Verkennend onderzoek naar verzorgend leiderschap
Spil in de zorg
Annemarie Klaassen van het Van Kleef Instituut (VKI) leidde de verkenning Onderzoek en ontwikkeling leiderschap verzorgenden. ‘De afgelopen decennia zijn de ouderenzorg en de wijkverpleging razendsnel veranderd,’ verklaart ze. ‘Verzorgenden zijn daar een spil in. Maar al zijn ze veruit de grootste groep zorgverleners, ze worden niet echt bij die veranderingen betrokken. Dat is niet slim. We hebben verzorgenden hard nodig in de teams en voor de kwaliteit van zorg. Van het eerdere project van VKI over Verzorgenden in Transitie en het ambassadeursproject van V&VN en ZonMw weten we hoeveel ze kunnen. Met de juiste aandacht nemen ze het voortouw en bedenken ze manieren om de zorg te verbeteren. Maar die mogelijkheden krijgen tot dusver weinig aandacht. Verzorgenden worden vooral ingezet voor het uitvoerende werk.’
Liefde voor het vak
Dat verzorgenden niet in beeld zijn, bleek al uit de literatuurstudie waarmee de verkenning begon: er was nauwelijks iets te vinden over leiderschap van verzorgenden. Het eerdere project van VKI over Verzorgenden in Transitie gaf wel informatie over hoe verzorgenden hier tegenaan kijken. ‘Ze willen hun stem laten horen. Hun liefde voor het vak is opvallend. De ambassadeurs houden van hun vak en willen er graag in doorgroeien.’ Dat bleek opnieuw in het huidige project, zegt Klaassen. ‘Een verzorgende zei: ik ben op mijn plek en wil hier mijn bijdrage leveren. Ze hoeven niet per se verpleegkundige te worden.’
Ludi Mulder
Vernieuwende aanpak
Rondetafelgesprekken met verzorgenden en gesprekken met experts scherpten het beeld van het verzorgend leiderschap aan. Ludi Mulder praatte mee. De aanpak vond ze vernieuwend, zegt ze. ‘Acteurs speelden herkenbare situaties na. Daarna gingen we met elkaar in gesprek over hoe het beter kon. Ik heb zo geleerd dat je recht op je doel af moet gaan.’ Ze zou graag nog veel meer leren om een goede verzorgend leider te worden. Zo is het nu weleens een struikelblok dat ze soms niet weet wie in haar organisatie ze waarvoor moet benaderen.
Eenduidig beeld
De gesprekken met de verzorgenden en de experts hebben een helder beeld van verzorgend leiderschap opgeleverd, vertelt Klaassen. ‘Zo’n verzorgende neemt een stevige positie in de dagelijkse zorg in. Ze zit in overleggen, multidisciplinair, in vakgroepen en werkgroepen. Ze helpt mee haar vak te ontwikkelen en te promoten en oefent invloed uit op de cliëntenzorg en de organisatie. Dat vraagt onder meer vakbekwaamheid en goede communicatieve vaardigheden.’
Leiderschap agenderen
Verzorgenden voelen zich nu nog vaak onzichtbaar en ondergewaardeerd, merkt Klaassen. ‘Het is belangrijk dat het vak serieus wordt genomen. Het management moet coaching bieden en commitment tonen. Verzorgenden zien ook graag dat hun vak een beschermde titel krijgt. Leiderschap moet in de opleiding onderdeel worden van het curriculum. Alles begint met het agenderen en bespreekbaar maken van verzorgend leiderschap, in de organisatie, met collega-verzorgenden en in het onderwijs.’ De publicaties van het verkennend onderzoek bieden onder meer handvatten om verzorgend leiderschap te bevorderen en informatie over de voorwaarden die daar voor nodig zijn.
Ambassadeurstrajecten
ZonMw heeft vanuit het programma Zichtbare schakel fase 2 ingezet op projecten over leiderschap van en voor verzorgenden. Er is een verkenning uitgevoerd naar de aantallen, deskundigheid en rol van verzorgenden in wijkteams. Op basis daarvan heeft ZonMw een project gefinancierd waarin beroepsvereniging V&VN een training heeft ontwikkeld en uitgevoerd voor ambassadeurs voor verzorgenden. Dit project is gemonitord en geëvalueerd door de VU.
Ondanks dat er veel over leiderschap werd gesproken, bleek er behoefte te zijn aan een verdere definiëring en onderbouwing van wat leiderschap van en door verzorgenden precies inhoudt. Daarom heeft ZonMw het Van Kleef Instituut (VKI) gevraagd om de in dit artikel beschreven verkenning uit te voeren. Het VKI heeft eerder onder andere de leiderschapstrajecten 'Verzorgenden in Transitie' ontwikkeld.
Meer informatie over ambassadewurstrajecten
Colofon
Tekst: Veronique Huijbregts
Eindredactie: ZonMw