Duurzame zorg

Berekeningen op macro-, meso- en microniveau laten zien dat de zorgsector als geheel bijdraagt aan de vervuiling van het milieu. ZonMw heeft daarom al in 2018 bij de start van de beweging de Green Deal Duurzame Zorg (GDDZ) ondertekend. In 2022 verbonden we ons opnieuw aan de doelstellingen via de Green Deal Duurzame Zorg 3.0.

De Green Deal Duurzame Zorg 3.0 bestaat uit 5 afspraken

Alle partijen die deze Green Deal hebben ondertekend, houden zich aan 5 afspraken:

• gezondheidsbevordering van patiënten, cliënten en zorgmedewerkers
• stimuleren van bewustwording en kennisontwikkeling
• terugbrengen van de CO₂-uitstoot 
• verminderen grondstofgebruik en maximaal circulaire zorg
• verminderen van milieubelasting door medicatie(gebruik)

Meer informatie: Green Deal thema's

Beleidsdoelen duurzame zorg

Ook in diverse beleidsnota’s en -akkoorden spreekt het kabinet de ambitie uit om de zorg duurzamer te maken. Een vorig kabinet legde zich er in de Klimaatwet al op vast om in 2050 de koolstofuitstoot terug te brengen tot netto nul – daar moeten ook zorginstellingen aan voldoen. Concreet heeft de overheid 3 doelen geformuleerd:

• regelmatige beoordeling van de ecologische voetafdruk van de zorgsector
• ondersteuning van de zorgsector om duurzame zorg te leveren
• ontwikkeling van een aanbodketen die koolstofemissie-arm is

Het zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke opgaven is een belangrijke taak van ZonMw. Dat doen we door kennisbehoeften te signaleren, onderzoek te programmeren en financieren, partijen aan elkaar te verbinden en de impact van kennis te stimuleren. Zo dragen we sinds 2019 met kennisontwikkeling bij aan het bestrijden van de coronapandemie. Voor de maatschappelijke opgave Gezonde leefomgeving delen en verbinden we kennis sinds 2020. En in mei 2022 kwam onze verkenning uit naar kennislacunes en -behoeften op het gebied van duurzame zorg.

Verkenning duurzame zorg

In 2022 hebben wij een verkenning uitgevoerd naar wat er nodig is aan onderzoek en kennisontwikkeling om duurzame zorg te ondersteunen. En welke rol de ZonMw-programmering hierbij kan spelen. Deze verkenning was in opdracht van het Managementteam (MT) van ZonMw en in samenwerking met het programmateam Duurzame zorg van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). De verkenning pleit voor kennisontwikkeling binnen innovatieve samenwerkingsverbanden.

> Bekijk de verkenning over duurzame zorg

Een aantal landen doet al veel om de klimaatvoetafdruk van de zorg te verminderen. Van Duitsland, Engeland en Scandinavië kunnen we bijvoorbeeld veel leren, zo blijkt uit onze verkenning. Daarin pleiten we ook voor het opstellen van een internationale onderzoeksagenda. Gebrek aan geld wordt vaak genoemd als een belangrijke belemmering om zorg duurzamer te maken. Tegelijkertijd blijken er vaak meer mogelijkheden tot financiering te zijn dan gedacht.

Analyse kennishiaten duurzaamheid

Om meer inzicht te krijgen in de kennishiaten in duurzame zorg, gezondheid en preventie, heeft ZonMw een analyse gemaakt. Deze komt voort uit een interne inventarisatie van ZonMw, de lopende projecten uit de GDDZ gefinancierd in 2023 door het ministerie van VWS en de projectplannen van de werkgroep GDDZ voor 2024-2026. 

> Bekijk de analyse kennishiaten Duurzame zorg, welzijn en preventie.
> Bekijk de interne inventarisatie van ZonMw.

Duurzaamheid binnen lopende programma's

Er komt voorlopig geen apart programma Duurzame zorg, welzijn en preventie. ZonMw gaat daarom aan de slag met duurzaamheid via de volgende 2 lijnen: 

1. ZonMw stimuleert onderzoek naar duurzame zorg, welzijn en preventie in ZonMw-programma's.
2. ZonMw stimuleert dat onderzoek duurzaam wordt uitgevoerd.

Een duurzamere zorg houdt ook in dat ons gezondheidszorgsysteem zelf duurzamer moet worden. In haar onderzoeksagenda 2022-2024 zet het Nivel hiervoor meerdere mogelijkheden op een rij. De trekkers achter het initiatief Code Rood dringen aan op meer inspanningen die ervoor zorgen dat mensen niet ziek worden (‘health in all policies’). Voor mensen die wél ziek worden, dringen zij aan op behandelingen die het milieu, natuur en klimaat niet aantasten (‘climate in all health policies’). De uitspraak “de meest duurzame zorg is de niet-geleverde zorg” valt in diverse sectoren van de zorg steeds vaker.

Alle activiteiten die duurzame zorg kunnen stimuleren, maken onderdeel uit van ons bredere thema Gezonde leefomgeving. We spreken van een gezonde leefomgeving als deze het fysiek, mentaal én sociaal welbevinden van burgers bevordert. Inhoudelijk gaat het daarbij om zeer verschillende thema’s, variërend van klimaatverandering en infectieziekten tot voeding en duurzame zorg. Samen met het RIVM werkt ZonMw aan een nieuw programma Gezonde en Groene Leefomgeving, in opdracht van het ministerie van VWS en LNV. Uiteraard zoeken we daarin de verbinding met onze verkenning over duurzame zorg.

Ons project 'Handelingsperspectief verduurzaming zorgproces SEH, OK en IC' uit onderzoeksprogramma Klimaat en gezondheid vormt een goede illustratie van onze inzet voor duurzame zorg.  Andere voorbeelden hiervan, binnen en buiten ZonMw, zijn:

• Onderzoekers van Maastricht University keken naar de aanpassingen die ziekenhuizen deden tijdens de coronacrisis en de impact daarvan op de duurzame inzetbaarheid van zorgpersoneel.
• Met subsidie uit ZonMw-programma Goed Gebruik Hulpmiddelenzorg Thuis ontwierp uroloog Bertil Blok uit het ErasmusMc een herbruikbaar blaaskatheter, waarvoor hij in 2020 de publieksprijs voor het beste idee of initiatief voor duurzame zorg kreeg.
• Het Zorginstituut nam milieu-impact expliciet op als criterium in het toetsingskader waaraan kwaliteitsstandaarden en meetinstrumenten moeten voldoen.
• Landelijk Netwerk De Groene OK probeert de CO₂-voetafdruk van operatiekamers te verkleinen.
• Het RIVM verzamelt praktijkvoorbeelden van hoe maatregelen op het gebied van natuur, architectuur en voeding duurzame zorg stimuleren.