De invloed van genen en de maatschappij op psychiatrische ziekten

Als universitair docent biologische psychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam doet dr. Michel Nivard onderzoek naar psychiatrische ziekten die worden veroorzaakt door een samenspel tussen genen en de omgeving. ‘Fysieke verschillen tussen mensen worden voor een groot deel bepaald door genen. Hoe lang we zijn wordt voor 90% bepaald door onze genen. Bij gedrag is dat wat genuanceerder. Hier worden individuele verschillen voor een minder groot deel bepaald door genen: 40% tot 50% voor zoiets als angst of depressie’, zegt Nivard.

Luister naar de podcast voor het volledige gesprek.

Subtiele verschillen

1 van de meest opvallende observaties in het onderzoeksveld van Nivard is dat er veel verschillende genetische varianten zijn die worden geassocieerd met depressie, angst of ADHD bij mannen of vrouwen. Er is dus niet 1 stukje DNA dat deze ziekten veroorzaakt. Opvallend, omdat veel meer mannen de diagnose ADHD krijgen en veel meer vrouwen gediagnosticeerd met een angststoornis of een depressie, hoewel hun genen niet of nauwelijks van elkaar verschillen. Dit zou kunnen betekenen dat we als maatschappij anders denken over ADHD, angststoornissen en depressie bij mannen en vrouwen, of dat er door deze perceptie een verschil is in het herkennen van de symptomen hiervan bij mannen en vrouwen. Maar die conclusie kunnen we niet zomaar trekken. Het kan namelijk ook zo zijn dat de genen op een andere manier worden afgelezen. En dat is precies wat Michel met een subsidie van ZonMw gaat onderzoeken: de manier waarop genen tot expressie komen in de hersenen en andere organen van mannen en vrouwen. Om die subtiele verschillen in kaart te brengen, gebruikt hij data van duizenden mannen en vrouwen dat afkomstig is uit eerder hersenweefselonderzoek.

Weerspiegeling van de maatschappij

En hoe kom je er dan achter of deze subtiele man-vrouwverschillen een gevolg zijn van biologische of sociologische processen? Daarvoor bestudeert Nivard samen met Engelse en Amerikaanse collega’s 2.000 zogeheten fenotypes. Dit zijn alle waarneembare en meetbare eigenschappen van de mens die worden beïnvloed door genetische aanleg (genotype) en de omgeving. Bijvoorbeeld of iemand ooit depressief is geweest. Nivard: ‘Voor deze 2.000 uitkomsten zoeken we uit hoe hoog de genetische correlatie tussen het fenoype in mannen en het fenotype in vrouwen is. In welke mate zijn dezelfde genen verantwoordelijk voor het gedrag in mannen en hetzelfde gedrag in vrouwen? Als we die sekseverschillen hebben gevonden, gaan we op zoek naar de oorzaak.’ En als er niet 1 specifiek gen is dat deze verschillen kan verklaren, dan is er wellicht een sociologische oorzaak. Met andere woorden: een veel ingewikkelder, indirecter proces dat te maken heeft met hoe de maatschappij is ingericht. ‘Er zijn duizenden verschillende genetische invloeden die allemaal onderhevig zijn aan veranderingen in de maatschappij. Die weerspiegelen zelfs de maatschappij’, aldus Nivard. 

Interessant samenspel

De inrichting van de maatschappij is dus terug te vinden in de resultaten van genetisch onderzoek. ‘Er is geen onveranderlijk genetisch antwoord op een ziekte. Voor sommige ziektes natuurlijk wel, zoals de ziekte van Huntington. Het erfelijke gen dat deze ziekte veroorzaakt is niet veranderbaar door de maatschappij. Dat is anders voor depressie, stress of angst, die deels worden veroorzaakt door de maatschappij. Voor depressie zijn inmiddels honderd genen bekend, die zo weinig individuele verschillen verklaren dat we er tienduizenden nodig hebben.’ De conclusie? Het is een illusie om te denken dat man-vrouwverschillen vastliggen in de genen. Volgens Nivard is het een interessant samenspel tussen genen en een continu veranderende maatschappij.

Podcast ‘Gender en gezondheid’

Wilt u horen waarom Nivard man-vrouwverschillen onderzoekt? En in hoeverre de kennis die hij in zijn onderzoek opdoet zijn persoonlijke leven beïnvloedt? Luister dan de hele podcast.