Mieke Spek: ‘Wat een moed is ervoor nodig om je kind af te staan’
Het idee zal iedere ouder diep in het hart raken: noodgedwongen afstand doen van je kind. ‘Je bent krachtig én kwetsbaar als je zwanger bent. Wat een moed is er dan voor nodig om je kind af te staan.’ Ware woorden van Mieke, die inmiddels weet waar ze het over heeft. Haar onderzoek richt zich op zwangeren die voor langdurige pleegzorg kiezen. Dat gaat, simpel uitgelegd, niet zover als adoptie, waar je al je rechten als moeder afstaat. Mieke: ‘Bij het FIOM, de instantie waar vrouwen terecht kunnen als ze onbedoeld zwanger zijn, worden 4 keuzemogelijkheden besproken: zelf voor je kindje zorgen, abortus, adoptie of langdurige pleegzorg. In Nederland kiezen 9 à 10 vrouwen jaarlijks dat laatste.’
Hoe gaat het met ze?
‘Het FIOM vroeg zich af hoe het de kinderen, biologische én pleegouders vergaat die voor langdurige pleegzorg hebben gekozen. En hoe dat eigenlijk in de praktijk uitpakt. Met die vraag klopten ze bij mij aan,’ vervolgt Mieke. ‘Met de oproep van ZonMw zag ik, samen met Astrid Werdmuller en Sophie Bolt van het FIOM, een mogelijkheid om het onderzoek uit te voeren. We waren oprecht verheugd dat we het mochten gaan doen. Er is tenslotte al veel onderzoek gedaan naar pleegzorg in het algemeen, maar over specifiek deze bijzondere vorm, hebben wij, voor zover we kunnen overzien, geen studies gevonden.’
Ethische kwesties
De doelgroep is, met de 10 vrouwen per jaar die voor langdurige pleegzorg kiezen, erg klein. Mieke: ‘Tel daarbij op dat er een taboe rust op afstand doen van je kind. De schaamte eromheen is enorm. Dat maakt het vinden van respondenten niet eenvoudig.’ Deelnemende biologische ouders, hun kinderen en de pleegouders worden door Mieke geïnterviewd. Mede-onderzoeker uit het leernetwerk Jenneke van Ditzhuijzen vroeg zich daarover af hoe Mieke dat aanpakt. Jenneke: ‘Hoe stel je je op als interviewer in zo’n emotionele setting? Hoe deal je met de ethische kwesties en moeilijkheden die dit onderzoek ongetwijfeld met zich meebrengt?’
Elk gesprek is maatwerk
Mieke: ‘We zijn ons bewust van de (ethische) gevoeligheden. Zeker omdat we ook de kinderen en jongeren spreken. Daarom worden we gedurende het hele onderzoek begeleid door experts, zoals keuzehulpverleners van het FIOM, en ervaringsdeskundigen, waaronder ouders en pleegouders. Zij hebben meegedacht over de interviewleidraad. Hoe stel je de vragen? Welke vragen liggen té gevoelig? Wat ik hiervan vooral heb opgestoken, is dat je nooit een vragenlijst moet gaan afwerken. Elk gesprek is maatwerk, want elke situatie op het moment van besluiten, verschilt per vrouw. Je moet tijdens het interview heel sensitief zijn op signalen en wat er gezegd wordt. Ter plekke besluit je ergens op door te vragen of het onderwerp te laten rusten. En daarnaast ben ik me bewust van mijn eigen ervaringen als moeder en hoe dat mijn rol als interviewer bewust en onbewust beïnvloedt. In de reflectiesessies hebben we het daarover. En we bespreken andere zaken die met het onderzoek te maken hebben. Zo houden we ze heel nauw betrokken.’
Hulp bij de juiste keuze
‘We vinden de biologische moeders die meewerken via de pleegouders,’ vervolgt Mieke. ‘Via hen verloopt het eerste contact. In het vragen of ze mee willen doen, worden we uiteraard gestuurd in de protocollen en richtlijnen van de Ethische Commissie van de Hogeschool. Eenmaal aan boord, levert het prachtige gesprekken op. Maar het blijft ingewikkeld om vrouwen te vinden die willen meewerken. Het taboe is helaas nog erg groot. En juist daardoor is er zo weinig over bekend. Dat is dan ook wat mij drijft in dit onderzoek. Ik wil vrouwen in deze uiterst kwetsbare situatie betere informatie geven over deze mogelijkheid, zodat ze uiteindelijk een betere keuze kunnen maken.’
Zorgvuldigheid en vastberadenheid
‘Het idee dat vooral tieners onbedoeld zwanger raken, wil ik uit de wereld helpen,’ zegt Mieke. ‘De vrouwen die worden begeleid door het FIOM hebben een heel verschillende achtergrond en leeftijd. De gemiddelde leeftijd van een onbedoeld zwangere vrouw die afstand overweegt is ongeveer 26 jaar (Landelijke Afstand ter Adoptie Registratie 2020, Fiom, 2021). Ze hebben, door allerlei omstandigheden, geen ruimte voor een kind. De middelen ontbreken of er is een belastende thuissituatie. Ook religie of cultuur kan van invloed zijn. Vaak merken ze pas laat dat ze zwanger zijn, waardoor abortus in veel gevallen al geen optie meer is. Wat me raakt, is de betrokkenheid van alle professionals rond deze vrouwen. Iedereen heeft duidelijk voor ogen: het gaat hier om de baby die straks geboren wordt. Hoe gaan we ervoor zorgen dat dat kindje een zo goed mogelijke start heeft? De zorgvuldigheid en vastberadenheid om dat voor elkaar te krijgen, is prachtig om te zien. Maar het meest gaat m’n hart uit naar de moeders die dit beslissen. Dat zij deze keuze durven te maken, omdat ze het allerbest voor hun ongeboren kind willen. Dat je zo je eigen belang opzij kunt zetten, terwijl je zo kwetsbaar bent, verdient niks dan respect.’
Voor het onderzoeksproject zijn we nog steeds op zoek naar ouders, pleegouders en jongeren die hun ervaringen willen delen. Ben jij of ken jij iemand die betrokken is bij langdurige pleegzorg? We gaan graag in gesprek zodat wij van ervaringen met pleegzorg kunnen leren. Wil je meer weten, of meedoen? Neem contact op met mieke.spek@han.nl.
Ik geef het stokje door aan…
Mieke: ‘Net als wij onze uitdagingen hebben om respondenten te vinden, lijkt me dat ook opgaan voor Annick Zijlstra en haar collega’s. Haar onderzoek betrekt kwetsbare (jonge) moeders met een licht verstandelijke beperking en multi-problematiek; een erg ingewikkelde doelgroep om te bereiken, lijkt mij. Hoe benader je deze vrouwen en hoe betrek je ze bij het onderzoek?’