‘Met aandacht voor gender kunnen artsen persoonsgerichte zorg bieden’

'De directe aanleiding was ons promotieonderzoek, dat onderdeel uitmaakte van het grotere multidisciplinair onderzoeksproject 'Symptomen en gender', naar de invloed van sekse en gender op medische zorg voor patiënten met veelvoorkomende lichamelijke klachten.' aldus Ballering.

Ballering ontwikkelde de e-learning samen met onder andere Ilona Plug, taal- en communicatiewetenschapper. Zij heeft in haar onderzoek gekeken naar sekse- en genderverschillen in medische interacties, naar de verschillen in taalgebruik.

Aranka Ballering: ‘Ik ben van de epidemiologische kant. Ik keek naar wat een huisarts doet als hij een patiënt met veelvoorkomende lichamelijke klachten treft. Vrouwen hebben vaker last van dit soort klachten en hun klachten blijven vaker onbegrepen. Hierbij spelen niet alleen biologische verschillen, maar ook psychosociale verschillen een rol.’

‘Ons onderzoek leverde veel resultaten op en die wilden we graag in een e-learning gieten. Later kwamen we in contact met Toine Lagro-Janssen, hoogleraar Vrouwenstudies Medische Wetenschappen die met emeritaat is. Zij wilde ook heel graag dat er een e-learning over gendersensitiviteit zou komen voor internisten in opleiding en voor opleiders zelf. Zo is dit project van de grond gekomen, vanuit de inhoud.’

Ilona Plug: ‘Het complete onderzoeksproject laat zien dat niet alleen het biologische geslacht maar ook gender een rol speelt in onze gezondheid. Niet alleen in de zorg, maar ook in de gesprekken, in de interactie in de spreekkamer. Het gaat niet alleen om lichamelijke, anatomische verschillen maar ook om de sociale aspecten, om jouw rol in de maatschappij.’

‘Dat heeft allemaal invloed op die interactie tussen arts en patiënt. Mijn onderzoek richtte zich daarop. Welke taal gebruiken patiënten en hoe reageren huisartsen daar vervolgens op? Met welke woorden presenteren mannen en vrouwen hun klachten? We denken vaak dat mannen en vrouwen heel anders praten, maar in het onderzoek hebben we geen duidelijke relatie gevonden tussen genderidentiteit en taalgebruik. Maar hoe interpreteren artsen die taal vervolgens? Als iemand zegt: ik heb heel veel pijn, dan kan een arts dat afhankelijk van het feit of iemand een man of vrouw is toch weer anders opvatten.’

‘We kwamen ook genderstereotypering tegen in de interactie.' Artsen geven soms specifieke voorbeelden bij een vrouwelijke patiënt: ‘Voelt u pijn op de borst wanneer u de wasmand de trap op sjouwt?’ Patiënten reageren daar in ons onderzoek niet problematisch op, maar dit laat zien dat er stereotypen bestaan over mannelijk en vrouwelijk gedrag en dat deze niet-relevante typering ook opduikt in een medische context. Dat vond ik heel interessant. Dus gender speelt ook zeker een rol in medische interactie.'

Aranka Ballering: ‘Wat mij in mijn onderzoek heeft verrast is dat een huisarts iets heel anders doet als er een man of een vrouw in de spreekkamer komt met dezelfde klacht. Denk aan hoofdpijn of vermoeidheid. Een vrouw krijgt minder vaak lichamelijk onderzoek, maar wordt ook minder vaak doorverwezen voor  een echo of een röntgenfoto. Vrouwen worden ook minder vaak doorverwezen naar een specialist, maar krijgen weer vaker bloed- of urineonderzoek. Dat lijkt onrechtvaardig op het eerste oog. Maar als je dan vervolgens kijkt naar de effectiviteit van die diagnostiek dan zien we dat lichamelijk onderzoek, een echo of een röntgenfoto bij vrouwen veel minder vaak tot een diagnose leidt dan bij mannen. Dus met die kennis in het achterhoofd, is het eigenlijk wel logisch dat huisartsen minder snel doorverwijzen. Het verschil dat de huisarts maakt - op basis van zijn of haar klinische ervaring - kan dus heel terecht zijn.’

‘Het is volgens mij heel belangrijk dat artsen oog hebben voor de sekse- en genderverschillen tussen mannen en vrouwen, maar dat dit niet meteen tot dezelfde behandeling moet leiden. Er spelen natuurlijk zo veel meer factoren een rol; denk aan sociale klasse, etniciteit, opleidingsniveau.'

'Klopt, de e-learning bestaat uit verschillende modules. We beginnen echt bij de basis.'

Ballering laat namelijk in haar onderzoek heel mooi zien dat het 2 verschillende constructen zijn die te maken hebben met gezondheid. Dat was eerder nog niet zo duidelijk uit elkaar getrokken.

‘Bij gender ligt de focus vaak op genderidentiteit, maar gender is veel breder dan dat. Gender is een paraplubegrip en gaat ook over de verwachtingen die de maatschappij heeft van jou, over de rollen die je - afhankelijk van je gender - op je neemt, over wat voor hobby’s je doet. We hebben het echt over het psychosociale deel, ook dat komt in onze lesmodule aan bod. Onze interdisciplinaire insteek maakt dat de e-learning niet alleen kennis biedt vanuit de gezondheids- maar ook vanuit de taalwetenschappen,’ aldus Ballering.

'De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor gendersensitiviteit in de gezondheidszorg, maar dat gender ook een rol speelt in het dagelijks leven van cisgender-mensen, dus bij wie het geslacht toegewezen bij geboorte en de genderidentiteit overeenkomt, dat is nog niet echt doorgedrongen in de zorg.'

Aranka Ballering: ‘Het is een stap dichterbij persoonsgerichte zorg. Gendersensitiviteit is daar een onlosmakelijk onderdeel van. Kijk goed wie je voor je hebt, hou rekening met biologische maar ook met sociale verschillen.’

Ilona Plug: ‘Het is goed voor artsen om zich bewust te zijn van de taal, wees voorzichtig met het gebruik van niet-relevante stereotyperingen in een medische context, want op die manier houden we dat soort stereotypen ook in stand. Als we zeggen dat we in de zorg persoonsgerichter en inclusiever willen werken, dan is het goed dat artsen zich daar bewust van zijn. Je hoeft niet wasmand te zeggen.’