Muziektherapie: de juiste snaar raken bij mensen met dementie

Interview met Anna-Eva Prick en Susan van Hooren van Zuyd Hogeschool
Onbegrepen gedrag aanpakken en de kwaliteit van leven verhogen van mensen met dementie in het verpleeghuis. Dat doen Anna-Eva Prick en Susan van Hooren van Zuyd Hogeschool met muziektherapie en een bijpassend implementatieplan om deze therapie in te bedden in de dagelijkse praktijk van verpleeghuizen.

Muziektherapie voor een betere levenskwaliteit

Muziek maakt vrolijk, roept emoties en herinneringen op en brengt je in beweging. Muziektherapie wordt dan ook al jaren ingezet bij mensen met psychische klachten en gedragsproblemen. Ook voor mensen met dementie kan muziektherapie een uitkomst bieden en zo een betere kwaliteit van leven geven.

Muziek kan ver doordringen in het geheugen van mensen en kan zo iemands emoties en gedachten blootleggen. Juist bij mensen met dementie spreekt muziek vaardigheden aan die nog onaangetast zijn door de ziekte. Daardoor kan muziek op een positieve manier gedragsverandering veroorzaken. Mensen die niet meer kunnen spreken (afasie) en die zich verbaal dus niet meer goed kunnen uiten, kunnen vaak nog wel een liedje zingen. Als verbaal uiten helemaal niet meer gaat, kan de muziektherapeut de cliënt ook toezingen over het verleden en heden. Als de woorden zelfs niet meer kunnen doordringen, kunnen vertrouwde klanken een gevoel van veiligheid en welbehagen opwekken bij mensen met een vergevorderde dementie en onrust verminderen.

‘Nog te vaak wordt er medicatie voorgeschreven bij gedragsproblemen bij dementie. Maar veel medicijnen hebben ongewenste bijwerkingen. Wij zien veel liever dat muziektherapie wordt toegepast bij ouderen met dementie’, zegt Anna-Eva Prick, onderzoeker en lector Kennisontwikkeling Vaktherapieën bij Zuyd Hogeschool. En de eerste resultaten mogen er zijn: muziektherapie blijkt een effectieve methode om ouderen met dementie een betere kwaliteit van leven te geven.

Muziek sluit aan bij de vaardigheden die een oudere met dementie vaak nog bezit, zoals bewegen op muziek, zingen en zelf muziek maken.
Anna-Eva Prick en Susan van Hooren
Zuyd Hogeschool

Wie zijn Anna-Eva Prick en Susan van Hooren?

Susan van Hooren is hoogleraar klinische psychologie bij de Open Universiteit en lector op het gebied van Vaktherapie aan Zuyd Hogeschool bij het lectoraat Kennisontwikkeling Vaktherapieën (KenVaK).

Anna-Eva Prick is als senior onderzoeker en hoofddocent verbonden aan het Lectoraat Kennisontwikkeling Vaktherapieën (KenVaK) van de Zuyd Hogeschool en daarnaast universitair docent klinische psychologie aan de Open Universiteit. Zij is betrokken bij onderzoek naar de effecten van muziektherapie bij mensen met dementie. 

Hoe kan muziektherapie helpen bij ouderen met dementie?

‘De meeste mensen houden van muziek en het vermogen om daarvan te kunnen genieten lijkt ook bij mensen met dementie behouden te blijven. Dat komt doordat muziek aansluit bij de vaardigheden die een oudere met dementie vaak nog bezit, zoals bewegen op muziek, zingen en zelf muziek maken. En muziek doet meer: het roept emoties op en brengt oude herinneringen weer naar boven. Samen zingen of muziek maken is goed voor de sociale interactie. Muziektherapie geeft geen nare bijwerken en heeft het tot nu toe alleen maar positieve resultaten laten zien bij ouderen met vergevorderde dementie.’

Nog te vaak wordt er medicatie voorgeschreven bij gedragsproblemen. Wij zien veel liever dat muziektherapie wordt toegepast bij ouderen met dementie.
Anna-Eva Prick en Susan van Hooren
Zuyd Hogeschool

Hoe verloopt zo’n sessie muziektherapie in een verpleeghuis?

