Nog veel te winnen op het gebied van screening en diagnostiek statushouders

‘In Nederland was er – anders dan in andere Europese landen – nauwelijks data over de prevalentie van de psychische problemen onder Syrische statushouders’, zegt Marit Sijbrandij, hoogleraar klinische psychologie aan de VU Amsterdam en projectleider van het SCALES-S (SchAaLbare Signalering Statushouders) project. Uit een random steekproeftrekking die de onderzoekers op basis van gegevens van het CBS uitvoerden, blijkt dat psychische aandoeningen, zoals depressie, angststoornissen en PTSS veelvuldig voorkomen onder Syrische vluchtelingen.

‘Dat is de meest belangrijke uitkomst van ons onderzoek. Een derde van de Syrische statushouders in Nederland kampt met psychosociale problemen zoals depressie, angststoornissen en PTSS. Problemen die om aandacht en behandeling vragen. Dat is belangrijke informatie voor gemeenten, voor organisaties zoals COA. Als mensen vroegtijdig ondersteuning krijgen aangeboden dan komt dat hun leven en familie ten goede en het bevordert hun integratie in Nederland.’

Afbeelding

SCALES-S – gefinancierd door ZonMw – is gerelateerd aan het omvangrijke Europese STRENGTHS project waarin 15 internationale partners sinds 2017 samen werken om de psychische hulp aan Syrische vluchtelingen in Europa te verbeteren. Sijbrandij, ook coördinator van STRENGTHS: ‘Sinds het uitbreken van de oorlog in Syrië en de komst van Syriërs naar Nederland realiseerden we ons al dat het Nederlandse zorgsysteem niet klaar is voor deze omvangrijke groep. We hebben niet voldoende Arabisch sprekende psychologen, onvoldoende kennis over de psychische zorg die deze vluchtelingen nodig zullen hebben. We hebben toen deze aanvraag vanuit de VU bij de EU ingediend en deze werd gehonoreerd.’ 1 van de belangrijke doelen van het Europese onderzoek is het verbeteren van de toegang tot zorg voor Syrische vluchtelingen in de 8 deelnemende landen.

Het SCALES-S project richt zich het psychosociaal functioneren van Syrische statushouders in Nederland. Naast een onderzoek naar de prevalentie van psychische klachten zijn ook verschillende Arabischtalige selfreporting screeningsinstrumenten onderzocht. Ruim 400 Syrische statushouders namen hier aan deel. ‘Kunnen we met deze instrumenten gebruiken voor de signalering van psychosociale problemen bij Syrische statushouders? Om deze vragenlijsten te valideren moesten we deze uiteraard vergelijken met een klinische diagnose.’

Onderzoeker Sam Hunaidy, zelf afkomstig uit Damascus, nam deze interviews af.  In totaal zijn  ruim 200 statushouders uitgenodigd voor een klinische interview om de accuratesse van de screeninginstrumenten te controleren.

Hunaidy vertelt hoe de interviewers bij sommige vragen meteen tegen culturele aspecten aanliepen. Vragen als 'voelde je je wel eens hulpeloos of heb je wel eens suïcidale gedachten' kunnen gelovige mensen niet snel met ‘ja’ beantwoorden.’

Dat geldt ook voor het herkennen van bepaalde signalen, het omschrijven van symptomen. ‘Sommige woorden bestaan niet eens in het Arabisch en ook goede synoniemen waren soms lastig te vinden.’

De onderzoekers hebben naast de klinische interviews ook het ‘Cultural Formulation Interview’ ingezet. ‘Dit is een instrument dat informatie geeft over hoe mensen vanuit de eigen culturele context naar eigen symptomen kijken.’

Afbeelding

Onderzoeker Hunaidy vult aan: ‘We hebben mensen gevraagd over hun symptomen, naar wat voor hulp ze hiervoor hebben gezocht, hoe hun omgeving, familie en vrienden op de klachten reageerde.’ Al deze input gaf de onderzoekers vaak nieuwe waardevolle informatie.  Sijbrandij: ‘In een derde van de gevallen moest de diagnose worden aangepast. Dit laat ook zien hoe belangrijk zien hoe belangrijk het is om het CFI in het diagnostische proces bij mensen met een vluchtelingenachtergrond te gebruiken. Hier is nog veel te verbeteren.’

Uitkomst van het onderzoek is dat selfreporting screeninginstrumenten goed te werken om depressie en - in iets mindere mate -  angststoornissen en PTSS te signaleren.

Een andere studie binnen het project ging over het gebruik van een digitale screeningtool onder huisartsen en klantmanagers bij gemeenten. ‘De vragen en antwoorden die de statushouders in deze tool krijgen voorgelegd zijn allemaal in het Arabisch, dus de tussenkomst van een tolk is hierbij niet nodig. Het was maar een kleine studie maar zowel de statushouders zelf als de professionals waren zeer tevreden over het gebruik.’

Hunaidy: ‘Het geeft statushouders steun dat professionals ook oog hebben voor alles wat ze hebben gemaakt, in plaats van alleen maar te focussen op de nieuwe obstakels die het nieuwe leven in Nederland nog in de weg staat.’

De onderzoekers benadrukken dat de kennis die is opgedaan in dit project, ook van belang is voor vluchtelingen uit andere landen. ‘Dit was een heel informatierijk project, deze kennis is ook echt van belang voor vluchtelingen uit Oekraïne, of andere groepen die in de toekomst op de vlucht naar Europa komen.’

In het kader van het Europese onderzoek STRENGTHS zijn inmiddels zowel Syrische als Oekraïense statushouders – veelal mensen met ervaring in de zorg – in Nederland getraind als trainer van de zogeheten PM+ (Problem Management) interventie, ontwikkeld door de World Health Organisation. Een korte effectieve interventie die – zowel individueel als op een groep kan worden ingezet en  gericht op de symptomen van psychische problemen. ‘Het helpt mensen om te gaan met praktische problemen in het dagelijks leven’, verduidelijkt Hunaidy, die veel ervaring heeft met PM+ en dit jaar ook Oekraïense hulpverleners heeft getraind. Hij  weet deze interventie mensen met psychisch sociale klachten echt kan helpen. ‘Ze krijgen weer grip op hun leven, ze leren eenvoudige manieren om zichzelf kunnen helpen door bijvoorbeeld ademhaling- en ontspanningsoefeningen te doen. Mensen die met allerlei stress gerelateerde klachten kampen, betekent dat enorm veel.  En niet alleen voor hen, maar ook voor hun familie, voor hun kinderen.’

Redactie: Jessica Maas, Fotografie: Bas Losekoot, Eindredactie: ZonMw