Klimaatverandering

Bekijk in ons filmpje waarom onderzoek naar de gezondheidseffecten van klimaatverandering nodig is. Kennis uit onderzoek kan beleidsmakers helpen bij het maken van beleid en praktijkprofessionals bij het toepassen van kennis.

Klimaatverandering is een maatschappelijk urgent onderwerp

Het veranderende klimaat in Nederland heeft allerlei zichtbare effecten, zoals de extreme hitte in afgelopen jaren. Een ander effect is de toename van pollen (hooikoorts) of infectieziekten (overgedragen door bijvoorbeeld muggen). Maatregelen om deze effecten tegen gaan (klimaatmitigatie), en maatregelen om er mee om te gaan (klimaatadaptatie), bieden kansen voor het bevorderen van de gezondheid.

Welke risico’s heeft het klimaat voor onze gezondheid?

Voorbeelden van de gevolgen van klimaatverandering zijn: toenemende hitte, toenemende neerslag, toenemende droogte en stijging van de zeespiegel. Deze ontwikkelingen zijn van invloed op de gezondheid van mensen.

• Lees dat klimaatverandering de overdracht van infectieziekten gemakkelijker maakt en invloed heeft op de leefomgeving.
• Bekijk hoe klimaat en voedselveiligheid en -zekerheid met elkaar samenhangen.
• Gezondheidsproblemen zoals huidkanker, COPD en allergieën zoals hooikoorts hebben een directe relatie met het klimaat. Wat is de relatie met een gezonde leefomgeving? Lees hieronder het antwoord op die vraag. Ook het omgekeerde, dus hitte in de stad en wateroverlast, zijn ongewenste effecten van klimaatverandering.
• Vanuit het programma Klimaat en Gezondheid financieren we onder andere onderzoek naar Duurzame zorg.

De gezondheidseffecten meenemen in beleid

Wij stimuleren onderzoek en signaleren kennishiaten. Op die manier proberen wij meer inzicht te geven in de gezondheidseffecten van zowel klimaatverandering als de klimaatmaatregelen. Dit doen wij samen met verschillende partners en onderzoeksinstellingen.

Hierdoor kan gezondheid beter worden meegenomen in beleid. Ook als dat beleid niet primair op klimaatverandering is gericht (Health in all policies). De grote maatschappelijke opgaven op bijvoorbeeld mobiliteit, wonen en energie bieden goede mogelijkheden om tegelijkertijd bij te dragen aan een betere gezondheid.

Planetary Health en One Health

Lees hoe de begrippen Planetary Health en One Health een relatie hebben met klimaatverandering, milieuvervuiling, leefomgeving en de gezondheid van mensen.

In opdracht van ZonMw hebben het RIVM, Universiteit Maastricht en Wageningen University & Research de kennisagenda klimaat en gezondheid ontwikkeld. In de kennisagenda staan de meest urgente vragen over onderzoek naar de gezondheidseffecten van klimaatverandering en -maatregelen. Een samenhangend onderzoeksprogramma met brede focus is van belang om inzicht te krijgen in de gezondheidsrisico’s van klimaatverandering.

Kennisagenda klimaat en gezondheid

Dat de ontwikkeling van deze kennisagenda noodzakelijk was, wordt tijdens een interview met Maud Huynen van Universiteit Maastricht en Arnold van Vliet van WUR uitgelegd. Ze zien klimaatverandering als gevaar voor de gezondheid. De kennisagenda brengt de meest urgente vragen in kaart over hittestress en allergieën.

Download de kennisagenda klimaat en gezondheid

Een van de zichtbare effecten van klimaatverandering op de gezondheid is hittestress, zoals genoemd in de kennisagenda. Onder hittestress verstaan we ongemakken die ontstaan in een periode van aanhoudende hoge temperaturen. Welke ongemakken dit zijn en vanaf welke temperatuur deze ontstaan, verschillen per persoon. De gezondheidseffecten van hittestress kunnen fysiek, maar ook mentaal zijn. Ondanks dat we weten dat hittestress gezondheidsgevolgen heeft, krijgt gezondheid nog te weinig aandacht bij de aanpak van klimaatveranderingen.

