Eenzaamheid

Eenzaamheid gaat gepaard met negatieve gevoelens van leegte, verdriet, angst en zinloosheid. Deze gevoelens kunnen leiden tot psychische problemen en zelfs lichamelijke klachten. Eenzaamheid beïnvloedt dus gezondheid, welzijn én kwaliteit van leven.
Prof. Jenny de Jong-Gierveld formuleerde een definitie van eenzaamheid: "Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Het kan zijn dat het aantal contacten dat men heeft met andere mensen geringer is dan men wenst. Het kan ook zijn dat de kwaliteit van de gerealiseerde relaties achterblijft bij de wensen."
Eenzaamheid: waarderen en gebruiken wat werkt voor praktijk en beleid
Hoe maak je jouw eenzaamheidsinterventie of -beleid sterker? Negen interventies gingen met deze vraag aan de slag in een leertraject dat de werkzame elementen bij eenzaamheidsinterventies concretiseert. Benieuwd naar de opbrengsten en hoe je deze kennis kunt gebruiken jouw lokale context? Laat je inspireren door het rapport ‘Wat doe jij met eenzaamheid?’!
Verschillende soorten eenzaamheid
Er bestaan verschillende soorten eenzaamheid. Het belangrijkste onderscheid dat wordt gemaakt is tussen sociale en emotionele eenzaamheid.
- Sociale eenzaamheid: Hierbij gaat het vooral om het ontbreken van contacten met mensen waarmee iemand bepaalde gemeenschappelijke kenmerken deelt, zoals vrienden, kennissen of collega’s;
- Emotionele eenzaamheid: Dit treedt op als iemand een hechte, intieme band mist met één andere persoon, meestal de levenspartner;
- Andere soorten eenzaamheid: In de praktijk kun je ook andere begrippen tegenkomen. Bijvoorbeeld existentiële eenzaamheid, als een gevoel van zinloosheid. Of chronische eenzaamheid, als het langdurig aanhoudt.
Eenzaamheid in de samenleving
Eenzaamheid is van alle leeftijden en iedereen kan hiermee te maken krijgen. Het gevoel van ‘erbij horen’ en ‘ertoe doen’ is voor ieder mens een basisbehoefte. Eenzaamheid is niet alleen een naar gevoel, het kan ook lastig zijn om over te praten. Ook leidt het tot gezondheidsrisico’s en minder meedoen in de samenleving.
Het thema eenzaamheid wordt vaak automatisch verbonden met oudere mensen. Toch is eenzaamheid iets wat voorkomt in de héle samenleving. Op grond van de opgedane ervaringen binnen het ZonMw-programma Versterking aanpak eenzaamheid kunnen we voorzichtig concluderen dat de maatschappelijke beweging tegen eenzaamheid enorm breed en divers is maar nog te weinig diepte kent. Mede daarom heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ons verzocht om een leernetwerk Eenzaamheid op te zetten, waarvoor in het najaar van 2023 een subsidieoproep wordt geopend.
Binnen dit leernetwerk wordt er gefocust op vijf verschillende doelgroepen, die aansluiten op de call NWA Eenzaamheid (zie uitvouwbare toelichting hieronder):
- Jongeren (11 t/m 17 jaar);
- Jongvolwassenen (18 t/m 26 jaar);
- Mantelzorgers van mensen met chronische of levenslange ziekte of beperking;
- Mensen met een lichte verstandelijke beperking;
- Ouderen met een buiten-Europees herkomstland.
NWA Eenzaamheid
In opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) voert NWO het onderzoeksprogramma van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) uit. Binnen de NWA loopt momenteel ook een onderzoeksprogramma gericht op het thema eenzaamheid.
De inmiddels gesloten NWA-call Eenzaamheid is opgedeeld in 2 fases. In de eerste fase wordt door verschillende consortia onderzoek gedaan naar de 5 doelgroepen die momenteel prioriteit hebben voor onderzoek naar eenzaamheid en werkzame aanpakken: jongeren (11 t/m 17 jaar), jongvolwassenen (18 t/m 26 jaar), mantelzorgers van mensen met chronische of levenslange ziekte of beperking, mensen met een lichte verstandelijke beperking en ouderen met een buiten-Europees herkomstland.
In de tweede fase richten de consortia zich gezamenlijk op een dwarsdoorsnijdend project, dat bijdraagt aan het begrip van de onderliggende oorzaken van eenzaamheid en daardoor inzicht geeft in algemeen toepasbare methoden om eenzaamheid te verminderen.
