Zeggenschap van verpleegkundigen en verzorgenden

Verpleegkundigen en verzorgenden zijn keien in hun vak. Zonder hen functioneert de zorg niet. Maar ze oefenen te weinig invloed uit op het beleid en de besluitvorming, en vaak zelfs ook te weinig op de praktijk van hun werk. Het is de hoogste tijd dat hun positie verandert. ‘De beroepsgroep moet zeggenschap krijgen over alle aspecten die hun vak betreffen’, zegt Evelyn Finnema. Ze is hoogleraar verplegingswetenschap en onderwijs aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Als chief nursing officer bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) geeft ze de minister gevraagd en ongevraagd advies. Ook vertegenwoordigt ze Nederland op het gebied van verpleging bij de World Health Organization (WHO). 'Het pleidooi voor zeggenschap komt niet voort vanuit een Calimero-gevoel of het idee dat er onrecht geschiedt. Het gaat ook niet om macht.'

Finnema benadrukt dat zeggenschap geen doel is, maar een middel om verpleegkundigen en verzorgenden vanuit hun professionele deskundigheid als gelijkwaardige partner een erkende positie te bieden in alle lagen van de zorg. Van het team, de afdeling en de organisatie, tot het regionaal en landelijk niveau. De beroepsgroep is niet alleen medebeslisser bij de dagelijkse gang van zaken, zoals de instroom van patiënten en de vraag of een cliënt wel naar huis kan. Maar ook bij innovaties als zorg op afstand, telemonitoren en de inrichting van het elektronisch patiëntendossier ‘om er voor te zorgen dat het systeem ons faciliteert in plaats van andersom,’ zegt Finnema.

De sector moet aan de bak. ‘Er zijn verschillende ingrediënten om deze soep te kunnen koken’, zegt ze. Het begint met bewustwording.  Uiteindelijk moet zeggenschap in de cultuur zijn ingebed. ‘Maar het is niet zo is dat er 1 stip op de horizon staat waar we allemaal naar toe moeten werken,’ stelt de hoogleraar. Verpleegkundigen en verzorgenden werken immers in zeer uiteenlopende instellingen variërend van de thuiszorg tot gevangenissen, ziekenhuizen en GGDen – ieder met eigen karakteristieken, eisen en behoeften. ‘Het is niet one size fits all,’ zegt Finnema.

Zeggenschap betekent een nieuwe stap in de ontwikkeling van het vak. ‘Nu worden verpleegkundigen en verzorgenden veelal gezien als medewerkers, maar ze zijn professionals die meedenken over hoe we de zorg vormgeven, uitvoeren en verbeteren’, vertelt Finnema. Het raakt de individuele verpleegkundige en verzorgende. ‘Zeggenschap heeft voor mij te maken met je professionele identiteit. Wie ben je als professional, waar sta je voor, kun je verwoorden wat je vindt en kun je verantwoorden wat je doet’, aldus Finnema. Met de nieuwe rol zullen ook opleidingen veranderen. Niet alleen het overbrengen van kennis en vaardigheden staat centraal, maar ook het professional-zijn. Loopbaanpaden zullen er anders uit gaan zien.

Wat gebeurt er als die zeggenschap er niet komt? ‘De V&V-professional is de ruggengraat van de zorg. Dat bleek al tijdens corona. We hebben te maken met toenemende complexiteit van de zorg en dringende vragen over de continuïteit omdat er te weinig personeel is. Zonder professionals die meepraten over deze vraagstukken, loopt het systeem vast en komt de kwaliteit van zorg in gevaar’, stelt de hoogleraar. Zeggenschap voor verpleegkundigen en verzorgenden is onontkoombaar. ‘Ook voor de ontwikkeling van organisaties waar mensen met plezier werken’, zegt Finnema.

Ze ziet het begin van een omslag. ‘We zitten in een transitie’, legt ze uit. Er komen steeds meer verpleegkundige adviesraden en stafbesturen die adviseren bij verpleegkundige aangelegenheden. Finnema: ‘Het is voor mij een indicatie dat zeggenschap niet alleen een kreet is, maar dat het ook wordt opgepakt’. Ze verwijst ook naar het landelijk actieplan zeggenschap en veerkracht dat door VWS wordt gesubsidieerd. ‘Het is uniek dat teams van verpleegkundigen zijn uitgenodigd om voorstellen te doen. Zij kunnen € 50.000,- subsidie aanvragen voor projecten die de eigen professionaliteit in de organisatie versterken’, zegt Finnema. Ook het ZonMw-programma Verpleging en Verzorging richt zich op de professionalisering en zeggenschap van de V&V-professionals in de nu openstaande subsidie mogelijkheden. Zo zie je dat vanuit meerdere initiatieven aandacht is voor het thema zeggenschap.

Ook bemoedigend is dat de ‘Taskforce Ondersteuning optimale inzet zorgverleners van werkgevers en vakbonden’, een klankbordgroep van zorgprofessionals en HR-experts heeft ingesteld. ‘De taskforce heeft alle voorstellen van de klankbordgroep overgenomen. Het is een mooi voorbeeld van hoe landelijk invulling aan zeggenschap wordt gegeven’, aldus de hoogleraar. Als verpleegkundigen en verzorgenden zich willen inzetten voor zeggenschap, raadt Finnema hen aan zich aan te sluiten bij netwerken.  ‘Anders ben je toch nog een lone wolf.’

Finnema ziet een belangrijke rol voor ZonMw als ‘aanjager en subsidieverstrekker’ om wetenschappelijk onderzoek naar zeggenschap te stimuleren. ‘Niet met een eenmalige subsidieoproep, maar met een programma dat gericht is op zeggenschap, leiderschap en professionele ontwikkeling. Zo’n programma zal een belangrijke bijdrage aan de gehele zorg leveren.’

Tekst: Tjitske Lingsma 
Eindredactie: ZonMw