Nieuw onderzoeksprogramma staat in de steigers

Stel, een gemeente denkt na over de inrichting van een nieuwe woonwijk. Vanwege de steeds hetere zomers moeten er extra bomen komen in de wijk. Die geven immers schaduw. Maar inwoners met hooikoorts zijn allergisch voor het stuifmeel van sommige bomen. Welke boomsoorten zijn dan het meest geschikt voor de wijk?

Dit is maar een van vele vragen over de relatie tussen klimaatverandering en gezondheid, zegt directeur Timmerhuis. ‘Er spelen er veel meer. Zoals: Wat betekent het voor de gezondheid van mensen als zij hun woningen isoleren? En hoe zit het met de wisselwerking tussen klimaat en infectieziekten?’

ZonMw heeft al zeker 25 jaar oog voor zulke vragen, vertelt Renata Klop, strategisch adviseur, onder andere rond duurzame zorg. ‘In diverse preventieprogramma’s komen ze – soms zijdelings – aan bod. In 2019 lieten we gericht een Kennisagenda Klimaat en Gezondheid opstellen. Hierin staat op welke thema’s en vragen nadere kennis nodig is om de gezondheidsrisico’s van klimaatverandering te beperken. We hebben inmiddels verschillende vervolgstappen uit deze agenda opgepakt. Zo zocht ZonMw onder meer financiële middelen bij elkaar voor 3 pilotprojecten: over hittestress, allergieën en de impact van de zorgsector op het klimaat.’

Dat laatste thema kwam nog scherper op het netvlies met de ondertekening van de Green Deal Samen werken aan duurzame zorg, eind 2022. Hierin hebben zorginstellingen afspraken gemaakt om de zorg te vergroenen. Timmerhuis en Klop vertellen dat de zorgsector een grote footprint heeft – dus fors bijdraagt aan milieuvervuiling. Tegelijkertijd zien zij dat zorgprofessionals zelf verduurzaming steeds nadrukkelijker op de agenda zetten. ‘Ze spannen zich er bijvoorbeeld voor in om in het ziekenhuis de afvalberg na operaties te verminderen’, vertelt Timmerhuis.

In 2022 heeft ZonMw ook een verkenning uitgevoerd naar wat er nodig is aan onderzoek en kennisontwikkeling om de beweging naar duurzame zorg te ondersteunen. En welke rol de ZonMw-programmering hierin kan spelen.

Het blijkt dat er nog veel gerichte kennisontwikkeling vereist is als het gaat om duurzaamheid, stelt Timmerhuis. ‘We weten nog heel veel níét.’ Ze geeft 2 voorbeelden: ‘Hoe kan duurzaamheid meegewogen worden als het gaat om passende zorg? En bij health technology assessment-methodieken, waar nu vooral gewerkt wordt met patiëntgerelateerde uitkomstmaten? Over dit soort kwesties, waarbij soms ook afwegingen rondom kwaliteit van leven en ethische vraagstukken een rol spelen, moeten we in Nederland het gesprek voeren.’

ZonMw gaat in haar reguliere programma’s de komende jaren meer aandacht besteden aan duurzaamheid. Daarnaast komt er een apart onderzoeksprogramma. In de herfst van 2023 kreeg ZonMw van het ministerie van VWS groen licht voor het voorbereiden van een programmavoorstel over Duurzaamheid en Gezondheid. Dit gaat over verduurzaming van de zorgsector, gezondheidsbevordering (inclusief voeding), een groene/gezonde omgeving en klimaatadaptatie. Over de exacte invulling gaan ZonMw en ministerie nog in gesprek.
Ter voorbereiding kijkt ZonMw wat er al binnen de eigen programma’s aan deze onderwerpen wordt gedaan. ‘Zo voorkomen we dubbelingen en kan voortgebouwd worden op wat er al is’, zegt Klop. ‘Bovendien gaan we in gesprek met stakeholders en betrekken we relevante kennisagenda’s, zoals Planetary Health.’

In 2022-2023 is het pand van ZonMw verbouwd. Gebeurde dat op duurzame wijze? ‘Jazeker!’, bevestigt Timmerhuis. ‘We vroegen architecten en aannemers met aanbiedingen te komen, waarin dit duurzaamheidsaspect verwerkt zat. Dit vonden zij niet meer dan logisch.’

In de toekomst zou het even vanzelfsprekend moeten zijn dat onderzoekers en projectleiders oog hebben voor duurzaamheid. ‘Als subsidieorganisatie willen we hen hierop bevragen’, stelt Klop. Hoe ZonMw dat gaat doen, is nog niet helemaal duidelijk. Timmerhuis: ‘Moeten we duurzaamheid bijvoorbeeld integraal als criterium meenemen in onze programmering? Daar denken we over na. We ontwikkelen een visiedocument over de rol van ZonMw ten opzichte van andere partijen: een koers voor 2024 en verder.’

In de beweging naar verduurzaming van de zorg is het niet aan ZonMw om voorop te lopen, stelt Timmerhuis. ‘Die trekkersrol ligt meer bij de zorgorganisaties zelf. Wel ondersteunen we de verduurzaming met kennis. Met concrete onderzoeken en inzichten. Daarnaast brengen we verschillende stakeholders bij elkaar, zodat zij van elkaar leren. Daarin schuilt ook onze meerwaarde.’

Hoe ziet ZonMw de toekomst, als het gaat om duurzame zorg? Timmerhuis: ‘Duurzaamheid is essentieel voor onze planeet en, meer concreet, voor de gezondheid van mensen. We gaan toe naar een “nieuw” normaal. Hierin is het vanzelfsprekend dat we klimaat, gezondheid en een groene werkwijze meenemen in al onze afwegingen. In de bedrijfsvoering van iedere organisatie. En voor ZonMw ook in onze kerntaak van programmering en onderzoeksfinanciering.’

Tekst: Femke van den Berg
Eindredactie: ZonMw