Creatief in tijden van corona: Wat kan er nog wél?

Is onderdeel van het programma Kunst en Cultuur in de Langdurige Zorg en Ondersteuning
Dansen met een stok van anderhalve meter of ouderen zelf een tuintje van Matisse laten knippen. De coronapandemie vroeg om slimme oplossingen waardoor actieve kunstparticipatie en beleving mogelijk bleef. ZonMw heeft kunstgerelateerde projecten uit verschillende programma’s hierin ondersteund. ‘Kunst kan helpen vrijer te denken, ook in moeilijke situaties.’

De impact van de coronamaatregelen op de zorg en de samenleving is groot. Vooral ouderen worden hard getroffen, met name diegenen die afhankelijk zijn van zorg en ondersteuning. Door extra ondersteuning konden projecten snel schakelen en kijken: wat kan er nog wél? We lichten een aantal voorbeelden van succesvolle aanpassingen en initiatieven uit.

Muziek & Dementie

Muziek & Dementie van Embrace Nederland verzorgt interactieve muziekworkshops op basis van improvisatie, naar voorbeeld van Music for Life in London. Het doel? Verbeteren van welbevinden van mensen met dementie en hun verzorgers. Afgelopen tijd is hun aanbod coronaproof gemaakt.

Griet Anne Banga - projectleider Muziek en Dementie: ‘Bij ons gaat het om samen, dichtbij en met elkaar, muziek luisteren en maken.  Muzikanten spelen voor de deelnmers en nodigen hen uit om mee te doen, door bijvoorbeeld samen een instrument vast te pakken. Als dat opeens niet meer kan, is dat echt even heftig. Na de eerste emoties zijn we in gesprek gegaan met de instellingen en de musici, om te kijken wat er nog wél mogelijk zou zijn. Dat was een zoektocht, maar heeft geleid tot hele mooie aangepaste programma’s.

Het heeft ons verrast hoe goed het toch mogelijk is om ook via een online verbinding contact te kunnen maken, waarbij live muziek wordt gespeeld. Niet in dezelfde ruimte, maar met contact via een beeldscherm. Ook zo bleek het te lukken om mensen echt even los te laten komen en ze plezier te geven. Begeleiding van een medewerker met inzicht in de belevingswereld van de deelnemers was daarbij van essentieel belang.

Een uitdaging was soms de muziekkwaliteit. Wij staan voor hoogwaardige musici en geluidskwaliteit, met vertraging op de lijn kon dat lastig zijn. Maar daar vonden we oplossingen voor. Was geluid over de laptop soms minder van kwaliteit, dan sloten we boxen aan. Gaandeweg leerden we steeds beter wat wel of juist niet werkte.

Een andere oplossing was om buiten te spelen voor balkons of op een terras. Ook hier kwamen de musici voor uitdagingen te staan, met zoveel meer afstand tot hun publiek. Qua geluid en qua verbinding. Toch lukte het om interactie te creëren, door het gesprek aan te gaan met het publiek of ze uit te nodigen om mee te tikken op het balkon. Bewoners werden er rustig van en ook medewerkers konden even loslaten en genieten van het moment.’

Het Danspaleis danst door

Het Danspaleis houdt ouderen vitaal en betrokken met dansen en muziek. Dankzij de Balkon-editie en inzet van vrolijke stokken van anderhalve meter die de danspartner letterlijk op veilige afstand hielden, konden ouderen door blijven dansen.

Suna Duijf - Initiatiefnemer Danspaleis: ‘In eerste instantie hebben wij in maart alles stilgelegd, we wilden absoluut geen risico nemen. Maar we wilden onze ouderen en vrijwilligers wel blijven bereiken, juist in deze tijd. Met de Balkon-editie zijn we een coronaproof versie gestart. Daar dansten ouderen buiten of op het balkon. Verzoeknummers konden ze sturen naar een 06-nummer, zodat we toch contact maakten en interactie konden faciliteren.

Want juist om die verbinding draait het bij ons. Soms zag ik ontroering, als ik zwaaide naar een balkon en iemands favoriete nummer draaide. Dat kwam juist toen heel erg binnen. We hebben natuurlijk goed nagedacht over hoe we op een veilige manier kunnen dansen. Vrolijke stokken, mooi rood gestoffeerd, helpen om afstand te houden. Zo kan je toch een polonaise te lopen.

Corona maakt nog duidelijker hoe groot het belang is van dansen en muziek en het sociale aspect dat daarbij hoort. Een praatje met een buurtbewoner, het samen horen van een lekker nummer uit een onbezorgde tijd. Muziek raakt mensen en dans zet ze letterlijk in beweging. Daar is nu meer behoefte aan dan ooit.’

Vitamines voor de Geest

Vitamines voor de Geest is de naam van mooi vormgegeven boekjes vol met artistieke opdrachten die een bijdrage kunnen leveren aan een leuke, zinvolle dag. Bewoners van Vitalis WoonZorg Groep vonden deze kunstzinnige inspiratie vanaf april tweewekelijks op de mat. In totaal verschenen er in de periode tot en met juli acht exemplaren.

Maaike Mul - projectleider coördinator kunst en cultuur Vitalis wijkzorg: ‘Alles lag stil halverwege maart. Gelukkig zagen we vrij snel aangepaste activiteiten, zoals buitenoptredens. Desondanks zaten veel ouderen een groot deel van de dag alleen binnen. We wilden iets creëren waarmee ze thuis op een zinvolle manier aan de slag konden. Kunst is daar natuurlijk een prachtig middel voor.

Het brengt afleiding en kan helpen vrijer te denken, ook in moeilijke situaties. Door de inhoudelijk mooi vormgegeven opdrachten, in samenwerking met onder andere het Van Abbemuseum en Wintertuin aangesloten bij productiehuis De Nieuwe Oost, konden ouderen laagdrempelig hun creativiteit aanspreken. Ook boden de opgaves en teksten een ander perspectief voor de situatie. Zo konden mensen bijvoorbeeld met hun eigen spullen een stilleven maken, waardoor ze anders keken naar die kleine huis- tuin en keukenruimte waar ze al die tijd waren.

We kregen terug dat het aanzette tot denken en afleiding gaf. Of dat het toch een soort van troost kon bieden. Dat is natuurlijk waar we het voor doen. Online kunnen mensen hun resultaten delen, daar zitten prachtige creaties tussen. Wat ons betreft komt er een vervolg, want ook vanuit het veld van culturele instellingen is het enthousiasme groot.’

Colofon

Tekst: Marieke Kessel
Beeld: Yan Krukau

© ZonMw 2021