Eerste biomedisch onderzoek naar ME/CVS van start
Belangrijk binnen het programma is de samenwerking tussen verschillende onderzoeksdisciplines, internationale onderzoeksgroepen, verschillende beroepsgroepen, klinieken en patiënten. Zo zorgt het programma voor impact: het verbeteren van de behandeling, kwaliteit van leven en maatschappelijke positie van ME/CVS-patiënten.
2 consortia, 10 deelprojecten
Voor de eerste subsidieronde van het onderzoeksprogramma kregen onderzoekers de kans om een voorstel in te dienen voor het opzetten van een consortium, oftewel een samenwerkingsverband. In de consortia werken partijen met elkaar samen in de uitvoering van gedegen biomedisch onderzoek naar ME/CVS. Er zijn 2 consortiumaanvragen gehonoreerd. Dit zijn:
- ME/CFS Lines: Een multidisciplinair consortium en biobank voor het ontrafelen van de oorzaak van ME/CVS in Lifelines
- Het Nederlandse ME/CVS Cohort- en Biobank (NMCB) consortium: een nationale infrastructuur voor biomedisch onderzoek naar ME/CVS
In het consortium ME/CFS Lines worden 4 deelprojecten uitgevoerd, in het NMCB consortium gaan 6 deelonderzoeken van start. Deze onderzoeksprojecten duren elk 4 jaar. De consortia, die de onder andere de biobanken beheren, worden voor de komende 8 jaar gefinancierd. Aan de deelprojecten en consortia is een bedrag van in totaal 11,6 miljoen euro toegekend. Het gaat (afgerond) om 7,2 miljoen euro voor het NMCB consortium (inclusief deelprojecten) en 4,4 miljoen euro voor ME/CFS Lines (inclusief deelprojecten).
Interview met consortiumleiders
Benieuwd naar wat de consortia de komende jaren gaan doen? In dit interview lichten de consortiumleiders hun plannen toe.
Consortium ME/CFS Lines
In het consortium ME/CFS Lines werkt het UMC Groningen samen met verschillende onderzoekspartners aan het opbouwen van een cohort (patiëntengroep) en het uitbreiden van de biobank ME/CFS Lines. Deze biobank bouwt voort op LifeLines, een bestaande biobank met data en biomaterialen van 167.000 deelnemers. De biomaterialen worden onderzocht aan de hand van verschillende onderzoeksgebieden die relevant zijn voor ME/CVS, namelijk: genetica, proteomica, metabolomica, immunologie en het microbioom. Met deze gegevens kunnen onderzoekers uitzoeken hoe veranderingen in deze gebieden ME/CVS kunnen veroorzaken.
Deelprojecten ME/CFS Lines
Post-exertionele malaise (PEM) wordt gezien als belangrijk symptoom voor het stellen van de diagnose ME/CVS. In dit onderzoeksproject worden patiënten op verschillende niveaus (moleculair, orgaan en systeem) onderzocht tijdens en na het uitvoeren van intensieve inspanning. Resultaten van dit onderzoeksproject kunnen helpen om de oorzaak van PEM te begrijpen.
In dit project wordt nieuwe technologie gebruikt om de immuunresponsen van ME/CVS-patiënten tegen honderdduizenden bacteriële en virale structuren in kaart te brengen. ME/CVS-patiënten worden vergeleken met gezonde personen om de belangrijkste verschillen in immuunrespons te identificeren. Dit zou kunnen leiden tot nieuwe aanknopingspunten voor behandeling.
In dit project wordt de rol van het darmmicrobioom in het ontstaan en de pathogenese van ME/CVS onderzocht. Meer kennis over de darmmicrobioom-samenstelling van ME/CVS-patiënten kan bijdragen aan een betere diagnose en aan de ontwikkeling van op het microbioom gerichte behandelingen voor ME/CVS.
Dit project onderzoekt de genetische achtergrond van ME/CVS in een wereldwijde samenwerking tussen studies met gegevens van ME/CVS-patiënten. Door de gevonden DNA-variaties te combineren met bestaande lagen van biologische data (multi-omics) van het ME/CFS Lines consortium kunnen genen en biologische mechanismen achter ME/CVS worden geïdentificeerd.
