Optometrie is een van de beste voorbeelden van mogelijke taakherschikking

Interview met Gabriëlle Janssen en Ingrid Rep
De wachtlijsten van oogartsen zijn enorm. En dat terwijl 25% van de consulten die de oogarts doet, ook door optometristen kan worden gedaan, vertellen Gabriëlle Janssen en Ingrid Rep van Optometristen Vereniging Nederland. ‘Alles moet uit de kast om te zorgen dat mensen kunnen blijven zien.’

Laagdrempelige oogzorg

Gabriëlle Janssen, tot voor kort voorzitter van de Optometristen Vereniging Nederland (OVN), werkte na haar opleiding 15 jaar in Vietnam. ‘We zijn daar begonnen met het opzetten van een opleiding optometrie en hebben het vak een goede positie kunnen geven in de gezondheidszorg. Toen ik daar bezig was, bedacht ik: het is hier nu beter georganiseerd dan in Nederland. Optometristen in Nederland vallen sinds 2000 wel onder artikel 34 van de Wet BIG, waarin staat dat zij een beschermde opleidingstitel hebben, maar de volgende stap is nog steeds niet gezet: vergoeding van optometrie vanuit de basisverzekering, zodat mensen laagdrempelig oogzorg kunnen krijgen. Dat is een essentiële stap in onze zorg, mensen met laagcomplexe klachten moeten bij ons terecht kunnen. 

Afbeelding
Vergoeding vanuit de basisverzekering is een essentiële stap in onze zorg; mensen met laagcomplexe klachten moeten bij ons terecht kunnen.
Gabriëlle Janssen

Optometrie in het basispakket

Intussen is Janssen samen met Ingrid Rep bezig om optometrie in de basisverzekering te krijgen. ‘Dit traject doen we nog samen’, aldus Rep. ‘Gabriëlle is na 3 bestuurstermijnen afgetreden als voorzitter van de OVN, maar blijft 1 van de adviseurs van het bestuur. We zitten met z’n tweeën bij de gesprekken met het ministerie van VWS, samen met de patiëntenorganisatie Oogvereniging en het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap, de beroepsvereniging van oogartsen. Dit traject was voor mij een belangrijke drijfveer om als directeur bij de OVN te gaan werken. Ik heb altijd voor belangenorganisaties gewerkt. Nu maak ik me graag hard voor optometrie in het basispakket.’ 

Even voorstellen

Ingrid Rep 

Afbeelding
Ingrid Rep

Ingrid Rep is een senior bestuurder met veel ervaring binnen verenigingen en stichtingen. Ze studeerde sociaal-cultureel werk, bestuurskunde en bestuurlijk leiderschap. 

Lange tijd werkte ze bij FNV, 2x onderbroken voor directiefuncties bij culturele instellingen. Van 2017 tot 2021 was Rep algemeen secretaris van de FNV. Ook was zij 2 jaar directeur van seniorenorganisatie KBO-PCOB. Hierbij had zij direct met de zorg te maken en overlegde ze met ministeries. 

Sinds maart 2024 is Rep directeur-bestuurder van de Optometristen Vereniging Nederland.

Gabriëlle Janssen 

Afbeelding
Gabriëlle Janssen

Gabriëlle Janssen is een optometrist met 26 jaar klinische ervaring. 

Na haar opleiding aan de Hogeschool Utrecht – ze was van de eerste lichting hbo-opgeleide optometristen – en de opleiding MBA Health werkte zij zowel in het onderwijs als in de praktijk. In Vietnam deed zij ontwikkelingswerk en zette ze met lokale partijen een optometristenopleiding op. 

Hierna was zij 9 jaar voorzitter van de Optometristen Vereniging Nederland. Dit jaar wordt Janssen president van de European Council of Optometry and Optics en zet zij zich verder in om de positie van optometristen in de oogzorgsector te verbeteren. 

Optometrie en gezondheid

Optometrie neemt een eigen plek in de paramedische zorg in. ‘Een optometrist is, na de 4-jarige opleiding in Utrecht, in staat het oog te onderzoeken of het wel of niet gezond is en om bij bepaalde oogaandoeningen te monitoren of het goed gaat of niet’, aldus Janssen. ‘Ook doen optometristen op indicatie preventieve onderzoeken, bijvoorbeeld bij mensen met glaucoomrisico, en screening bij mensen met diabetes voor afwijkingen in het netvlies.’ 

