8 onderzoekers met innovatieve wetenschappelijke ideeën op het gebied van dementie hebben subsidie gekregen en gaan aan de slag met hun onderzoek. De onderzoeken richten zich op oorsprong en mechanisme van de ziekte, diagnostiek, behandeling en preventie of doelmatige zorg en ondersteuning. Hieronder lees je meer over de inhoud van de projecten.
Dementie is een slopende hersenziekte, waar steeds meer mensen mee te maken krijgen. Voor al die mensen is een tijdige en duidelijke diagnose belangrijk. Toch duurt het gemiddeld drie jaar voor mensen met geheugenklachten op de geheugenpoli komen. Gelukkig zijn er steeds meer slimme computer tools en online testen die mensen met dementie en artsen helpen bij het stellen van de diagnose. Alleen deze tools worden amper gebruikt.
Dit project zet de eerste stappen om het traject van geheugenklachten naar een diagnose te verbeteren. Ten eerste, door online thuis, testen van het geheugen in Nederland mogelijk te maken. Ten tweede door slimme tools te ontwikkelen, die de arts helpt beslissen bij wie extra onderzoek (als een
hersenscan) nodig is. En ten derde, door deze nieuwe tools steeds uit te proberen met alle betrokkenen in het veld, in een proeftuin.
Zo zorgt dit project, samen met mensen met dementie, hun naasten en artsen, voor slimme tools om eerder een duidelijke diagnose te stellen.
Interview - Slimme tools ontwikkelen voor de diagnose dementie (9-2-2022)
Dementie is een ziekte waarbij de hersenen steeds slechter functioneren. Er is steeds meer bewijs dat bepaalde vetten in het brein (zogenaamde sfingolipiden) een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van dementie. Met name lijken sfingolipiden betrokken bij ontstekingsprocessen in de hersenen en bij schade aan de bloedvaten. Dit zijn twee vroege kenmerken bij het ontstaan van dementie.
Hoe sfingolipiden deze processen precies beïnvloeden is echter nog niet duidelijk. Daarom gaan wij in dit project een beter inzicht geven in de rol van sfingolipiden in ontstekingsprocessen en bloedvatschade in dementie, om zo mogelijk gerichte behandelingen te ontwikkelen.
Anti-amyloïde medicijnen hebben maar beperkt de achteruitgang in denkfuncties bij mensen met Alzheimer beïnvloed. Daarom is er hernieuwde interesse in onderzoek naar het tweede Alzheimer-eiwit; tau.
Om dit onderzoek te bewerkstelligen hebben we een beeld nodig van hoe tau ontstaat en zich verspreid. Mijn onderzoek (PAST-AD) maakt gebruik van tau-PET en een ongekend grote dataset van 4,5 duizend mensen om patronen en veranderingen van tau in kaart te brengen.
Resultaten van dit onderzoek dragen bij aan klinisch onderzoek naar anti-tau medicijnen om het Alzheimer ziekteproces te voorkomen of te stoppen. Mensen met Alzheimer kunnen veel van elkaar verschillen, zowel met betrekking tot symptomen als ook de onderliggende patronen van pathologie. Dit kan grote gevolgen hebben voor de effectiviteit van medicijnen. PAST-AD richt zich er daarom ook op om deze verschillen in kaart te brengen en daarmee prognoses en gepersonaliseerde behandelingstechnieken beter af te stemmen.
Interview - Het ‘tau-eiwit’ als voorspeller bij Alzheimer (21-2-2022)
Het verlies van geheugen is het eerste klinische teken van de ziekte van Alzheimer. Voordat er geheugenverlies optreedt bij de ziekte van Alzheimer, gaat er vaak een jarenlang proces aan vooraf, waarbij processen in het brein langzaamaan steeds meer verstoord raken. Het brein bestaat uit twee typen zenuwcellen: activerende cellen en remmende cellen. Een gezonde balans tussen deze twee celtypen zorgt ervoor dat het brein in staat is goed te functioneren en nieuwe herinneringen op te slaan of op te roepen.
Recent onderzoek heeft aangetoond bij Alzheimer specifiek de remmende cellen van het brein kapot gaan. Dit leidt tot verstoringen in het brein, en uiteindelijk tot geheugenverlies. Echter, hoe deze verstoring tussen remmende en activerende cellen zorgt voor geheugenverlies, is niet bekend. Dit onderzoek heeft als doelstelling die vraag te onderzoeken.
