‘Allemaal zijn ze gevlucht voor de veiligheid en toekomst van de kinderen’

‘Het is preventief, kortdurend en biedt ouders van vluchtelingengezinnen antwoord op de vragen als: hoe houd je het nu leuk thuis en hoe voorkom je dat de stress de overhand neemt?’, vat Trudy Mooren kort en bondig samen. De bijzonder hoogleraar Family Functioning Following Psychotrauma aan de Universiteit Utrecht en klinisch psycholoog bij ARQ Centrum’45 is enthousiast over de opbrengsten van FAME.

Eerder is door ARQ Centrum ’45 ervaring opgedaan met deze groepsinterventie in de gezinslocatie van het COA in Katwijk. ‘Maar dat betrof gezinnen waarvan het asielverzoek was afgewezen. Het gaat in dit project juist om statushouders, om nieuwkomers in een gemeente. Dit is een vervolg daarop, de timing voor statushouders is eigenlijk beter.’

In zowel de gemeente Zwijndrecht als de gemeente Haarlem namen 2 groepen – met afzonderlijk Syrische en Eritrese gezinnen deel. Gezinnen die zonder uitzondering veel hebben meegemaakt. ‘Allemaal zijn ze gevlucht voor de veiligheid en toekomst van hun kinderen’, zegt Mooren. ‘Er komt in de eerste periode in de nieuwe woonplaats veel op hen af. Dat kan ook de gezinsrelaties onder druk zetten. Soms zijn ze als gezin niet compleet of is er sprake geweest van gezinshereniging en missen ze een tijd samen. Kortom, er zijn nogal wat uitdagingen.’

Afbeelding

De gezinnen zijn via via en via organisaties in de gemeente als het Centrum voor Jeugd en Gezin en VluchtelingenWerk en welzijnsorganisaties uitgenodigd voor de 7 bijeenkomsten. ARQ Centrum’45 werkt in elke gemeente nauw samen met deze lokale partijen, die voor aanvang een training over de interventie hebben gekregen.
Een goede inventarisatie van aandachtspunten is belangrijk om de volgorde van onderwerpen in het programma te bepalen. Mooren: ‘Waar lopen deze gezinnen tegen aan, hoe bieden ze al die uitdagingen het hoofd, wat merken ze van stress?’

Het uitgangspunt van FAME is dat de gezinnen zowel van elkaar als van de trainers leren, en met elkaar kennis en ervaringen uitwisselen. Allerlei verschillende onderwerpen komen aan bod.  Mooren: ‘Gezinsrelaties staan centraal, hoe organiseer ik zaken, zoals contact met school bijvoorbeeld, het belang van spelen voor het reguleren van emoties, het verplaatsen in je kind maar ook onderwerpen als stress – hoe uit zich dat, wat merken familieleden daarvan.’ Met interactieve oefeningen gingen de groepen ook zelf aan de slag. Er werd vaak gevarieerd met de samenstelling van de groepen, soms zaten ouders en kinderen bijeen, bij andere onderdelen werkten zij apart.

‘Het is belangrijk om helder te zijn over de inhoud, over wat deelnemers kunnen verwachten. Daar zijn we zelf steeds beter in geworden. Anders dan in onze behandelpraktijk bij ARQ Centrum’45 ligt er bij deze preventieve groepen geen hulpvraag. Dat is voor ons als behandelaren anders.’

Mooren was onder de indruk over de dynamiek die tijdens de bijeenkomsten ontstaat. Kinderen vertelden bijvoorbeeld dat ze in Syrië op school nog wel eens een tik kregen van de juf. Een vader haakte daarop in en gaf aan dat hij dat zelf ook wel eens doet. ‘Een andere ouder was het daar niet mee eens. En dan krijg je hele waardevolle gesprekken, zonder opgegeven vingertje.’

Dat is een belangrijk doel van de interventie: grote problemen binnen het gezin voorkomen. Inzicht in het eigen gedrag kan daar echt bij helpen, weet Mooren. ‘Als CJG of Veilig Thuis in beeld komt, is er vaak al sprake van een conflict en dat is het al ingewikkeld geworden.’

Een belangrijke rol binnen het project is weggelegd voor de cultural mediators, die in eigen taal en met kennis van de cultuur toelichting gaven. ‘We hebben het ook over opvoeden in Nederland. Wat voor organisaties kunnen daar allemaal bij helpen? We dachten eerst dat VluchtelingenWerk dat doet of heeft gedaan, maar die was niet bij alle gezinnen even intensief betrokken. Dus we zijn de sociale kaart nagegaan.’

Syrische gezinnen hebben veel vragen over het onderwijs van de kinderen, weet ze. ‘Ze zijn bezig met die betere toekomst voor hun kinderen. Ze willen meer huiswerk, informatie over de juiste studierichting. Er komt soms veel druk op de kinderen te liggen. We hebben in Haarlem iemand van de ISK (Internationale Schakelklas) uitgenodigd om meer uitleg over het schoolsysteem te geven.’

De evaluaties van de 4 groepen waren volgens Mooren erg positief. ‘De opkomst was ook erg goed, dat zegt al veel. En mensen geven aan er echt veel aan gehad te hebben en vonden het prettig om samen te komen.’ Het feit dat de kinderen ook welkom waren, was voor veel ouders een groot pluspunt. ‘Dat gaf ons de kans om het hele gezin te spreken en mee te nemen in de sessies. We hebben ouders bijvoorbeeld samen tekeningen met de kinderen laten maken over hun sterke kanten of bronnen van energie. Een moeder en haar dochter tekenden een spinnenweb. Zij gaven weer dat een ouder altijd weer een nieuw web bouwt voor haar kinderen.’

Mooren hoopt dat gemeenten of maatschappelijke organisaties gebruik gaan maken van FAME, dat makkelijk ‘uit te rollen’ is.  ‘We willen graag nog een website maken met diverse doelen en bijpassende oefeningen, liefst in verschillende talen, zodat professionals en vrijwilligers die met statushouders werken hier heel laagdrempelig gebruik van kunnen maken.’

De ervaring met FAME wordt inmiddels gebruikt in een ander project U-Rise dat gecoördineerd wordt door de VU en zich op Oekraïense gezinnen in de buurlanden van Oekraïne. ‘We hebben nu een kernachtig programma voor gezinnen, dat richting geeft maar ook ruimte voor variatie biedt.’

Mooren en haar collega’s van ARQ Centrum’45 pleiten al langer voor meer aandacht voor de gevolgen van psychotrauma voor de gezinsrelaties. ‘Ten eerste is er soms sprake van intergenerationele overdracht en we zien ook dat individueel trauma doorwerkt in een gezin, bij vluchtelinggezinnen is er vaak sprake van meerdere getraumatiseerde familieleden. Dus je moet iets doen. FAME kan een stap zijn.’

Redactie: Jessica Maas, Fotografie: Bas Losekoot, Eindredactie: ZonMw