In een dorp halverwege de Kilimanjaro, op 2500 meter hoogte, at een groep jonge Tanzanianen twee weken fastfood in een pop-up restaurant. Deze mannen, die normaal gesproken groenten, fruit, volkoren graanproducten, bonen en weinig vlees eten, deden mee aan het internationale TransMic onderzoek. ‘Ze vonden vooral ketchup lekker, spaghetti viel minder in de smaak,’ vertelt projectleider Quirijn de Mast.
De onderzoekers die het restaurant hadden geopend, schotelden tegelijkertijd een groep mannen uit de nabijgelegen stad Moshi twee weken gezond traditioneel Afrikaans voedsel voor. Normaalgesproken eten zij juist een dieet dat meer op het onze lijkt: veel bewerkt voedsel, suikers en vetten.
Voor en na afloop bekeken de onderzoekers de effecten van het dieet op de deelnemers. Ze analyseerden hun metabolieten, stoffen in het bloed die je uit voedsel haalt en grote invloed hebben op het functioneren van je lichaam. Ook keken ze naar de invloed op hun immuuncellen en bekeken ze hun microbioom, of te wel darmflora, de bacteriën en andere micro-organismen in ons spijsverteringsstelsel. ‘Zo’n korte periode is al voldoende is om een verandering te zien,’ zegt De Mast.
Dit onderzoek naar het effect van voedsel op je gezondheid was goed in Afrikaanse landen uit te voeren, want legt De Mast uit: ‘Daar zijn de verschillen in diëten tussen het platteland en de steden veel groter dan in westerse landen.’ In veel Afrikaanse steden zijn mensen de afgelopen jaren overgestapt van een gezond, traditioneel plattelands dieet naar een ongezond ‘westers’ dieet.
De gevolgen hiervan zijn duidelijk. ‘Het is opvallend hoe weinig welvaartziektes je nu toe zag in Afrikaanse landen,’ vertelt De Mast. ‘Maar dat is helaas snel aan het veranderen.’ Hij doelt op ziekten als diabetes, kanker, dementie en hart- en vaatziekten die op grote schaal in het westen voorkomen. ‘In de vijftien jaar dat ik in Tanzania kom, is er al een grote toename te zien. Dat geeft ons de kans om te kijken welke factoren hierbij een rol spelen. Daar kunnen we ook in Nederland van leren.’
De onderzoekers van het TransMic project dat in 2018 begon, deden al eerder onderzoek in Tanzania naar het effect van dieet op de gezondheid en publiceerden daarover in Nature Immunology. Toen zagen ze al dat de mensen op het platteland veel flavonoïden, een bepaald type metabolieten, in hun bloed hebben. Deze stoffen komen onder andere veel in groente en fruit voor.
‘We vonden een sterk verband tussen flavonoïden en minder geactiveerde immuuncellen,’ vertelt De Mast. Immuuncellen moeten bij een infectie snel werken, maar vervolgens moet de activiteit weer omlaag.
Blijvend geactiveerde immuuncellen, iets wat mensen met fors overgewicht bijvoorbeeld kunnen hebben, leidt tot chronische ontsteking. Een ontsteking is een reactie van het lichaam op vreemde stoffen of op beschadiging van weefsel om schade aan het lichaam te herstellen. Een sluimerende ontsteking speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van welvaartsziekten.
‘Mensen met een traditioneel Afrikaans voedingspatroon bleken minder geactiveerde immuuncellen te hebben,’ legt de Mast uit. Het westerse dieet stimuleert deze ongezonde ontstekingsreacties juist.
In een vervolgonderzoek, gepubliceerd in Nature Communications, bekeken de onderzoekers de darmflora van de driehonderd deelnemers uit Tanzania. Deze gegevens vergeleken ze met de darmflora van een groep van vijfhonderd Nederlanders, data die al voor een ander onderzoek verzameld waren.
De Tanzanianen op het platteland bleken een andere samenstelling van bacteriën en schimmels in de darm te hebben dan de Tanzanianen uit de stad. De samenstelling bij de mensen op het platteland was gevarieerder en leidde tot minder geactiveerde immuuncellen. De darmflora van de Tanzaniaanse stadbewoners leek meer op die van de Nederlanders.
Een derde studie die nog bezig is, onderzoekt de darmflora van dertig gezinnen in Burkina Faso. De bevolking is hier een stuk armer dan in Tanzania en heeft een nog traditioneler voedingspatroon.
Het TransMic onderzoek, gefinancierd door het Joint Programming Initiative a Healthy Diet for a Healthy Life (JPI HDHL), moet mei dit jaar afgerond zijn. Twee Tanziaanse onderzoekers van het Kilimanjaro Christian Medical Centre die jaren geleden aan het Radboudumc in Nijmegen hun master deden, verzamelden de gegevens in Tanzania. ‘We plukken nu de vruchten van vijfentwintig jaar samenwerking,’ zegt De Mast. De andere onderzoekers komen van de Universiteit van Florence, het Limes Instituut in Bonn, het Massachusetts Institute of Technology en Harvard in de Verenigde Staten.
De resultaten zijn belangrijk voor mensen in een land als Tanzania. Het vasthouden aan het eigen traditionele dieet is belangrijk om de epidemie van welvaartsziekten te beperken. Maar ook voor hoge inkomenslanden als Nederland interessant, verwacht De Mast.
‘We weten al dat bepaalde metabolieten uit groenten en fruit, zoals flavonoïden, gunstige effecten op onze gezondheid hebben. Met TransMic proberen we beter te begrijpen hoe traditionele Afrikaanse diëten ontsteking remmen. Mogelijk kan dit onderzoek in de toekomst bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe supplementen om chronische ontsteking en het ontstaan van welvaartsziekten tegen te gaan.’
Sinds De Mast onderzoek doet naar het Afrikaanse dieet en heeft waargenomen hoe snel en groot de effecten zijn van voedsel op je lichaam, is hij gezonder gaan eten, vertelt hij desgevraagd. ‘Ik ben in ieder geval meer groenten gaan eten. Zo lunch ik tegenwoordig met salade.’
Tekst: Thessa Lageman
Promovendus Godfrey Tempa