Het is de ambitie van de Nederlandse regering dat al het publiek gefinancierd onderzoek in 2020 Open Access beschikbaar is. Om dit te bereiken, ondertekenden 10 partijen, waaronder NWO en ZonMw, in 2017 het Nationaal Plan Open Science (NPOS). De stand van zaken op het gebied van Open Access bij gezondheidsonderzoek is in 2017 geïnventariseerd in opdracht van VWS. Hierin is de aanbeveling dat met de basis van het NPOS, er voor gezondheidszorgonderzoek aanscherpingen noodzakelijk zijn vanwege contextspecifieke elementen:
Bovengenoemde factoren en met name het belang van patiënten en zorgprofessionals om vrije toegang te hebben tot alle beschikbare kennis voortkomend uit het onderzoek, maakt dat juist binnen gezondheidsonderzoek Open Access publiceren van groot belang is. Het Europese plan om de overgang naar het publiceren in Open Access tijdschriften en Open Access platformen te versnellen, sluit hierop aan. Voor informatie over Open Access publiceren kunnen onderzoekers de website van VSNU raadplegen.
Open Access heeft als doel om publiek gefinancierd onderzoek voor iedereen online toegankelijk en te maken. Open Access publicaties zijn beter vindbaar, worden vaker geciteerd en hebben een groter bereik. Dit geldt voor zowel inzage als hergebruik, zonder verdere financiële en/of juridische drempels. Ook moet deze publicatie via een algemeen toegankelijk medium (het internet) vindbaar zijn. Tijdschriften die volgens Open Access-standaarden publiceren hebben geen abonnements- of aanschafkosten. Hiermee zijn de resultaten uit met publiek geld gefinancierd onderzoek voor een breder publiek toegankelijk. Zo wil ZonMw dat publicaties niet alleen direct toegankelijk zijn voor wetenschappers maar ook voor clinici en patiënten. Verder is het van belang dat publicaties door professionals uit het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties snel worden gelezen en gedeeld. Open Access helpt daarmee de wetenschap vooruit en stimuleert de kennisuitwisseling tussen disciplines en tussen wetenschap en maatschappij.
ZonMw streeft er naar dat alle wetenschappelijke publicaties van ZonMw gefinancierd onderzoek op het moment van publicatie onmiddellijk wereldwijd vrij toegankelijk en herbruikbaar zijn.
Het medisch-gezondheidsveld is een zeer dynamisch kennisveld. Als deze actuele kennis niet direct, of alleen tegen extra betaling beschikbaar komt vertraagt dat de voortgang van de wetenschap. Ook hebben individuele onderzoekers veel te winnen bij Open Access. Zo zijn openbare publicaties beter zichtbaar dan publicaties die niet Open Access zijn. Hierdoor worden deze publicaties sneller gevonden en ook vaker geciteerd.
In de algemene subsidiebepalingen van 2013, artikel 18 lid 6, heeft ZonMw het volgende over Open Access opgenomen:
‘ZonMw streeft naar vrije toegankelijkheid van publicaties. Deze publicaties dienen daarom, afgezien van andere publicatiemogelijkheden, via een ‘Open Access’ zo snel mogelijk toegankelijk te zijn voor het publiek. Auteursrechten mogen de mogelijkheid om via ‘Open Access’ te publiceren niet blokkeren.’ Dit betekent in praktijk dat er geen sprake mag zijn van een embargotermijn tussen publicatie en het Open Access toegankelijk zijn van de publicatie, op basis van het overdragen van auteursrechten aan een tijdschrift.
De ambitie van Nederland & Europa is om te zorgen dat resultaten voortkomend uit door de overheid gefinancierde projecten 100% Open Access toegankelijk te laten zijn in 2020. De toekomst wordt gezien in de volledig gouden route: hieronder verstaan we het Open Access publiceren in volledig Open Access tijdschriften en platforms. De onderzoeksresultaten zijn direct gratis en voor iedereen toegankelijk op het platform van de uitgever. Er worden op geen enkele manier abonnementskosten gerekend bij deze tijdschriften of platforms. Voor de publicatiekosten betaald de auteur zogenaamde Article Processing Charges (APC’s). Het peer-review proces is niet veranderd en wordt op dezelfde manier uitgevoerd.
Naast de gouden route bestaat ook een hybride vorm van Open Access publiceren. In hybride tijdschriften worden na betaling van APC’s artikelen als Open Access gepresenteerd binnen het bestaande abonnementenmodel. NWO en ZonMw vinden de resultaten die VSNU boekt namens de Nederlandse universiteiten in de zogenaamde “big deal”-onderhandelingen met uitgevers een belangrijke stap in de transitie naar volledig Open Access. Wilt u weten of u via “big deals” van de VSNUOpen Access bij een bepaald tijdschrift kan publiceren kijk dan op de website van Library
Via de groene route: bij groen Open Access wordt een artikel gepubliceerd in een traditioneel abonnee-tijdschrift. Een versie van dit artikel wordt door de auteur vrij toegankelijk beschikbaar gesteld in een publiek toegankelijke database (Open Access repository). De Nederlandse repositories is via NARCIS te vinden, de Nederlandse portal voor wetenschappelijke informatie. Let er op dat volgens de ZonMw subsidiebepalingen op moment van publicatie, de publicatie direct Open Access toegankelijk dient te zijn. Er mag geen sprake zijn van een embargotermijn tussen publiceren en het Open Access toegankelijk zijn.
Uw publicatie over uw onderzoeksresultaten draagt positief bij kennisaccumulatie en de verspreiding van deze resultaten. Daarmee vergroot de kans dat uw artikel gevonden en gelezen wordt en dat levert zelfs een mogelijk citatievoordeel op.
Horizon2020 is het Europese subsidie programma voor Onderzoek en Innovatie en heeft de ambitie om de publicaties uit alle gefinancierde projecten 100 procent Open Access te publiceren. Van hetzelfde uitgangspunt wordt het Nationaal Plan Open Science gevormd. In 2020 moeten alle artikelen voortkomend uit (door de overheid) gefinancierde projecten, Open Access worden. Een internationale coalitie van onderzoeksfinanciers, waaronder NWO, heeft op 4 september 2018 een versnellingsplan bekend gemaakt voor de transitie naar Open Access.
