Bijeenkomst 25 jaar DoelmatigheidsOnderzoek: panelgesprek

De aftrap is voor Kjille Lammertsma van het ministerie van VWS. Wat heeft 25 jaar DoelmatigheidsOnderzoek (DO) volgens haar aan inzichten opgeleverd? ‘Er is veel kennis verworven om de zorg toegankelijk te houden. Ook vandaag hebben we daar weer mooie voorbeelden van gehoord. Ik hoop dat die kennis in alle haarvaten van de samenleving gaat landen en dus ook daadwerkelijk wordt gebruikt. Nog te vaak hoor ik dat kennis op de plank blijft liggen onder het mom: dit moet eerst nog vertaald worden in richtlijnen! Maar we kunnen het ons niet permitteren daarop te wachten.’

Karin Timm van Zorginstituut Nederland is positief over de voorwaardelijke toelating van innovaties. ‘In de subsidieregeling Veelbelovende Zorg hadden we daarvoor 1 gemeenschappelijke projectleider. Dit hebben we zo dus heel mooi samen kunnen doen en met elkaar kunnen ontdekken of een bepaalde vernieuwing pakketwaardig is, zoals bij hulpmiddelen.' 

DO-commissievoorzitter Frida van den Maagdenberg kijkt tevreden terug. Ze is blij dat de achtereenvolgende programma’s regelmatig zijn geëvalueerd. Zo heeft het geheel zich kunnen ontwikkelen van ‘alleen maar’ onderzoek doen naar een grotere inzet op implementatie. ‘Maar ik zie ook wel de beperkingen. Zoals Jan Rotmans constateert is het stelsel als zodanig nooit onderdeel van DO geweest. Misschien moeten we dat in het vervolg wel gaan oppakken. Ik denk dat hij gelijk geeft: laten we kiezen voor de zaken waarmee we echte verandering realiseren.’ 

Véronique Timmerhuis leert uit de bijdrage van Rotmans vooral dat we nog te weinig met elkaar delen. En meer moeten inzetten op acties die bestaande systemen veranderen. ‘Gelukkig zijn er binnen ZonMw ook programma’s die op systeemverandering zitten, zoals Versterking Organisatie Eerstelijnszorg. Ik ervaar een groot urgentiegevoel én goede wil om de beweging naar voren te maken. En om het veel breder te zien, zoals in het concept Health in all policies. Ik denk intussen dat je bínnen het bestaande systeem met veel kleine stappen ook een grotere beweging kunt realiseren. Daarnaast kunnen we dan werken aan de systeemverandering waar Rotmans voor pleit.’

Welke samenwerkingen zijn inmiddels versterkt? Timmerhuis: ‘We zijn aan het experimenteren om veel meer domeinoverstijgend te doen. Het is cruciaal om vanuit vertrouwen met elkaar samen te werken. Je ontdekt dan dat de wettelijke kaders soms belemmerend werken.’ Van den Maagdenberg: ‘Het gaat overigens niet alleen om domeinoverstijgend samenwerken. We zullen ook andere perspectieven moeten meenemen in verandering. Ik vind bijvoorbeeld dat we in alle innovaties duurzaamheid als vanzelfsprekend moeten meenemen. We zijn als zorgsector een grote vervuiler en daarmee ook een ziekmaker. Als de zorg niet duurzaam wordt, houd je veel onbedoelde effecten op gezondheid en op de kwaliteit van leven.’

Aan Linda Daniels van Patiëntenfederatie Nederland vraagt Spliethoff waar patiënten vooral bang voor zijn als ze naar de toekomst kijken. Daniels: ‘In ons panel met zo’n 23.000 mensen leeft veel angst dat de zorg niet houdbaar is. Ook zij willen transformatie. Het punt is dat er nog steeds te weinig naar de patiënt geluisterd wordt. Ik zat in een programmacommissie voor een health technology assessment in het kader van het pakketbeheer. Er kwam geen enkele aanvraag vanuit een patiëntenorganisatie binnen. In een vervolgprogramma moeten we gaan stimuleren, dat ook anderen dan de gebruikelijke onderzoeksgroepen de projectaanvragen doen.’

Karin Timm valt Daniels bij. ‘In het lijstje met de principes van passende zorg komt eerst de betaalbaarheid, en verderop pas samen beslissen. Dat moet wat mij betreft juist bovenaan komen te staan. Dit is echt meer dan een kwestie van semantiek. Mensen ervaren het idee van passende zorg vaak als een bezuiniging: dokters proberen jou zo min mogelijk zorg te geven. In samen beslissen draai je het om, door heel persoonsgericht in gesprek te gaan over welke zorg daadwerkelijk aansluit bij iemands behoeften. Daar is al veel ervaring mee opgedaan. Als Zorginstituut hebben we als goede voorbeelden een paar mooie zorgpraktijken op een rij gezet. Laat iedereen zich daardoor inspireren.’

Gevraagd naar de jongste externe evaluatie, die vandaag wordt aangeboden, zegt Van den Maagdenberg trots te zijn op de uitkomsten. ‘Het is goed dat we als programma DoelmatigheidsOnderzoek hebben meebewogen. Het is in de loop van de tijd veel meer geworden dan alleen maar een boel kennis over het veld uitstorten. De meerwaarde van implementeren zit niet alleen in het goed gebruiken van kennis: implementeren is ook agenderen. Want in de praktijk leer je weer wat er naast kennis nog meer nodig is om echt te veranderen. Ook dat kunnen we met onderzoek weer een stapje verder brengen.’

Tekst: Marc van Bijsterveldt 
Beeld: Studio Oostrum
Eindredactie: ZonMw