Gezondheidseffecten van warmte en kou

In 2021 startte het project Warm aanbevolen, gefinancierd door ZonMw. Dit consortium onder leiding van Hein Daanen doet onderzoek naar temperatuurgerelateerde gezondheidseffecten. De onderzoekers gaan een handelingsperspectief opstellen dat nadelige gezondheidseffecten van warmte of kou minimaal houdt. Het onderzoek besteedt speciale aandacht aan gedragscomponenten en hoogrisicogroepen. De uitkomst van het project is inzicht in de gezondheidsrisico’s van klimaatverandering.

Hittestress en kwetsbare groepen

Kwetsbare groepen hebben extra last van extreme temperaturen. Denk aan ouderen, mensen met een chronische aandoening, zeer jonge kinderen en zwangeren. In de wereld van klimaatadaptatie is weinig aandacht voor gezondheid. Lees hoe onderzoek, beleid en praktijk samenwerken op het gebied van hittestress, kwetsbare groepen en gezondheid om daar verandering in te brengen.

Netwerkbijeenkomst hittestress

Op initiatief van Klimaatverbond Nederland organiseerden we voor onderzoekers op 15 oktober 2021 een netwerkbijeenkomst over hittestress. Lees wat het netwerken en het delen van resultaten en kennishiaten heeft opgeleverd. Het onderwerp hittestress sluit goed aan bij activiteiten die we op de terreinen klimaat en gezondheid en gezonde leefomgeving ondernemen.

Diversiteit in klimaatonderzoek

Extreme temperaturen hebben andere effecten op vrouwen dan op mannen. Tijdens hittegolven valt in de leeftijdsgroep boven de 65 jaar bijvoorbeeld op dat er meer vrouwen overlijden dan mannen. De verklaring hiervoor ligt waarschijnlijk bij fysiologische en gedragsverschillen tussen mannen en vrouwen. Lees in het interview met Hein Daanen meer over het belang van gender in klimaatonderzoek.

De klimaatverandering heeft ook een effect op allergieën. Door hogere temperaturen komen sommige planten en bomen eerder tot bloei, waardoor de blootstelling aan allergenen, zoals pollen, via de lucht kan toenemen. Daarnaast kan de allergeniciteit van pollen toenemen en krijgen we te maken met andere soorten pollen door een veranderend klimaat (bijv. olijfbomen). In 2021 is het project ‘Het beheersbaar maken van de effecten van klimaatverandering op allergie: van pollen tot patiënt integraal in beeld’ gehonoreerd. Het consortium richt zich op het beter beheersbaar maken van de effecten va klimaatverandering op allergie. Dit doen zij door pollenconcentraties en gerelateerde ziektelast in kaart te brengen en te voorspellen. Ook bieden ze handelingsperspectieven die de ziektelast van pollenblootstelling bij een veranderd klimaat vermindert.

Samenwerking in onderzoek moet leiden tot oplossingen in de praktijk

Met het NWA-programma ‘Klimaatadaptatie en gezondheid’ willen ZonMw en NWO handelingsopties ontwikkelen voor aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering. De focus ligt op gezondheid en een gezonde leefomgeving in Nederland. In opdracht van de ministeries van IenW, VWS, LNV en BZK heeft de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) voor deze oproep geld beschikbaar gesteld. De subsidieoproep was gericht op onderzoek door brede consortia van kennisinstellingen, maatschappelijke stakeholders en praktijkpartijen. Lees in het verslag van de succesvolle startbijeenkomst van 10 november 2022 hoe de 2 onderzoeksconsortia aan de slag gaan. Bekijk de focus van beide consortia:

