Docenten geschoold voor goed onderwijs over palliatieve zorg

Iedere zorgverlener krijgt te maken met mensen die niet meer beter worden. Toch voelt twee derde van de zorgverleners zich niet goed toegerust om zorg te bieden aan cliënten in de laatste levensfase. Dit komt onder andere omdat er in hun opleiding te weinig aandacht is besteed aan dit thema. Daar komt langzaam verandering in, mede dankzij het Landelijk Scholingsprogramma palliatieve zorg. Hierin worden mbo-, hbo- en wo-docenten klaargestoomd om palliatieve zorg onderdeel te laten worden van het curriculum van toekomstige zorgverleners.

Afbeelding

De basis voor de scholing voor mbo- en hbo-docenten werd gelegd in Limburg en Zuidoost-Brabant, waar tussen 2015 en 2018 met financiering van ZonMw in het project EDUPAL is gewerkt aan een gestructureerd onderwijsaanbod voor palliatieve zorg in de basiscurricula voor bachelor- en mbo-opleidingen verpleegkunde en verzorging. ‘Bij de start van het EDUPAL-project interviewden we onder andere docenten, managers en zorgverleners over wat studenten volgens hen zouden moeten kunnen en kennen als ze de zorgpraktijk ingaan’, vertelt projectleider Annemie Courtens, coördinator palliatieve zorg bij Maastricht UMC+. ‘Zowel de docenten, managers als zorgverleners gaven aan dat er in het onderwijs te weinig aandacht was voor palliatieve zorg. De studenten zelf gaven aan zich erg onzeker te voelen in het verlenen van zorg aan mensen in de palliatieve fase. Zij komen hier vaak al vroeg mee in aanraking, omdat ze hun eerste stage meestal in het verpleeghuis doen. En daar gaat het eigenlijk alleen maar om palliatieve zorg. Dat heeft heel veel emotionele impact op de vaak nog jonge en onervaren studenten’, aldus Annemie. 

Omdat docenten ook behoefte hadden aan kennis over de nieuwste ontwikkelingen in de palliatieve zorg, is in dit project een scholing ontwikkeld voor docenten die werkzaam zijn op mbo- en hbo-opleidingen zorg en welzijn. Na het volgen van deze scholing voelde 94% van de docenten zich goed tot zeer goed toegerust om onderwijs te geven over palliatieve zorg. In het ZonMw-vervolgproject DOCPAL is deze scholing dan ook landelijk uitgerold. Zo komt onderwijs over palliatieve zorg uiteindelijk overal in Nederland in het basiscurriculum.

Palliatieve zorg krijgt een steeds prominentere plek in het onderwijs. Dat is goed nieuws, maar er moeten meer docenten goed geschoold worden op dit thema. Ook zijn er docenten nodig voor de huidige zorgverleners, die tijdens hun opleiding niet of nauwelijks iets leerden over palliatieve zorg. Daarom kunnen docenten van mbo-, hbo- en wo-opleidingen en van bij- en nascholingen via het Landelijk Scholingsprogramma palliatieve zorg een didactische en inhoudelijke docentenscholing volgen. Ze leren er om de uitgangspunten van palliatieve zorg te vertalen in het geven/ontwerpen van onderwijs, worden wegwijs gemaakt in de beschikbare praktische leermaterialen en expertise en krijgen handvatten en inspiratie om een kartrekkersrol op te pakken binnen de eigen onderwijsinstelling.

Afbeelding

De scholing bouwt voort op de scholingen die zijn ontwikkeld in de 2 eerder genoemde ZonMw-projecten. ‘Er lag al een heel goede basis om mee verder te gaan’, vertelt Philo Logister, senior docent bij Hogeschool Zuyd en projectleider van het Landelijk Scholingsprogramma palliatieve zorg. ‘We hebben de scholing vanuit de projectgroep samen met de landelijke onderwijsambassadeurs nog eens goed bekeken en aangepast aan nieuwe inzichten en nieuwe materialen toegevoegd.’ Ook is er een aantal inhoudelijke aanpassingen gedaan om de scholing nóg praktischer in te steken. De les over communicatie is grotendeels aangepast. Zo ging het in de eerste docentenscholing bijvoorbeeld over het leren inspelen op verschillende ‘sterfstijlen’ van cliënten. In deze scholing is dat vervangen door het zogeheten ‘luisteren in laagjes’, dat (aankomende) zorgverleners helpt om zingevingsvragen van hun cliënten beter te signaleren. ‘Dit laatste is eenvoudiger, zodat docenten dit veel gemakkelijker op verschillende niveaus en in verschillende leerjaren kunnen gebruiken’, aldus Annemie.

Vraagt dit ook om een andere manier van lesgeven? Het gaat namelijk over een onderwerp dat een flinke emotionele impact kan hebben op studenten. Het is geen onderwijs dat je in een collegezaal aan grote groepen studenten geeft, vindt Annemie. Welke werkvormen dan wél geschikt zijn, komen in de scholing aan bod. Zo is ervaringsleren een passende werkvorm voor veel onderdelen van scholing over palliatieve zorg. De docenten gingen zelf aan de slag, vaak op interactieve wijze, met casuïstiek die ze ook in hun eigen lessen konden gebruiken. Want als je het zelf goed begrijpt, kan je het ook gemakkelijker toepassen. Philo: ‘Het verlenen van zorg in de laatste levensfase kan best heftig zijn. Daarom benadrukken we tijdens de scholing ook dat het belangrijk is om studenten daar goed in te begeleiden. Bijvoorbeeld door al tijdens of na de eerste stageperiode een terugkoppelings- of intervisiebijeenkomst te organiseren waarin de studenten hun verhalen kwijt kunnen en daarover in gesprek kunnen gaan, met elkaar en met de docent.’ 