Het Nederlandse ME/CVS Cohort- en Biobank (NMCB) consortium
Het Nederlandse ME/CVS Cohort- en Biobank (NMCB) consortium is een samenwerking van onderzoeksinstituten, patiëntenorganisaties en klinische centra dat zich richt op biomedisch onderzoek naar ME/CVS. Het consortium wordt geleid vanuit het Amsterdam UMC. Een van haar activiteiten is het opzetten van een patiëntencohort en een biobank. De biobank verzamelt medische en biologische patiëntgegevens voor onderzoek en vormt een patiëntenregister voor klinische studies. Hierbij is onder andere aandacht voor de inclusie van ernstig zieke patiënten die door ME/CVS huis-gebonden zijn. Bouwend op deze infrastructuur, en in nauwe samenwerking met patiënten, zullen NMCB-onderzoekers studies uitvoeren die kunnen leiden tot nieuwe methoden voor behandeling en diagnose.
Deelprojecten NMCB consortium
Bij verschillende ziektebeelden zijn zogenaamde ‘immuunhandtekeningen’ gevonden, die aangeven dat het immuunsysteem geactiveerd is. Dit project onderzoekt bloed uit de ME/CVS biobank op de aanwezigheid van verschillende immuunhandtekeningen. Daarnaast onderzoekt het project of immuuncellen van ME/CVS-patiënten overgevoelig zijn voor immuun-activerende prikkels en dan vervolgens ziekmakende ontstekingsstoffen produceren. De verkregen inzichten kunnen leiden tot de ontwikkeling van nieuwe behandelmethoden.
Een mogelijke oorzaak van ME/CVS is auto-immuniteit, waarbij mensen antistoffen produceren die zijn gericht tegen het eigen lichaam. Deze auto-immuniteithypothese is uitgebreid onderzocht bij long-COVID-patiënten. Dit project wil deze hypothese ook testen bij ME/CVS-patiënten.
Dit project onderzoekt welke veranderingen in het metabolisme van afweercellen de oorzaak kunnen zijn van ME/CVS. Binnen dit project wordt het metabolisme van afweercellen van volwassen en adolescente ME/CVS-patiënten gedetailleerd in kaart gebracht. Op deze manier wordt meer bekend over de biologische achtergronden en oorzaken van ME/CVS.
Binnen dit project wordt de pathofysiologie en ontwikkeling van ME/CVS en postinfectieuze vermoeidheidssyndromen (PIVS) onderzocht. Voorbeelden van PIVS zijn post-COVID (ook bekend als ‘Long-COVID') en de ziekte van Lyme. Deze aandoeningen worden onderzocht en vergeleken op basis van (neuro)inflammatoire, immunologische, metabole en (neuro)endocriene profielen. Dit gebeurt op basis van data uit het Nederlandse ME/CVS Cohort- en Biobank (NMCB) én bestaande prospectieve PIVS cohorten, waaronder de cohorten van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Radboud MC en UMC Amsterdam.
In dit project wordt een hersendonorprogramma opgezet om hersenweefsel van ME/CVS-patiënten te verzamelen en Open Access beschikbaar te stellen voor onderzoek. Met het hersenweefsel wordt onderzoek gedaan naar de stressrespons, immuniteit en energiemetabolisme: systemen die in verband worden gebracht met ME/CVS. Hiermee wordt onderzocht of in de hersenen van patiënten met ME/CVS veranderingen plaatsvinden in deze systemen.
Het project heeft als primaire doel een beter biomedisch inzicht te verkrijgen in de pathofysiologie van spierpijn, vermoeidheid en post-exertionele malaise in patiënten met ME/CVS. Hiertoe worden bloed en spierweefsel van patiënten en controles uit de NMCB geanalyseerd op structurele en functionele veranderingen. Het project moet bijdragen aan de ontwikkeling van een betere diagnostiek, bredere kennis over spier-gerelateerde veranderingen bij patiënten met ME/CVS.
