Roken

Roken vergroot de kans op ziekten. Daarom zetten we in op tabaksontmoediging. Onderzoekers ontwikkelen kennis voor professionals in zorg en welzijn om mensen te helpen bij het stoppen met roken. En kennis voor gemeenten om een rookvrije omgeving te realiseren waarin niet-roken de norm is.

Kennis over roken en tabaksontmoediging

Roken is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van ziekte en sterfte. In Nederland sterven jaarlijks meer dan 19.000 mensen aan de gevolgen van roken en meeroken. Iedere week raken nog honderden kinderen verslaafd aan roken.

Mensen met een lage opleiding hebben meer moeite om van het roken af te komen en vinden minder goed hun weg naar stoppen-met-rokenhulp. Daarbij komt ook dat roken meer voorkomt bij mensen met een lage sociaaleconomische positie. Roken veroorzaakt in belangrijke mate het verschil in gezondheid tussen mensen met een hoge en lage sociaaleconomische positie. 

In 2017 kwam de onderzoeksagenda Tabaksontmoediging tot stand (Gezondheidsfondsen voor Rookvrij), in samenwerking met wetenschappers en gezondheidsfondsen. Met deze agenda signaleerden we welke kennis nodig is over tabaksontmoediging. Met subsidie van ZonMw ontwikkelen onderzoekers nu de benodigde kennis en maken ze deze toepasbaar voor de praktijk.

Met de ontwikkelde kennis kunnen zorg- en welzijnsprofessionals hun cliënten beter ondersteunen als zij willen stoppen met roken. Maar de kennis is ook voor gemeenten en bijvoorbeeld voor sportverenigingen. Kennis om een rookvrije omgeving te realiseren. In zo’n omgeving worden kinderen niet verleid om te starten met roken, omdat zij zien dat niet-roken de norm is.

Rookvrij gemeentebeleid en de rol van sociaal domein bij stoppen met roken

Het Nationaal Preventieakkoord stimuleert gemeenten tot een Rookvrij Gemeente Beleid. Daarom ondernemen gemeenten steeds vaker activiteiten in het kader van de Rookvrije Generatie. In dit rapport staat een overzicht van de werkzame elementen van gemeentelijk tabaksbeleid.

Door de lokale infrastructuur te versterken, kunnen lokale partners de samenwerking verbeteren bij het stoppen met roken. Vooral inwoners met een lage SES hebben hier baat bij. Regio Kennemerland realiseert samen met bewoners, professionals en organisaties een lokale aanpak om het stoppen-met-roken in drie ontwikkelwijken succesvol en duurzaam te implementeren.

Mensen met een lage opleiding hebben meer moeite om van het roken af te komen en vinden minder goed hun weg naar stoppen-met-rokenhulp. Welke rol kan het sociaal domein spelen op lokaal en landelijk niveau? En hoe kan er worden samengewerkt met zorg en bewoners? In dit project wordt dit op lokaal en landelijk niveau onderzocht.  In een ander project is specifiek aandacht voor dit onderwerp in Amsterdam Noord.

Huisartsenpraktijken en hulp bij stoppen met roken

Maar liefst 80% van alle rokers wil stoppen met roken. Slechts een klein deel daarvan lukt het om zonder hulp te stoppen. Met de methode Very Brief Advice Plus (VBA+) kan de huisarts een patiënt ‘warm’ verwijzen naar professionele begeleiding. De patiënt hoeft dan niet zelf achter de verwijzing aan te gaan of zelf een afspraak te regelen.

Wat als er al veel hulp is vanuit huisartsen, maar het aanbod nog niet overal bekend is? In Den Haag is een leernetwerk opgericht, bestaande uit zorgaanbieders, bewoners en lokale beleidsmakers. Dit netwerk zorgt ervoor dat bewoners en zorg- en welzijnsprofessionals (beter) weten waar ze terecht kunnen voor stoppen-met-roken ondersteuning.

Door de eerstelijnszorg, publieke gezondheidszorg en sociaal domein meer aan elkaar te verbinden, willen we komen tot een sterker leefstijladvies in de huisartsenpraktijk. De projecten moeten gaan bijdragen aan een succesvol samenhangend en toegankelijk aanbod van preventie in de wijk.

Zwangere vrouwen (lage SES) helpen om te stoppen met roken

Bijna 8% van de Nederlandse vrouwen rookt tijdens de zwangerschap. Onder laag opgeleide vrouwen is dat zelfs 16%. Roken tijdens de zwangerschap kan leiden tot een miskraam, vroeggeboorte, aangeboren afwijking en zelfs tot overlijden. Stoppen met roken levert een grote gezondheidswinst voor zowel moeder als kind.