Bij deze Call for proposals wordt nauw samengewerkt met ZonMw. Voor meer informatie over de NWA Eenzaamheid verwijzen we u naar de website van NWO.
Zorgprofessionals en eenzaamheid
Zorgprofessionals spelen een belangrijke rol bij het signaleren én bestrijden van eenzaamheid. Het is belangrijk dat zij weten hoe zij dit moeten signaleren en wat zij kunnen doen om iemand die eenzaamheid ervaart te helpen.
Zo signaleren bijvoorbeeld wijkverpleegkundigen vaak eenzaamheid onder oudere cliënten. Daarom financierden we de ontwikkeling van een richtlijn over dit thema. De belangrijkste aanbeveling: ‘Praat met je cliënt die lijdt aan eenzaamheid’. Meer over deze richtlijn? Lees dan ook het interview ‘Een goed gesprek kan verzachtend werken’.
Eenzaamheid binnen ZonMw
Eenzaamheid onder ouderen
Vanuit het actieprogramma Eén tegen eenzaamheid gaf het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport de opdracht aan ZonMw om met subsidies de verschillende initiatieven (extra) te ondersteunen bij het doorbreken, terugdringen en voorkomen van eenzaamheid onder ouderen. Dit doen wij vanuit het programma Versterking aanpak eenzaamheid, door interventies gericht op eenzaamheid te:
- Inventariseren en analyseren;
- Ondersteunen in de (door)ontwikkeling en evaluatie;
- Ondersteunen bij het beschrijven;
- Ondersteunen bij het theoretisch onderbouwen.
Eén van de onderdelen waar subsidie voor kon worden aangevraagd is begeleiding in het erkenningstraject voor opname in de databank Effectieve sociale interventies van Movisie.
In de periode 2019 tot en met 2023 hebben er vijf subsidierondes plaatsgevonden. Dit heeft 134 projecten opgeleverd, gericht op het verminderen eenzaamheid. Een aantal projecten uit het ZonMw-programma Versterking aanpak eenzaamheid is ook opgenomen in de databank, zoals de projecten Grijze Koppen Orkest, Creatief Leven en Mijn Verhaal.
Kennissyntheses van Leyden Academy
In juni 2021 vroegen wij Leyden Academy on Vitality and Ageing om projectleiders uit de pilotronde van het programma Versterking aanpak eenzaamheid te ondersteunen bij het uitvoeren en opstellen van een gedegen projectevaluatie. De projectleiders namen deel aan een dynamische kennissynthese, waaruit bleek dat aandacht voor taalgebruik, (impliciete) kennisdeling en een andere rol van fondsen belangrijk is voor projectleiders van projecten gericht op het verminderen van eenzaamheid. Alle bevindingen lees je in de dynamische kennissynthese en toekomstagenda.
In 2022 begeleidde Leyden Academy projecten uit de ronde Ondersteuning maatschappelijke beweging tegen eenzaamheid. Dit leverde een tweede dynamische kennissynthese op. Alle inzichten werden gebruikt om zes adviezen te formuleren aan ZonMw:
- Adresseer eenzaamheid als onderdeel van een breder onderwerp, zoals, ouderenparticipatie en age-friendliness, om de aanpak efficiënter en duurzamer te maken;
- Streef ernaar om het subsidiebeleid duurzaam te maken, zodat het tot structurele financiering van projecten kan leiden;
- Scherp de projectvoorwaarden aan waar het kennisoverdracht binnen (kleinschalige) initiatieven en projecten betreft;
- Bevorder integratie tussen academische en vakkennis, door het uitvoeringproces en het leerproces gebaseerd op de participatieve vormen van kennisoverdracht, zoals leergemeenschappen, parallel met elkaar te laten lopen;
- Ontwikkel de leergemeenschap verder, als instrument voor een dynamische kennissynthese;
- Stimuleer het gebruik van creatieve onderzoeksmethoden, om ook impliciete kennis die is opgedaan, structureel te kunnen ophalen, verwerken en vasthouden.
Programma 'Eén tegen eenzaamheid' 2022 - 2025
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft in maart 2018 het ‘Pact voor de Ouderenzorg’ gelanceerd. Vanuit dit pact zijn er drie actieprogramma’s opgezet, namelijk “Thuis in het verpleeghuis”, “Langer Thuis” en “Eén tegen eenzaamheid”. Vanuit dit laatste actieprogramma is in opdracht van VWS medio 2019 door ZonMw een deelprogramma ter ondersteuning van de acties binnen Eén tegen eenzaamheid ontwikkeld: Versterking aanpak eenzaamheid.
