappelijke organisaties en patiëntverenigingen vertegenwoordigd. Het panel bewaakt vanaf het begin de betrokkenheid en belangen van de doelgroepen.
In het vorige Preventieprogramma (2019 – 2022) heeft ZonMw nauw samengewerkt met het RIVM-Centrum voor Bevolkingsonderzoek. Ook nu wordt deze samenwerking voortgezet. Het deelprogramma sluit daarnaast aan bij de ontwikkelagenda van het RIVM en ministerie van VWS en de thema’s en doelen geformuleerd in de Nederlandse Kanker Agenda. In de Nederlandse Kanker Agenda is Vroege Opsporing van kanker één van de vijf uitgelichte doelen.
Bekijk ook de projecten en rondes van het deelprogramma Vroege Opsporing uit het Preventieprogramma 2019 – 2022.
Samenwerking
De concrete invulling van de programmalijnen en het deelprogramma gebeurt in overleg met onze stakeholders, de praktijk, (deel)commissies en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Thema’s waar we aan gaan werken zijn bijvoorbeeld alcoholpreventie, mentale gezondheid en het terugdringen van gezondheidsverschillen. Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en het Integraal Zorgakkoord (IZA) onderschrijven de kennisbehoefte voor preventie. Ook deze akkoorden geven richting aan de invulling van het programma.
Subsidieoproepen
Het programma is gestart met een budget van € 43 miljoen. De subsidietoekenningen vinden plaats in de periode 2023 t/m 2026. Alle openstaande subsidieoproepen vindt u in onze subsidiekalender.
Preventieprogramma 2023-2026
Met dit (vervolg)programma dragen we bij aan verbetering van preventie en gezondheidsbevordering van iedereen. Dat doen we door kennis te laten ontwikkelen en benutten daar waar het nodig is. We focussen op gezonde leefstijl, gezond gedrag en het terugdringen van gezondheidsachterstanden. En versterken de gezonde invloed vanuit de sociale, voedings- en digitale omgeving.
Het Preventieprogramma is een doorlopend programma. In elke nieuwe periode bouwen we voort op datgene wat in de vorige periode al is gestart of de resultaten daarvan.
Bekijk ook onze illustratie ZonMw Preventie: Gezond leven in een gezonde omgeving voor iedereen
Commissieleden
Voorzitter
- H. (Henk) Garretsen
Vice-voorzitter
- K. (Karien) Stronks
Commissieleden
- G. (Gera) Nagelhout
- H. (Hans) van Oers
- M. (Maria) Jansen
- E. (Erik) Buskens
- J. (Jaap) de Graaf
- G. (Gerjan) Navis
- H. (Heleen) Riper
- Prof. Dr. F.H. (Frans) Rutten
- I. (Ivo) Smeele
- Dr. F. (Femke) van Nassau
- Dr. G.A. (Ardine) de Wit
Waarnemers
- S.M. (Susan) Potting, VWS
- G.D. (Trudy) van Dijk, VWS
- M. (Marieken) Leurs, RIVM
- M. (Maurice) Nijstad, VWS
- M.A. (Martine) Ruijters, VWS
- A. (Anja) Zantinge, VWS
Secretaris
- J. (Jet) Goppel, ZonMw
Voorzitter
- Emeritus Prof. dr. ing. J.A.M. (Hans) van Oers
Vice-voorzitter
- Emeritus Prof. dr. ir. M. (Maria) Jansen
Leden
- Prof. Dr. E. (Erik) Buskens
- Prof. dr. N.H. (Niels) Chavannes
- Dr. R. (Richard) Heijink
- Dr. F. (Frank) den Hertog
- Dr. K. (Karine) van ’t Land
- Prof. Dr. L. (Lilian) Lechner
- Emeritus prof. Dr. G.J. (Gerjan) Navis
- Dr. M.M. (Maartje) van Stralen
- Prof. dr. J. (Jeroen) van der Waal
Waarnemers
- G.D. (Trudy) van Dijk, VWS
Programma managers
- J. (Jet) Goppel
Per subsidieronde wordt een afweging gemaakt wie onderdeel is van de beoordelingscommissie.
Voorzitter
- Dr. C.J. (Karine) van ’t Land
Vicevoorzitter
- Dr. F. (Femke) van Nassau
Leden
- M.J. (Marian) van den Brink
- P.A.J. (Pieter) Buis
- H. (Hans) Roskam
- P.J.A.M (Piet) van der Smissen
- Dr. B.G.M. (Berna) Sol-de Rijk
- Dr. M. (Maarten) Stiggelbout
- Prof. Dr. M. (Michel) Wensing
- A. (Annemieke) van der Zijden
- R. (Renske) van der Zwet
Waarnemers
- Dr. J. (Djoeke) van Dale, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
- G.D. (Trudy) van Dijk, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
- M. (Maurice) Nijstad, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Programmamanagers
- P. (Pauline) Mourits
Programmasecretaris
- L. (Lonneke) Frantzen
Voorzitter
- J. (Jaap) de Graaf
Vicevoorzitter
- Prof. Dr. H. (Heleen) Riper
Commissieleden
- Prof. Dr. C. (Catherine) Bolman
- Dr. M.J.H. (Marja) van Bon-Martens
- Dr. G.A.J. (Gerdine) Fransen-Kuppens
- Dr. J. (Jannet) de Jonge
- Prof. Dr. A. (Jos) de Keijser
- Prof. Dr. S.P.J. (Stef) Kremers
- Prof. Dr. E.H.S. (Lilian) Lechner
- Dr. J. (Janneke) Metselaar
- Dr. R.J. (Reint-Jan) Renes
- Dr. I.J.M. (Ivo) Smeele
- Dr. J.A. (Jeroen) de Wilde
Waarnemers
- Dr. J. (Djoeke) van Dale, RIVM
- G.D. (Trudy) van Dijk, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
- M. (Maurice) Nijstad, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Programmamanagers
- A. (Anne) Ballering
- J. (Janne) van der Klok
Voorzitter
- G. (Gera) Nagelhout
Vice-voorzitter
- Prof. Dr. F.H. (Frans) Rutten
Commissieleden
- Dr. D.A. (Daan) van den Broek
- Prof. Dr. A.H. (Koos) Zwinderman
- Prof. A.W. (Aad) van der Vaart
- Prof. Dr. C. (Kees) van Kuijk
- Dr. Em. M.M.A. (Madeleine) Tilanus
- Dr. S. (Sophie) van Baalen
- Prof. Dr. G.H. (Truuske) de Bock
- Prof. Dr. S.J.H.M. (Bas) van den Putte
- Prof. Dr. W. (Wendy) van Zelst-Stams
- Prof. dr. ir. G.J.S. (Geert) Litjens
Flexpool leden
- Dr. C.H.C. (Stans) DrossaertD
Waarnemers
- Dr. W. (Wendy) Koster, RIVM
- S.M.C. (Susan) Potting, ministerie van VWS
- J.D. (Julianne) van der Berg, Gezondheidsraad