Waar het volgens Annemie en Philo vooral om draait is dat studenten leren om goed te luisteren naar hun cliënten en om ook door te vragen als iets niet duidelijk is. Docenten kunnen studenten daarbij ondersteunen met allerlei casuïstiek en filmpjes, die ze tijdens de scholing krijgen aangereikt. Deze en andere onderwijs- en achtergrondmaterialen zijn ook te vinden in de speciale toolbox met onderwijsmaterialen. 

De 150 docenten die de scholing inmiddels hebben gevolgd zijn heel positief, blijkt uit een evaluatie. Dat komt vooral door de praktische insteek, denken Philo en Annemie. ‘Ze vinden het fijn dat ze de materialen uit de scholing direct kunnen inzetten in hun eigen lessen. Ook waarderen ze de combinatie van online en fysieke bijeenkomsten. De deelnemers vinden het bijvoorbeeld prettig om tijdens de fysieke bijeenkomsten andere docenten uit hetzelfde vakgebied te ontmoeten en samen aan de slag te gaan met de onderwijsmaterialen’, zegt Philo. Een ander mooi resultaat van de scholingen is dat docenten aangeven dat ze veel alerter zijn op ervaringen van studenten met palliatieve zorg, en niet meer afwachten tot een student daar zelf toevallig over begint. Die ervaring kunnen ze dan weer als aanleiding gebruiken om er bij andere studenten naar te vragen.

Ook bij studenten is de kennis over en interesse in palliatieve zorg langzaam aan het groeien, merkt Philo. Zo schrijven steeds meer studenten hun thesis over een onderwerp dat raakt aan de palliatieve zorg. ‘Vaak presenteren ze die thesis ook weer aan hun medestudenten, waardoor het thema steeds vaker wordt besproken. Dat is een heel mooie ontwikkeling’, zegt Philo. Wel merken Annemie en Philo dat veel scholen relatief laat in het curriculum lesstof over palliatieve zorg aanbieden, bijvoorbeeld pas in het derde jaar. ‘Wij willen ervoor pleiten om de lesstof over palliatieve zorg al in het eerste leerjaar aan te bieden’, zegt Annemie. ‘Ik ben er zelf een voorstander van om palliatieve zorg te verweven in het gehele curriculum, en niet alleen aan te bieden als een keuzemodule. Het thema komt overal in terug: niet alleen in lessen over ethiek of zingeving, maar ook in lessen over ziektebeelden als COPD, hart- en nierfalen.’

Het is de bedoeling dat er eind 2025 in totaal 480 docenten zijn geschoold met het Landelijk Scholingsprogramma palliatieve zorg. Dankzij subsidie van KWF Kankerbestrijding kan dit vooralsnog gratis. In elke regio zijn zogeheten onderwijsambassadeurs aangesteld die docenten werven, de scholingen coördineren en gastdocenten regelen die tijdens de bijeenkomsten worden ingezet. Na afloop van de scholing kunnen docenten alle aangereikte onderwijsmaterialen in hun lessen gebruiken en mogen ze die ook weer doorgeven aan andere docenten binnen de eigen onderwijsinstelling. Op die manier blijft het balletje rollen. 

Philo zegt dat het uiteindelijk zelfs zonder subsidie zou kunnen, omdat docenten de materialen uiteindelijk ook zelf kunnen aanpassen aan de nieuwste inzichten op het gebied van palliatieve zorg. Maar zover zijn we nog niet, dus de scholingen gaan voorlopig nog wel even door. En daarna? Annemie: ‘We hopen dat het belang van goede palliatieve zorg via deze scholing doorwerkt in de praktijk. Studenten leren vooral op de werkvloer. Een mogelijke vervolgstap is om in gesprek te gaan met stagebegeleiders en leerhuizen van grote zorginstellingen om dit onderwerp ook in de praktijk meer onder de aandacht te brengen. Ook daar ontbreekt het soms nog weleens aan kennis en ervaring op dit thema.’ 

Annemie en Philo vinden het fantastisch dat de bewustwording over het belang van goed onderwijs over palliatieve zorg aan toekomstige zorgverleners enorm is toegenomen in de afgelopen jaren. ‘We zijn er natuurlijk nog niet, maar ik heb wel het gevoel dat er een positieve beweging in gang is gezet. Ik zie dat als een enorme verdienste van alle partijen die betrokken zijn of waren bij deze projecten’, aldus Annemie.

Dit artikel staat in de nieuwsbrief Palliatieve Zorg, editie november 2024, over onderwijs en de palliatieve zorg. Wilt u onze nieuwsbrief ontvangen? Meld u dan aan.

Colofon

Tekst: Dieuwke de Boer
Eindredactie: ZonMw