Mantelzorg en arbeid

We kennen Jet Bussemaker als voormalig minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) én als voormalig staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Tegenwoordig is ze hoogleraar ‘Beleid, wetenschap en maatschappelijke impact, in het bijzonder in de zorg’, een gecombineerde leerstoel van LUMC en Leiden University College. Ze richt zich onder andere op onderzoek naar mantelzorg. Niet alleen een belangrijk maatschappelijk thema, maar ook een thema waarin genderverschillen een grote rol spelen. ‘We verwachten tegenwoordig heel veel van vrouwen: niet alleen dat ze economisch zelfstandig zijn, maar ook dat ze voor anderen zorgen’, aldus Bussemaker. ‘Bij mantelzorg wordt er over het algemeen eerst een beroep op vrouwen gedaan. Bovendien is zorgverlening van zichzelf al gendergebonden: 80 procent van de zorgverleners is vrouw en het overgrote deel van de mantelzorgers is ook vrouw’, zegt Bussemaker. 

Luister naar de podcast voor het volledige gesprek.

Emotionele belasting

‘Bij het LUMC werken we vooral aan het in de praktijk brengen van de al opgedane kennis. We richten ons daarbij voornamelijk op de groep vrouwen die in de zorg werken én mantelzorger zijn. De druk die zij ervaren leidt bij veel van hen tot een vorm van overbelasting’, vervolgt Bussemaker. ‘De HR-medewerkers die wij spreken, denken dat 15 tot 20 procent van het ziekteverzuim te maken heeft met overbelasting door te zware mantelzorgtaken.’ Karin Proper, senior onderzoeker bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), vult aan: ‘Overbelasting komt vaker voor bij vrouwelijke dan bij mannelijke mantelzorgers. Het type mantelzorgtaken verschilt ook tussen mannen en vrouwen. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen vaker de dagelijkse verzorging en de wat emotioneel geladen taken op zich nemen. Mannen doen vaker de financiële administratie en de praktische klussen in en om het huis. Je kan je voorstellen dat deze verschillende taken gepaard gaan met een andere emotionele belasting. En dit kan mogelijk een negatieve impact hebben op het gevoel van overbelasting en de en psychische gezondheid van vrouwelijke mantelzorgers. Hoe dat precies zit, moet nog worden onderzocht.’ 

Hulpbronnen

Bussemaker: ‘Bij mantelzorg is vaak sprake van een ingewikkelde wisselwerking. Het is iets wat je overkomt; je kiest er niet voor. Daarnaast doe je het voor iemand die je liefhebt, waardoor het ingewikkeld is om je eigen grenzen aan te geven of hulp te vragen.’ Uit onderzoek blijkt ook dat veel mensen het moeilijk vinden om op het werk te vertellen dat ze mantelzorgtaken verrichten. Terwijl dit juist voor verlichting kan zorgen. Het onderzoek van Proper sluit daar goed op aan. ‘Wij onderzoeken het effect van de combinatie van werk en mantelzorg op de gezondheid van mannen en vrouwen. Daarbij kijken we ook naar hulpbronnen in het werk, zoals mogelijkheden om werk flexibeler in te delen en de rol van sociale steun van naaste collega’s en leidinggevenden. We zijn nog bezig met de analyse van de data, maar het is denkbaar dat deze hulpbronnen een rol spelen in de verschillende gezondheidseffecten bij mannen en vrouwen.’ 

Mantelzorgondersteuning

Aan welke ondersteuning hebben mantelzorgers eigenlijk behoefte? Proper vertelt dat het RIVM momenteel op zoek is naar kansrijke ondersteuningsvormen die aansluiten bij wensen en behoeften van zowel mannelijke als vrouwelijke mantelzorgers. ‘We doen dit door in gesprek te gaan met een diverse groep werkende mantelzorgers. Aan welke ondersteuning hebben zij behoefte? En waarom gebruiken ze bestaande ondersteuning wel of niet? En verschilt dat tussen mannen en vrouwen? We hopen dat de resultaten aanknopingspunten bieden om mantelzorgers de combinatie van werk en zorg beter te laten volhouden. En er ook voldoening uit te halen.’ En hoe ziet die ondersteuning er dan uit? ‘Dit kan variëren van voorlichting over mantelzorg, emotionele steun, vervangende zorg, flexibele werktijden of technologische ondersteuning’, zegt Proper.

Toekomstperspectief

Hoe zien Bussemaker en Proper de toekomst? ‘We staan voor een enorme uitdaging: de groep ouderen die zorg nodig heeft wordt de komende jaren steeds groter, terwijl er tegelijkertijd sprake is van een enorme krapte op de arbeidsmarkt. Daardoor komen mantelzorgers onder grote druk te staan’, zegt Bussemaker. Proper vult aan: ‘Het zou mooi en wenselijk zijn als we in de toekomst ondersteuningsvormen kunnen aanbieden die aansluiten bij de wensen en behoeften van mantelzorgers. En het kan best zijn dat de wensen en behoeften van mannen en vrouwen, of van hoger en lager opgeleide mensen van elkaar verschilt. Op het moment dat we in staat zijn om daar maatwerk in te bieden, dan hebben we een belangrijke stap voorwaarts gezet.’ 

Podcast ‘Gender en gezondheid’

Bent u benieuwd naar de precieze definitie van mantelzorg? En wat Nederland van andere landen kan leren als het gaat om ondersteuning van mensen die werk en mantelzorg combineren? Luister dan de hele podcast.