Betere kwaliteit van verpleeghuiszorg door autonomie in samenspraak

De autonomie van cliënten in de verpleeghuiszorg verbeteren. Dat is het hoofddoel van het project Autonomie in samenspraak. Een project dat 3 jaar geleden startte en nu in de afrondende fase zit. Marja Legius, docent en senior onderzoeker bij Fontys Hogescholen, pakte samen met lector Miranda Snoeren het projectleiderschap op. Ze vertelt: ‘Met dit project willen we de kwaliteit van de zorg verbeteren door cliënten te ondersteunen in hun autonomie en tegelijkertijd ook interprofessioneel samenwerken en leren stimuleren. Dat laatste zorgt ervoor dat je elkaars werk beter leert kennen, meer begrip voor elkaar hebt en daardoor beter samenwerkt.’  

Er zijn dus veel partijen betrokken: allerlei disciplines van de 3 zorginnovatiecentra en daarnaast ROC-studenten Verpleegkunde en senior en junior onderzoekers. In een zorginnovatiecentrum werken studenten, zorgprofessionals, docenten en zorgvragers nauw met elkaar samen. Leren, onderzoeken en innoveren. Daar gaat het om. Marja: ‘Samen hebben we gewerkt aan leermethodieken, waaronder Verhalen ophalen en Schaduwen. Binnen teams zijn zorgprofessionals samen aan de slag gegaan met deze methodes. Ze bespreken de ervaringen en doen interventies om de autonomie van cliënten te verbeteren.’

Het ophalen van verhalen gebeurt door het stellen van 1 hoofdvraag aan een cliënt: ‘Kunt u mij eens vertellen hoe u uw eigen leven hier kan leiden binnen de instelling?’ Op deze manier kan een zorgprofessional achterhalen wat autonomie voor die persoon inhoudt. ‘Het kan gaan om kleine dingen, die voor cliënten heel groot zijn’, vertelt Marja. ‘Denk bijvoorbeeld aan in de avond willen douchen in plaats van ‘s ochtends bij heel warm zomerweer.’

Engeline van Gorp, werkzaam als verpleegkundige bij Thebe en student hbo-v, is een van de personen die verhalen ophaalde en zij beaamt dat. ‘Ik ontdekte al snel dat autonomie vaak om dingen gaat waar wij als zorgprofessionals niet bij stilstaan. Zoals de wens om meer contact te hebben met de arts via visites. Of betere communicatie vanuit de fysiotherapeut over het trainingsschema. Je komt hier pas achter als je écht luistert en stiltes laat vallen.’ Volgens Marja is dat laatste heel belangrijk.

Myrtle Hakkens is verpleegkundige en lecturer practioner bij Vitalis. Ze is een van de junior onderzoekers in dit project. ‘Wij hebben binnen onze organisatie in de huiskamer aan schaduwen gedaan. Je volgt dan voor langere periode een cliënt, zonder je te mengen in de zorg die deze persoon krijgt van een collega. Je bent een soort vlieg op de muur. Wat zie ik gebeuren? Wat voel ik? Wat ruik ik? En dat vanuit het oogpunt van de cliënt. Dat leverde veel inzichten op, waar we mee aan de slag konden. Zo werden we tijdens het schaduwen zelf gek van de prikkels in de woonkamer door bijvoorbeeld overleggende collega’s en het inruimen van de vaatwasser. Hoe moet dat dan voor onze cliënten met dementie zijn? We hebben daar eerder nooit bij stilgestaan. Als iemand overprikkeld is, dan kan diegene weglopen of boos worden. Er is geen rust om behoeftes aan te geven. Voor medewerkers is het belangrijk om te weten hoe ze hun dagelijkse werk zo kunnen inrichten dat cliënten geen last van ze hebben.’

‘Door deze leermethodieken in te zetten en ook door het werken met studenten voor wie het nog geen routinewerk is, zien zorginstellingen dat het ook anders kan’, vertelt Marja. ‘En het mooie is, dat je lang niet altijd grote slagen hoeft te maken. In ieder zorgcontact kun je kleine dingen veranderen.’ Zo vertelt Myrtle dat er in haar zorginstelling altijd al kleren klaarlagen voor de cliënt. Nu laat ik 2 setjes zien om uit te kiezen. Met dit soort gebaren laat je zien: ik wil jou de regie geven. Het maakt mijn werk waardevoller.’ Ook Engeline is enthousiast over de leermethodieken. ‘Bij ons mogen cliënten nu bijvoorbeeld zelf de tillift bedienen.’

Wat volgens Marja, Myrtle en Engeline wel nodig is, zijn kartrekkers die de leermethodieken invoeren en de aandacht ervoor warm houden. Myrtle: ‘Je kunt hier ook creatief in zijn, door tussendoor in spelvorm met onderdelen van de leermethodieken aan de slag te gaan. Denk aan een autonomie challenge.’ ‘Een andere belangrijke les is dat je het samen moet doen: dus zowel medewerkers als managers en directie’, vertelt Marja. ‘Want als bewoners in de zomer graag ’s avonds douchen, dan moet er wel genoeg personeel zijn op zo’n moment. En als het systeem niet veranderd kan worden, wat is er dan mogelijk binnen het bestaande systeem?’

Aandacht binnen het onderwijs voor deze manier van werken is er gelukkig ook steeds meer, concludeert Marja. ‘Van oudsher richten zorgverzekeraars en daardoor ook het onderwijs zich op cijfers om de kwaliteit van zorg te meten. Je ziet nu steeds meer partijen die verhalen van cliënten als rapportage accepteren.’ Engeline herkent dit: ‘We gaan steeds meer naar die kwaliteit in plaats van kwantiteit. En deze leermethodieken geven daar goede handvatten voor.’ Tot slot merkt Myrtle op: ‘Ik denk dat het belangrijk is voor studenten en medewerkers om duidelijk te krijgen wat deze manier van werken ze gaat brengen: betere zorg voor hun (toekomstige) cliënten én het werken aan persoonlijke ontwikkeling.’

Op dit moment worden de leermethodieken ingezet op een reguliere afdeling van een zorginstelling, waar minder ervaring is met innoveren en een leercultuur. Daaruit zal blijken of de leermethodieken ook daar goed bruikbaar zijn en welke randvoorwaarden daarvoor nodig zijn.

Meer weten over het project 'Autonomie in Samenspraak'? Luister dan de podcast waarin Bart Geeraedts in gesprek gaat met verpleegkundige Mariska Spierings (Thebe), geestelijk verzorger Gabriël Roes (De Wever) en lector professionele werkplaatsen Miranda Snoeren (Fontys Hogescholen).