Scholen begeleiden naar een duurzame Gezonde School aanpak

Samenwerken in implementatie door het bundelen van kennis uit onderzoek en praktijk
Rennende schoolkinderen

De Gezonde School-aanpak helpt scholen om te werken aan een gezonde leefstijl. Hoe een school dit doet, kan erg verschillen. Daarom is het belangrijk dat de Gezonde School-adviseurs, die de scholen hierbij ondersteunen, oog hebben voor de wensen, behoeften en mogelijkheden van de school. Door middel van co-creatie hebben het Gezonde School programma, Maastricht University en de Vrije Universiteit Amsterdam kennis uit onderzoek en de praktijk gebundeld. In een aanvullende module leren de Gezonde School-adviseurs nu hoe zij nog beter kunnen aansluiten bij de specifieke situatie van een school zodat scholen een Gezonde School worden én blijven.

Ruim een derde van alle po-, so-, vo- en mbo-scholen werkt met de Gezonde School-aanpak. Doel is om een gezonde leefstijl op school vanzelfsprekend te maken. Aan de hand van een stappenplan gaan scholen met een gezondheidsthema aan de slag. Voorbeelden van thema's zijn: voeding, bewegen en sport, welbevinden. Voor ieder thema kan een school een vignet aanvragen. Daarmee kan de school laten zien dat ze een Gezonde School zijn. Scholen worden hierin begeleid door getrainde Gezonde School-adviseurs van de GGD.

Aanpak laten aansluiten bij de praktijk

“We merkten in twee eerdere projecten op school dat het heel belangrijk is dat een aanpak aansluit bij de context van de school om een interventie te laten slagen”, vertelt Bonnie van Dongen, een van de betrokken postdoc onderzoekers bij de Vrije Universiteit Amsterdam ten tijde van het onderzoek. Die context wordt bepaald door de specifieke omstandigheden en karakteristieken van een school. Denk aan de populatie (zoals het type leerlingen, ouders en personeel), veranderingen (zoals een fusie, verbouwing of wisselend personeel), de omgeving rondom de school (zoals het lokale netwerk) en het beleid van de gemeente.

“We wilden de geleerde lessen graag inzetten voor het Gezonde School programma om de begeleiding nog beter aan te laten sluiten op de wensen, behoeften en mogelijkheden van de school. Samen met het Gezonde School programma zijn we aan de slag gegaan met het ZonMw-project ‘Deskundigheidsbevordering van Gezonde School-adviseurs: naar context-gestuurde adaptie van het implementatieproces’.”

Ontwikkel- en implementatieplan

Boukje van Vlokhoven, projectleider Gezonde School bij de VO-Raad (Vereniging van scholen in het voortgezet onderwijs) houdt zich onder andere bezig met deskundigheidsbevordering van de Gezonde School-adviseur. “Ik was blij om met onderzoekers iets te ontwikkelen waar we in de praktijk echt iets aan hebben. En wat toekomstbestendig is, ook als het ontwikkeltraject stopt. Daarom zijn we vanaf de start al gaan nadenken over een ontwikkel- én implementatieplan waarmee ook de borging wordt gegarandeerd. Als je dit niet doet, komt je interventie al snel ergens op een plank te liggen. Het een kan niet zonder het ander.”

Afbeelding
Iets ontwikkelen kan niet zonder een implementatieplan. Anders komt je interventie al snel ergens op een plank te liggen.
Boukje van Vlokhoven
Projectleider Gezonde School

Training om contextgericht te werken

Een Gezonde School-adviseur ondersteunt een school bij het implementeren van de Gezonde School aanpak. Bonnie licht toe: “Vanuit het programma Gezonde School ontvangt de adviseur een basistraining waarin wordt uitgelegd hoe het programma werkt, op welke manier een school aan diverse leefstijlthema’s kan werken en waar de begeleiding door de adviseur uit kan bestaan.

Binnen dit onderzoeksproject zijn we op zoek gegaan naar manieren om de Gezonde School-adviseur te ondersteunen bij het omgaan met de situaties die voor iedere school verschillend zijn (uniek) en constant in beweging zijn (dynamisch).  Op basis van een narratieve literatuurstudie hebben we vijf rollen geformuleerd die we met feedback van de adviseurs hebben aangescherpt. Deze rollen staan in een factsheet beschreven. Daarnaast hebben we een training ontwikkeld waarbij de adviseurs leren hoe ze die rollen in kunnen zetten om contextgericht te kunnen werken in een school.” 

De rollen van een Gezonde School-adviseur

Navigator: Kijken en luisteren naar de behoeftes, wensen en mogelijkheden die er zijn in en rondom de school en helpen om keuzes te maken.

Spin in het web: De school verbinden met externe partners en helpen om alle partijen in co-creatie met de school te laten samenwerken.

Lokale expert: De Gezonde School-adviseur beschikt over expertise en up-to-date kennis wat betreft de integrale en structurele aanpak en de lokale en regionale kansen en mogelijkheden.

