Verzorgend leiderschap ontwikkelen begint tijdens de opleiding

Verzorgenden zijn de grootste beroepsgroep in de ouderenzorg, maar toch is het niet altijd goed zichtbaar wat hun bijdrage is. Ze hebben een rugzak vol kennis en kunde, terwijl hun invloed op het beleid vaak klein is. ‘Het is een kip en ei-verhaal’, vertelt Jude Scheele-Packham, betrokken bij het project werkplaats Verzorgend Leiderschap van Vilans en docent bij de opleiding Verzorgende IG bij het Albeda college. ‘Zorginstellingen willen verzorgenden horen en zeggen soms ‘Wij horen ze niet en zien geen actie’. Aan de andere kant hebben verzorgenden het gevoel dat er niet altijd geluisterd wordt en denken ze ‘Laat maar, het heeft geen zin.’ Als werkplaats Verzorgend Leiderschap wilden we die cirkel doorbreken en praktische handvatten voor verzorgenden ontwikkelen.’

Volgens Jude ligt de basis van het tonen van leiderschap in de communicatie. ‘Dat is net zo belangrijk als de inhoud van het vak. ‘Het gaat dan om het inzetten van vaardigheden om een dialoog op gang te brengen. En niet alleen op microniveau onder collega’s, maar ook met teamleiders, de adviesraad, andere disciplines en bestuurders.’

'Wat zie ik als verzorgende gebeuren op de werkvloer en hoe breng ik dat over op mensen die invloed hebben op het beleid? Dit is ontzettend belangrijk om te zorgen voor kwaliteitsverbetering in de zorg.'

Als enige docent in de werkplaats keek ze vooral naar de handvatten die er al lagen. 'Aan welke handvatten hebben verzorgenden écht iets? Ik heb dat zowel binnen de werkplaats uitgeprobeerd en met studenten van de opleiding Verzorgende IG.'

Mariska van Drunen is student Verzorgende Individuele Gezondheidszorg/Maatschappelijke Zorg (VIG/MZ) niveau 3 aan het ROC Mondriaan in Leiden. Ze heeft in haar opleiding veel geoefend met deze handvatten. ‘Ik ben pas sinds februari van dit jaar bezig met mijn opleiding, maar ik heb nu al zoveel geleerd op dit vlak: nee zeggen, mijn grenzen bewaken en presenteren voor een groep. Ook heb ik leren werken met de LSD-methoden: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen. Ik heb hier op mijn werkplek, bij Marente in de woonzorglocatie Berkhout, veel profijt van. Zo kaartte ik laatst bijvoorbeeld bij het management aan dat er te weinig hulpmiddelen waren om steunkousen aan te trekken. We hebben een tijd terug op het werk ook meerdere dialoogsessies gehad met collega’s en het management. We konden hier op het gebied van persoonsgebonden zorg verbeterpunten aangeven die we op de werkvloer zien. Het kan soms spannend zijn om jezelf uit te spreken, maar alleen zo verbetert de situatie.’

Jessica Quarré is een collega van Mariska bij Berkhout en daarnaast leerling EVV-er (Eerst Verantwoordelijke Verzorgende). Ze krijgt online les van Leernetwerk Menskracht 7, in opdracht van ROC Mondriaan. ‘Als je zorg van goede kwaliteit wilt leveren, is dit soort meedenken vanuit verzorgenden erg belangrijk. Ook in mijn opleiding komt het verzorgend leiderschap terug. Zo heb ik geleerd wat mijn karakter en communicatiestijl is en welke stijlen andere mensen kunnen hebben. Hierdoor kun je veel effectiever met elkaar communiceren. Ik leer ook reflecteren op mezelf: wat gebeurde er in het gesprek? Wat zou ik anders willen doen? Als je jezelf op die manier beter leert kennen, pak je ook makkelijker die leiderschapsrol. In mijn werk, waar ik mij inzet voor persoonsgerichte zorg voor de bewoner, heb ik veel aan deze dingen die ik in mijn opleiding geleerd heb. Als je actief luistert naar de bewoner, kun je onderzoeken hoe je kwaliteit van leven samen hoog houdt. Deze informatie bespreek ik met mijn collega’s en als dat nodig is met de leidinggevende. Door vervolgens gebruik te maken van elkaars kwaliteiten, geef je uiteindelijk de beste zorg.’

Leiderschap tonen is iets dat studenten inderdaad in de opleiding al zouden moeten leren, vindt Jude. ‘Op dit moment is het Albeda college aan het verkennen hoe we dit thema kunnen vormgeven. Het is niet zo dat er een vak ‘Leiderschap’ is. Het is veel breder dan dat. Het komt continu terug in allerlei aspecten van de opleiding, ook in tentamens. Sterker nog, vanaf dag 1 laten we zien hoe belangrijk communicatie is. Net zo belangrijk als de inhoud van het vak. Je ziet wel dat het nog moet landen bij collega-docenten. Ik ben er door de werkplaats natuurlijk al langere tijd mee bezig. Maar dat het belangrijk is zien ze zeker.’

‘Verzorgenden moeten opstaan, op hun eigen werkplek, in de media en richting de politiek.’

‘Verzorgenden moeten opstaan, gaat Jude verder. Niet alleen op hun eigen werkplek, maar ook in de media en richting de politiek. We hebben meer ambassadeurs nodig: verzorgenden die overtuigd zijn van hun eigen kennis en kunde.’ Dat is precies mijn motto’, haakt Jessica aan. ‘Als je handelt vanuit je eigen sterke punten én gebruik maakt van de kwaliteiten van je collega’s, bewoners en mantelzorgers dan heeft dat een positief effect op de communicatie, onderlinge samenwerking en uiteindelijk de kwaliteit van zorg.’ Als ik aan de toekomst denk’, eindigt Jude, ‘zou verzorgend leiderschap over 5 jaar de paraplu moeten zijn waar alles onder hangt. Daar valt of staat het beroep mee.’

Tekst: Kim Nelissen (KimTikt)
Eindredactie: ZonMw