Beoordeling van de aanvragen
De programmacommissie heeft de aanvragen voor consortia en deelprojecten getoetst aan de hand van de eisen uit de subsidieoproep. Alle projecten zijn beoordeeld op relevantie en kwaliteit. Het ZonMw-bestuur heeft het advies van de programmacommissie overgenomen. Alle gefinancierde voorstellen voldoen aan de voorwaarden – de projecten zijn dus allemaal biomedisch van aard en dragen bij aan inzicht in de oorzaken, diagnose en behandeling van ME/CVS.
Adviesrecht
Voor deze subsidieronde was er voor klankbordgroepleden in de programmacommissie sprake van adviesrecht in plaats van stemrecht. Dit omdat er bij alle toenmalige klankbordgroepleden sprake was van belangen of de schijn van vooringenomenheid – in dit nieuwsbericht lees je daar meer over.
Onze intentie is altijd geweest om patiënten goed te betrekken in het programma en het beoordelingsproces. Het door ZonMw ingestelde adviesrecht was dan ook bedoeld als handreiking om de invloed van patiënten zo groot mogelijk te maken. We weten nu dat deze maatregel door patiënten(organisaties) als een groot onrecht is ervaren. De constructie was nieuw voor ZonMw en in de uitwerking ervan hebben we dingen niet goed gedaan. We betreuren dat hierdoor het vertrouwen in ZonMw is geschaad.
We bespreken samen met de betrokken patiëntenorganisaties hoe we in de toekomst de rol van patiënten binnen het ZonMw-programma zo goed mogelijk in kunnen richten, binnen de juridische kaders en wetten waar ZonMw zich aan moet houden.
ZonMw: financier van onderzoek naar ME/CVS
De projecten en consortia zijn gefinancierd binnen de subsidieronde ‘Consortia voor biomedisch cohortonderzoek naar ME/CVS’ van het Onderzoeksprogramma ME/CVS. In het onderzoeksprogramma wordt biomedisch onderzoek naar de oorzaken, diagnose en behandeling van ME/CVS gefinancierd. ZonMw speelt daarin een verbindende en faciliterende rol.
Heb je vragen over het programma? Op www.zonmw.nl/mevcs lees je meer over het programma en de doelstellingen. Daar vind je ook een pagina met veelgestelde vragen.
Veelgestelde vragen toekenningen
Vanaf 1 mei 2022 geldt de Wet open overheid (Woo). De Woo vervangt de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). U mag informatie opvragen over ZonMw en daarmee over het onderzoeksprogramma ME/CVS. Op onze pagina over de Wet open overheid vindt u meer informatie over hoe zo’n procedure in zijn werk gaat. Op deze pagina worden ook de besluiten op Woo-verzoeken aan ZonMw en de daarmee openbaar gemaakte documenten geplaatst. Deze informatie is voor iedereen beschikbaar.
ZonMw heeft in 2023 meerdere Woo-verzoeken ontvangen. We houden indieners op de hoogte van de termijnen waarbinnen zij reactie krijgen.
Op onze pagina over de Wet open overheid vindt u hierover meer informatie. ZonMw publiceert op deze pagina ook de besluiten op Woo-verzoeken aan ZonMw en de daarmee openbaar gemaakte documenten. Daarmee is die informatie voor iedereen beschikbaar.
De mogelijkheid tot het indienen van een bezwaar op een besluit van ZonMw is bedoeld voor mensen die subsidie hebben aangevraagd bij ZonMw en daarover een besluitbrief hebben ontvangen. Zij worden in juridische termen ‘belanghebbenden’ genoemd. Patiënten of mantelzorgers hebben weliswaar belang bij de resultaten van projecten uit het onderzoeksprogramma ME/CVS, maar dat betekent niet dat zij in juridische zin 'belanghebbenden' zijn.
In een bezwaarprocedure verstaan we onder ‘belanghebbende’ de aanvrager van een subsidie (artikel 3:41, eerste lid Awb). Dat betekent dat alleen subsidieaanvragers bezwaar in kunnen dienen tegen een besluit. Zij hebben na ontvangst van een besluitbrief 6 weken de tijd om bezwaar te maken tegen een genomen besluit.
Het onderzoeksprogramma ME/CVS richt zich op biomedisch onderzoek naar de oorzaken, diagnose en behandeling van de ziekte. Alle tot nu toe gehonoreerde onderzoeksprojecten zijn biomedisch van aard en voldoen dus aan de gestelde eisen.