Klimaatverandering in stedelijke gebieden

In stedelijke gebieden neemt de invloed van klimaatverandering op de gezondheid steeds meer toe. Er is sprake van hittestress en veranderde waterkwaliteit en plantdiversiteit. Blauwe (meren, kanalen, vijvers) en groene infrastructuur (bomen, kruiden) kunnen bijdragen aan het verminderen van hittestress en opwarming van de stedelijke omgeving. Het project BluE and greeN Infrastructure desiGned to beat the urbaN heat (BENIGN) onderzoekt hoe blauwe en groene infrastructuur optimaal gebruikt kan worden in de stedelijke omgeving om gezonde leefomstandigheden te creëren. Hiervoor worden living labs opgezet in 3 gemeenten. Een belangrijke uitkomst van het project is een ‘decision support system’, dat gebruikt kan worden door gemeenten om afwegingen te maken tussen groene en blauwe interventies om zo een gezondere leefomgeving te creëren.

Consortiumpartners: Radboud Universiteit, Radboud Universitair Medisch Centrum, Vrije Universiteit Amsterdam, Deltares, Donders Institute, Wageningen University & Research, Hogeschool Leiden, Unlimited Urban Management (UUM), Floron, LUMC, Cobra Groeninzicht, Gemeente Hilversum, Gemeente Dordrecht, Gemeente Leiden

Klimaatverandering op het platteland

Er is te weinig aandacht voor de gezondheidseffecten van klimaatverandering op het platteland. Dit beperkt de impact van maatregelen om klimaatverandering en de effecten daarvan tegen te gaan. Het project CliMate AdaptatioN for HealThy Rural Areas (MANTRA) integreert klimaatveranderingsoplossingen met gezondheidsrisico’s en andere uitdagingen voor lokale gemeenschappen. Daarbij worden sturingsarrangementen ontworpen voor effectieve uitvoering. Hierbij wordt samengewerkt met lokale gemeenschappen in 3 ‘rural labs’ in Hogeland, Alblasserwaard en Noordoost Brabant. Het doel is te komen tot win-win oplossingen voor klimaatverandering, gezondheid en andere vraagstukken rondom plattelandsontwikkeling. Hierbij gaat het niet om papieren beloften, maar om gedragen oplossingen die echt te implementeren zijn.

Consortiumpartners: Maastricht University, RIVM, PBL, Wageningen University & Research, Naturalis, IVO, Hogeschool Leiden, Platform 31, Cliëntenbelang Amsterdam, Movisie, Louis Bolk Institute, Aanjager van Vakland het Hogeland, Wongema, CMO STAMM, Herenboeren Landmeerse Loop, GGD Hart voor Brabant, Bureau LIB, RNOB, GGD Groningen, Groninger Energie Koepel, Wadden Academy.

Klimaatverandering is een van de thema’s binnen het ZonMw-brede maatschappelijk vraagstuk Gezonde leefomgeving. Door mensen te beschermen tegen risico's zoals klimaateffecten, zoönosen en milieu, kan de leefomgeving positief bijdragen aan de gezondheid. Ook het bevorderen van gezond gedrag, zoals voldoende bewegen en een gebalanceerd voedingspatroon, speelt hierbij een rol.

Infectieziekten, klimaatverandering en gezonde leefomgeving

Lees hoe infectieziekten, klimaatverandering en gezonde leefomgeving met elkaar samenhangen.

Een van de door ZonMw gefinancierde onderzoeksprojecten brengt de klimaat- en milieu-impact (CO2-uitstoot en afvalproductie) in een ziekenhuis in kaart. Dat gebeurt voor specifieke, frequent voorkomende, individuele zorgtrajecten voor patiënten van de afdelingen spoedeisende hulp (SEH), operatiekamers (OK) en intensive care (IC). Het resultaat van dit project is een handelingsperspectief voor het verduurzamen van de zorgprocessen op deze afdelingen.

Lees meer over duurzame zorg

Lees meer over de Nederlandse projecten die ZonMw financiert in het internationale samenwerkingsverband JPI HDHL op het gebied van onderzoek naar klimaat en voedselveiligheid.