Met het actieprogramma ‘Eén tegen eenzaamheid’ wil de overheid eenzaamheid in Nederland verminderen. Waar het programma zich de eerste 4 jaar focuste op de ouderendoelgroep, richt de vervolgaanpak uit 2022 zich op mensen van álle leeftijden. De drie doelen van het programma zijn:
- Meer bewustwording in de samenleving over eenzaamheid;
- Meer maatschappelijk initiatief tegen eenzaamheid;
- In alle gemeenten een lokale aanpak tegen eenzaamheid.
Naast ouderen krijgen ook veel jongeren te maken met eenzaamheid. ZonMw financiert diverse projecten die eenzaamheid onder jongeren tegengaan. En in sommige projecten gaan de jongeren ook zélf aan de slag om dit probleem aan te pakken!
MDT tegen eenzaamheid
Zo financieren wij vanuit het actieprogramma ‘maatschappelijke diensttijd (MDT)’ verschillende initiatieven tegen eenzaamheid. Tijdens hun MDT zetten jongeren zich vrijwillig in voor anderen, terwijl ze zichzelf ontwikkelen en anderen ontmoeten. Zo helpen zij bijvoorbeeld leeftijdsgenoten die gevlucht zijn naar Nederland, organiseren ze sportevenementen in achterstandswijken of begeleiden ze eenzame ouderen als buddy.
Ook tijdens de coronapandemie bewees het MDT-programma haar waarde. Omdat bleek dat jongeren zich júist in zulke lastige periodes graag inzetten om anderen te helpen, openden we een nieuwe subsidieronde. Veel van de projecten uit deze ronde richtten zich op eenzaamheid. Yukali speelde bijvoorbeeld boter, kaas en eieren op het raam met mensen die zich eenzaam voelden. En Veerle gaf balkon-workouts aan ouderen die wel wat beweging konden gebruiken. Zij en andere jongeren deelden hun verhaal met ons.
E-learning voor ondersteuning van eenzame kwetsbare jongeren
Hoe signaleert u als professional eenzaamheid onder jongeren en hoe gaat u hierover met elkaar in gesprek? Om professionals uit de jeugdhulp, jeugdbescherming, jongerenwerk en onderwijs hierbij te helpen, is de e-learning ‘Eenzaamheid onder kwetsbare jongeren’ ontwikkeld. Aan de hand van animaties, verhalen van kwetsbare jongeren over eenzaamheid, een online quiz, een signaleringskaart en diverse achtergrondteksten en video’s,leert u meer over het signaleren van én omgaan met eenzaamheid onder jongeren.. Meer informatie over hoe u met deze training aan de slag kunt vindt u op www.werkplaatsenjeugd.nl/eenzaamheid.
Creatieve oplossingen tegen eenzaamheid uit coronatijd
Om de negatieve gevolgen van het coronavirus (COVID-19) te beperken, is de regeling Creatieve oplossingen aanpak coronavirus (COVID-19) in de coronatijd gestart. Een aantal van deze oplossingen waren specifiek gericht op het terugdringen en verminderen van eenzaamheid, zoals de oplossingen De MaskerMeiden en In je Uppie (aan de lijn).
Bekijk op deze pagina meer projecten die uit deze regeling voorkomen.
Zelf aan de slag met eenzaamheid?
Wilt u zelf eenzaamheid tegengaan? Laat u inspireren door mooie praktijkvoorbeelden. Neem een kijkje tussen onze artikelen over eenzaamheid, bekijk de video's hieronder of bezoek de website van Eén tegen eenzaamheid.
Momenteel staan er geen subsidieoproepen open vanuit het programma Versterking aanpak eenzaamheid. Benieuwd welke subsidies er op dit moment wel openstaan? Hier vindt u alle subsidies.
Relevante links over het onderwerp Eenzaamheid
Artikelen
-
Special "Zingeving & Verbinding"
Zingeving betekent het leven vormgeven op een manier die aansluit...
-
Wat doe jij met eenzaamheid? Waarderen en gebruiken wat werkt voor praktijk en beleid
Vandaag is het rapport ‘Wat doe jij met eenzaamheid?’ gepubliceerd...
-
Interview | Wat kunnen we leren van Create Health?
Zorgen dat de creatieve industrie en de zorgsector elkaar kunnen...