‘Binnen het onderzoek naar de effectiviteit van muziektherapie deden in totaal 158 mensen met dementie wonend in Limburgse verpleeghuizen mee. Van deze groep kregen 56 mensen met dementie een luisterinterventie via een mp3-speler met koptelefoon. 49 mensen met dementie ontvingen een Individuele Muziektherapie Interventie (IMTI) met behulp van een muziektherapeut 2-3 keer per week gedurende 3 weken. De overige deelnemers werden toegewezen aan een controlegroep zonder muziek. Vooraf bepaalde het behandeldoel welk probleemgedrag werd aangepakt binnen de individuele muziektherapie interventie. Een muziektherapie sessie kon bestaan uit (samen) improviseren, luisteren naar muziek, componeren, spelen, zingen, of bewegen op muziek. Dat gebeurde of in de eigen kamer, of in een aparte ruimte van het verpleeghuis. De resultaten zijn achteraf vergeleken met de controlegroep die geen muziektherapie kreeg en de groep die alleen luisterde naar muziek via een koptelefoon.’

Wat bracht de muziektherapie teweeg bij deze ouderen?

'Na verloop van de 3 weken bleken ouderen met dementie minder onrustig te zijn die muziektherapie hadden ontvangen of naar muziek geluisterd. Ook na 6 weken zagen we de positieve resultaten nog.’

Hoe zagen de mantelzorgers dat de muziektherapie hielp?

‘Mantelzorgers zien duidelijke verbeteringen van hun naaste door de muziektherapie en zijn hier heel blij mee. Zij zien dat het effect heeft en bovendien legt de therapie de nadruk op  vaardigheden die de oudere nog wel kan uitvoeren. Na de muziektherapie gaven mantelzorgers aan dat een gesprek met hun naaste weer mogelijk was, dat hij of zij een frisse blik in de ogen had en weer even alert was. Zo draagt het bij deze mensen bij aan een betere kwaliteit van leven.’

De families die we spraken kunnen dan ook niet wachten tot de muziektherapie een standaardbehandeling wordt.
Anna-Eva Prick en Susan van Hooren
Zuyd Hogeschool

Wat moet er nog gebeuren voordat muziektherapie wordt toegepast?

‘Tot nu toe is het een moeizaam proces om muziektherapie als behandeling toe te passen bij mensen met dementie. Ondanks dat veel verpleeghuizen ervoor openstaan om met muziektherapie aan de slag te gaan, is er nog een wereld te winnen. We hebben daarom een implementatieplan ontwikkeld waarin staat hoe de muziektherapie in de praktijk kan worden ingebed. Ook bieden we trainingen aan personeel in verpleeghuizen om de muziektherapie toe te passen. Leermaterialen moeten helpen om de expertise van het personeel te verbreden, zoals trainingsvideo’s en kennisclips.
Het is zo complex in de praktijk, omdat er veel disciplines bij betrokken zijn. Verzorgenden en verpleegkundigen moeten ervan af weten, maar ook de specialist ouderengeneeskunde, de psycholoog en de mantelzorger. Deze mensen kunnen als team bij elkaar komen om de muziektherapie te implementeren in het verpleeghuis. Het is daarom mooi dat de door ons ontwikkelde individuele muziektherapie interventie (IMTI) recentelijk is erkend door Vilans. De ontwikkelde implementatiematerialen zijn vrij beschikbaar waaronder een implementatiewijzer en kennisclips.’

Wat is nu het vervolg van dit project?

‘We zetten het onderzoek van ZonMw voort als partner binnen het consortium SPREAD+. SPREAD+ staat voor Sustainable and PeRsonalisEd Advances in Dementia care, omdat we met bestaande en nieuwe innovaties de kwaliteit van leven van mensen met dementie willen verhogen. Dat doen we in samenwerking met andere universiteiten,  hogescholen en expertisecentra van dementie geleid door UMC Maastricht.'

Colofon

Tekst: Ilse Bos
Beeld: shutterstock
Eindredactie: ZonMw