Anders dan de opticien, die brillen en lenzen aanmeet, werkt de optometrist dus op het gebied van de gezondheid. ‘Verwarrend is wel dat veel optometristen in optiekzaken werken’ vervolgt Janssen. ‘Zo’n 65% van de optometristen werkt in de eerste lijn in een optiekzaak en 35% in de tweede lijn in een ziekenhuis. Zowel in de eerste als de tweede lijn werken optometristen samen met oogartsen. De oogarts behandelt daarbij de hoogcomplexe zorg, waarbij medicijnen of chirurgische ingrepen nodig zijn.’

Slechtziend- en blindheid in de westerse wereld

Slechtziendheid is een van de belangrijkste oorzaken van invaliditeit en heeft grote invloed op de kwaliteit van leven, het psychologisch welzijn van mensen én het cognitief vermogen van ouderen. Maculadegeneratie, waarbij de kegeltjes in het centrale gedeelte van het netvlies afsterven, glaucoom en beschadiging van het netvlies door diabetes behoren tot de belangrijkste oorzaken van slechtziend- en blindheid in de westerse wereld. Daarbij laten Europese studies zien dat de kans op een dergelijke aandoening aanzienlijk toeneemt met de leeftijd. Voor veel oogziekten zou een vroege diagnose en tijdige behandeling visuele schade kunnen voorkomen, waardoor het merendeel van de blindheid vermijdbaar wordt. De rol van de optometrist is daarbij cruciaal.

Uit: Voorstel voor toegankelijke en passende oogzorg van de OVN

Verticale en horizontale samenwerking

Optometristen die zelfstandige praktijken hebben zijn er wel, maar nog niet in groten getale. ‘Er zijn nu in Nederland zo’n 15 projecten die vanuit de huisartsenzorg worden bekostigd met S3-gelden voor innovatie’, vertelt Janssen. ‘Dat betekent dat de huisarts de triage doet. Wanneer er een vermoeden is van een laagcomplexe klacht, verwijst hij naar de optometrist. De optometrist kan een kijkadvies geven, pathologie uitsluiten of bijvoorbeeld klachten van droge ogen behandelen met advies over ooglidhygiëne. Educatie is, naast de preventieve onderzoeken, heel belangrijk in ons vak. Wanneer nodig verwijzen de optometristen rechtstreeks door naar de oogarts.’ 

‘Deze verticale samenwerking van optometrist met huisarts en specialist zou kunnen groeien, wanneer optometrie in de basisverzekering komt’, zegt Rep. ‘De 15 projecten zijn de goede voorbeelden in de gesprekken die we voeren met VWS. Optometristen hebben een duidelijke substitutierol te vervullen voor het wegwerken van de wachtlijsten bij de oogarts. Daarnaast hebben paramedici rondom de huisarts in toenemende mate behoefte om naar elkaar door te kunnen verwijzen. Het beleid is dat mensen dicht bij huis de juiste zorg kunnen krijgen. Horizontale samenwerking tussen paramedici is dus ook van groot belang.’ 

Afbeelding
Optometristen hebben een duidelijke substitutierol te vervullen voor het wegwerken van de wachtlijsten bij de oogarts.
Ingrid Rep

Versterken monodisciplinaire organisatiegraad

De samenwerking van optometristen met andere paramedici begint langzaam vorm te krijgen. ‘Er is bijvoorbeeld een relatie tussen slechtziend zijn en vallen’, aldus Janssen. ‘Fysio- en oefentherapeuten hebben programma’s voor valpreventie voor ouderen. Wij willen daar ook oogheelkundige screening in verwerken. In Amsterdam lopen al pilots voor dergelijke multidisciplinaire samenwerkingen. Verder staan we opgesteld om aan te haken bij ZonMw-programma Versterking organisatie eerstelijnszorg. Met onze partners binnen het Paramedisch Platform Nederland hebben we subsidie aangevraagd voor het uitbreiden van onze multidisciplinaire, regionale netwerken in het land. Daarnaast heeft de OVN haar achterban opgeroepen om vouchers aan te vragen voor versterking van regionale monodisciplinaire organisatiegraad. Wanneer wij binnen onze eigen discipline beter georganiseerd zijn, staan we ook sterker in multidisciplinaire samenwerkingen.’ 