Kritische vriend: Meedenken, adviseren en motiveren. De adviseur volgt het proces met een kritische blik en stuurt bij waar nodig.

Ambassadeur: Enthousiasmeren van school en externe partijen over Gezonde School bij de start en gedurende het proces om borging te stimuleren.

Dynamisch en toekomstbestendig

Het programma Gezonde School neemt de ontwikkelde training op in het reguliere aanbod van deskundigheidsbevordering voor de Gezonde School-adviseurs en biedt de training momenteel twee keer per jaar aan. Bonnie kan vanuit haar functie voorlopig de training blijven geven. Om de training nog verder te borgen, wordt dit vanaf nu gedaan in samenwerking met een ervaren Gezonde School-adviseur.

Bovendien evalueren de trainers elke training en koppelen dit terug aan het programma Gezonde School. “Zo blijven we de training doorontwikkelen”, vertelt Boukje. “We zien het implementatieplan dan ook als een dynamisch document. We hebben opgeschreven wat we nu weten en punten waar we blijvend aandacht voor moeten hebben. Eens in de zoveel tijd komen we samen om het aan te vullen en te herzien.”

Succesfactoren voor implementatie

“Samen hebben we iets ontwikkeld wat ertoe doet, waarmee we bijdragen aan de professionalisering van de adviseur. En daar zijn we trots op!” aldus Boukje. “De open werkhouding van onderzoekers Bonnie en Nina en de korte lijntjes zorgden voor een prettige samenwerking.” Bonnie: “Ik kan me nog goed de eerste sessie herinneren, waarin we ons niet lieten beperken tot dit project. We dachten allemaal in kansen. De subsidieoproep gaf hier ook ruimte toe.” Boukje vult aan:  “Er was echt een fijne dynamiek en positieve sfeer. En dat is altijd gebleven.” Een andere succesfactor die Bonnie en Boukje noemen is al bij de ontwikkeling de doelgroep betrekken. “De onderzoeksmethodiek co-creatie stond centraal in het hele ontwikkelproces van de training. In elke fase hebben we Gezonde School-adviseurs op verschillende manieren betrokken om een training te ontwikkelen die bij hun behoeften en praktijk aansluit.”

Afbeelding
We hebben een training voor, maar vooral mét de Gezonde School-adviseurs ontwikkeld. Zij hebben de expertise en weten wat ze nodig hebben om om te kunnen gaan met uitdagingen in de praktijk.
Bonnie van Dongen
Postdoc onderzoeker bij de Vrije Universiteit Amsterdam

Praktijkervaringen

Contextgericht werken zal altijd belangrijk blijven, daar is Bonnie van overtuigd. “Maar het is wel steeds een uitdaging om een moment in ieders drukke agenda’s te vinden om samen te komen. Gezonde School-adviseurs werken vaak als gezondheidsbevorderaars bij GGD-en, organisaties die momenteel worden overbevraagd. Dat heeft soms een lange adem nodig.” Een andere ervaring is dat contextgericht werken de adviseurs de ruimte biedt om veel ervaringen te delen. “Ze mogen zelf uitdagende situaties inbrengen, maar niet alles kan tijdens de training aan bod komen”, ligt Bonnie toe. “We richten ons meer op de overkoepelende vaardigheid hoe je met lastige situaties en uitdagingen om kan gaan, door bijvoorbeeld te bewegen naar een andere rol. We hebben nu tijdens de training een algemeen parkeervel, en koppelen deze punten terug aan het landelijke programmateam. Zo komt de praktijk, het onderzoek en de landelijke aanpak mooi samen.”

Steeds meer contextgericht werken

Het ontwikkel- en implementatieplan heeft ervoor gezorgd dat er nu een training voor Gezonde School-adviseurs is en zij steeds meer contextgericht werken. “We kunnen dankzij deze subsidie de Gezonde School-adviseurs nog beter ondersteunen”, aldus Boukje. Er is een factsheet en training ontwikkeld, er wordt gewerkt aan (internationale) publicaties en er komt nog een animatie over contextgericht werken.” En de volgende stap? Bonnie: “Het zou mooi zijn als we deze werkwijze ook kunnen toepassen op de Gezonde School coördinator. Dat is vaak een docent of iemand anders binnen de school, met andere kennis en vaardigheden dan de adviseur, die we ook goed willen toerusten zodat de implementatie nog succesvoller verloopt.”

Implementatie in samenwerking

Het project Deskundigheidsbevordering van Gezonde Schooladviseurs: Naar context-gestuurde adaptatie van het implementatieproces is één van de 8 gehonoreerde projecten binnen de ronde Implementatie in samenwerking binnen de programmalijn Kennisbenutting en implementatie (preventieprogramma 2019-2022).  

Deze ronde richt zich op de raakvlakken tussen de in verschillende projecten opgeleverde kennis. En hoe je door samen te werken tussen projecten én de praktijk deze kennis kan bundelen èn verrijken. Een lerende aanpak vormt het hart van deze samenwerking.

Meer informatie