Stoppen met roken is niet eenvoudig. Bij zwangere vrouwen met een lage sociaaleconomische status is er ook vaak stress aanwezig. Die stress houdt het roken in stand, omdat het even helpt te ontspannen. Onderzoekers ontwikkelen een app en meten of vrouwen hiermee inderdaad sneller stoppen met roken, minder stress ervaren, en of hun kind zich gunstiger ontwikkelt na de geboorte.

Het Trimbos-instituut heeft een richtlijn ontwikkeld voor zwangere vrouwen die willen stoppen met roken. Deze richtlijn wordt nu geschikt gemaakt voor vrouwen met een lage sociaaleconomische status.

Onderzoek om kinderen te beschermen tegen roken

Het Nationaal Preventie Akkoord streeft naar een Rookvrije Generatie in 2040. Onderzoek naar tabaksontmoediging kan bijdragen aan een samenleving waarin niemand meer (over)lijdt aan de gevolgen van roken.

Om kinderen te beschermen tegen (de verleiding van) roken, ontwikkelde Gezondheidsfondsen voor Rookvrij een routekaart om een Rookvrije Generatie te creëren. Deze beweging is een integrale strategie voor lokaal tabaksbeleid gericht op het beschermen van kinderen tegen (mee)roken.

Omdat (mee)roken vaker voorkomt in groepen met een lage sociaaleconomische status (SES) kan de Rookvrije Generatie een belangrijke bijdrage leveren aan het verkleinen van SEGV. In dit onderzoek wordt gekeken of lage SES groepen net zo profiteren van de Rookvrije Generatie als hoge SES groepen.

Zien roken doet roken. Voor een rookvrije generatie is het daarom belangrijk dat roken steeds minder zichtbaar is, met name voor kinderen. Dit kan mede door het rookvrij maken sportclubs, omdat veel kinderen hier een belangrijk deel van hun vrije tijd doorbrengen. De Hartstichting maakte een stappenplan om sportclubs rookvrij te maken. Onderzoekers werken nu aan de implementatie.

Genderverschillen in de effectiviteit van tabaksbeleid en campagnes

Werken tabaksbeleid en campagnes voor iedereen even goed? Uit onderzoek blijkt dat vrouwen meer moeite hebben om stoppen met roken vol te houden dan mannen. Hoe meet je het effect van gender en sekse binnen onderzoek? Dit project onderzoekt gender-, sekse-, leeftijd- en sociaaleconomische verschillen in effecten van tabaksbeleid en campagnes op rookgedrag

Stoppen-met-rokentraining op de werkplek

Uit eerder onderzoek blijkt dat een stoppen-met-rokentraining op de werkplek in combinatie met financiële beloningen voor stopsucces effectief is om rokers met een lage sociaaleconomische status (SES) te helpen stoppen met roken. Onderzoekers doen nu een implementatiestudie naar hoe de stoppen-met-rokentraining met financiële beloningen verspreid kan worden binnen bedrijven.

Onderzoek samen met Gezondheidsfondsen voor Rookvrij

In 2017 kwam de onderzoeksagenda Tabaksontmoediging tot stand (Gezondheidsfondsen voor Rookvrij), in samenwerking met wetenschappers en gezondheidsfondsen. Met deze agenda signaleerden we welke kennis nodig is over tabaksontmoediging. 

Op basis van deze onderzoeksagenda zijn in 2017 en 2019 negen onderzoeken gestart. Met subsidie van ZonMw doen vier consortia effect- of implementatieonderzoek naar het gebruik en beter bereik van bestaande interventies. Daarnaast hebben de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij, de Trombosestichting en het Diabetes subsidie gegeven aan vijf andere onderzoeken op onder meer het gebied van beleid.

Sportclubs rookvrij maken

Wat werkt als je sportclubs rookvrij wilt maken? Wat is de rol van regelgeving? En is het roken ook écht minder zichtbaar voor kinderen? De Hartstichting maakte een stappenplan om sportclubs rookvrij te maken. Nu wordt gewerkt aan de doorontwikkeling en effectieve implementatie van dit stappenplan.

Afbeelding

Effect- en implementatieonderzoek

Vier consortia onderzoeken het gebruik en beter bereik van bestaande interventies rond stoppen met roken. Hoe pakken de projectleiders dit aan?
Afbeelding
Wanda de Kanter

Van longarts naar activist

Als longarts zag Wanda de Kanter patiënten ernstig lijden en sterven, terwijl dit grotendeels te voorkomen was geweest. Nu is ze fulltime activist

Preventieonderzoek

Met preventieonderzoek zorgt ZonMw voor innovatieve kennis over preventie en gezondheidsbevordering, zodat iedereen zo gezond mogelijk kan leven in een gezonde leefomgeving. Dit doen we door in te zetten op leefstijl, leefomgeving en sociaaleconomische gezondheidsverschillen.