Versterking regionale monodisciplinaire organisatiegraad

De Voucher versterking regionale monodisciplinaire organisatiegraad eerstelijnszorg is een van een van de subsidierondes van het programma Versterking organisatie eerstelijnszorg. Met de vouchers worden het opzetten, inrichten, uitbreiden en/of versterken van de monodisciplinaire organisatiegraad gestimuleerd, zodat paramedici met afvaardiging en mandaat deel kunnen nemen aan regionale eerstelijnssamenwerkingsverbanden en de regiotafels. Met behulp van deze subsidie kunnen paramedici dus regionale kringen ontwikkelen waarin paramedici samenwerken.

Bouwstenen voor kwaliteit van zorg

Alle inspanningen zijn hard nodig, vinden Rep en Janssen. ‘In de Volksgezondheid Toekomst Verkenning van het RIVM staat dat gezichtsstoornissen met 52% zullen toenemen, alleen al door vergrijzing’, vertelt Janssen. ‘Dat is dus nog los van de toename van bijziendheid. Van de kinderen die nu al bijziend en brildragend zijn, kun je verwachten dat zij later mogelijk andere oogklachten krijgen. We moeten als maatschappij er alles aan doen om oogzorg te regelen. Alles moet uit de kast om te zorgen dat mensen kunnen blijven zien. Om te beginnen met optometrie in de verzekerde zorg.’

Vergoeding vanuit de basisverzekering brengt ook verantwoordelijkheid en kwaliteitseisen met zich mee. Daar werkt de OVN hard aan. ‘Er zijn in Nederland 26 kwaliteitskringen waar optometristen kennis uitwisselen’, vertelt Rep. ‘Verder zijn we met subsidie vanuit ZonMw bezig een kwaliteitskader te ontwikkelen om de transparantie van de zorg van de optometrist te vergroten. Daarnaast zijn er richtlijnen ontwikkeld, hebben we een beroepscompetentieprofiel opgesteld en verrichten speciaal opgeleide optometristen visitaties bij collega-optometristen om helderheid te geven over de punten waarop zij nog kunnen verbeteren. Dit zijn essentiële bouwstenen voor uniforme, kwalitatief goede zorg.’

Kennisagenda in 2025

In de subsidie voor het kwaliteitskader was een deel geoormerkt voor de ontwikkeling van een kennisagenda. ‘Als je onderdeel wordt van een zorgsysteem, dan moet je je kennishiaten scherp hebben’, vindt Rep. ‘Een kennisagenda is een belangrijke start voor de doorontwikkeling van je beroep. Wij zitten met ons kantoor in Utrecht naast de Nederlandse Vereniging van Huidtherapeuten en trekken hierin gezamenlijk op. In 2025 willen we samen onze kennisagenda’s aanbieden: de NVH een geactualiseerde versie en wij onze eerste.’ 

‘Kennisagenda en kwaliteitskader zijn wezenlijk’, aldus Janssen. ‘Daarmee zijn wij in staat 25% van de oogzorg te leveren op hetzelfde niveau als de oogarts. Daarom is het zo belangrijk dat optometristen een geborgde positie hebben in de oogzorgketen. Alleen zo kunnen we met elkaar onnodige blind- en slechtziendheid voorkomen.’

ZonMw en paramedische zorg

Paramedici verlenen elke dag de best mogelijke zorg aan hun patiënten. Om de inzet van de paramedische zorg te optimaliseren en een bijdrage te leveren aan de verbetering van de kwaliteit van de paramedische zorg en de gezondheid en/of kwaliteit van leven van patiënten en eventueel hun naasten, dragen we op verschillende manieren bij aan initiatieven voor een duurzame kwaliteitsverbetering van de paramedische zorg. 

> Bekijk alle initiatieven

Colofon

Tekst: Astrid van den Berg 
Beeld Ingrid Rep: Janita Sassen
Eindredactie: ZonMw