Frontotemporale dementie (FTD) is een ernstige vorm van dementie met veranderingen in gedrag, persoonlijkheid en taal. FTD heeft geen behandelopties omdat de oorzaak voor de meerderheid van FTD-patiënten onbekend is: ook 'sporadische FTD' genoemd. Om de ziekte te kunnen behandelen is het essentieel om te weten hoe FTD ontstaat.
Erfelijke factoren lijken een belangrijke rol te spelen in sporadische FTD. Een samenspel van meerdere erfelijke factoren verhogen hierbij het risico op het ontwikkelen van FTD. Onderzoekers weten nog niet precies welke erfelijke factoren bij FTD betrokken zijn en hoe deze precies voor FTD zorgen.
Het doel van dit onderzoek is om: 1) erfelijke risicofactoren te ontdekken voor FTD; 2) de gevolgen van risicofactoren op ziekteprocessen in de hersenen te begrijpen; 3) de invloed van erfelijke factoren op patiënt karakteristieken te begrijpen. Kennis verkregen met dit onderzoek kan nieuwe aangrijpingspunten voor geneesmiddelen in beeld brengen.
Momenteel zijn er twee nieuwe methoden beschikbaar om in een laboratorium lichaamseigen neuronen (zenuwcellen, de bouwstenen van de hersenen) te produceren vanuit huidcellen, welke gebruikt kunnen worden voor het maken van ziektemodellen om medicatie te testen.
In dit project onderzoeken we in welke mate moleculaire veranderingen in de hersenen van Alzheimer patiënten, die een belangrijke rol spelen bij het ontstaan en beloop van de ziekte, weerspiegeld worden in deze twee type geproduceerde neuronen.
Hiervoor zullen deze geproduceerde neuronen direct vergeleken worden met neuronen afkomstig van hersenweefsel van dezelfde patiënt(en). Met deze gegevens kunnen we op de korte termijn betere cel-modellen voor deze ziekte ontwikkelen, wat op de middellange termijn zal bijdragen aan het verkrijgen van nieuwe aangrijpingspunten voor de ontwikkeling van medicatie. Wanneer de celmodellen geschikt blijken te zijn, zal hierdoor tevens de noodzaak voor het gebruik van proefdieren verminderen.
Om nieuwe herinnering te maken en bestaande gedachten weer te kunnen oproepen zijn gezonde verbinding in onze hersenen van groot belang. De veranderingen in de hersenen en de schadelijke eiwitten die leiden tot dementie zijn zeer complex en nog maar moeilijk te behandelen. Nieuwe inzichten laten zien dat hele kleine immuuncellen, de ‘microglia’, zenuwcellen beïnvloeden en een belangrijke rol spelen in hun elektrische activiteit en vorming van het geheugen.
In dit onderzoeksproject zullen we het samenspel tussen microglia en zenuwcellen onderzoeken in een gehumaniseerd dementiemodel.
We zullen de eiwitten die door microglia en zenuwcellen worden gebruikt en die beschadigt raken bij dementie identificeren en daarnaast de elektrische signalen van de hersenen meten die zowel het vroege begin en verloop van dementia kunnen voorspellen. Met behulp van nieuwe indicatoren zullen we ook specifieke medicijnen testen die dementie vertragen, stoppen of zelfs voorkomen vóórdat het begint.
Interview - Dementie vroeg opsporen en het verloop voorspellen door onderzoek naar biomarkers (22-12-2022)
Dementie en hart- en vaatziekten worden voor een groot deel veroorzaakt door risicofactoren op middelbare leeftijd. Gek genoeg lijken oude mensen die deze zelfde risicofactoren hebben juist minder vatbaar voor deze ziekten. We weten niet waarom.
Deze studie onderzoekt of cardiovasculaire risicofactoren bij ouderen mogelijk beschermen tegen deze aandoeningen, en wie welk risico loopt. Daarmee kan beter worden ingeschat bij wie, op welke leeftijd, welke risicofactoren, welk risico geven op dementie.
Die kennis kan dan worden gebruikt door artsen en gezonde ouderen om de meest passende behandeling te kiezen voor risicofactoren, en die keuzes eventueel aan te passen bij het ouder worden. Daarmee draagt het onderzoek hopelijk bij aan het terugdringen van dementie bij ouderen wereldwijd.