Verschillende effecten van drugsbeleid

De effecten van drugsbeleid zijn tussen landen erg lastig te vergelijken. Je kunt het niet vereenvoudigen tot een verschil tussen ‘meer of minder tolerant’; de situatie is veel complexer als het gaat om de consequenties van beleidskeuzes. Dat heeft alleen al te maken met de perceptie door mensen die drugs gebruiken. Afhankelijk van de context en persoonlijke ervaringen kunnen mensen een repressief beleid als relatief vrij beleven. Maar ook de link tussen een maatregel – of wet – en de uitkomst is niet eenduidig. Het ERANID-project IDPSO streefde daarom niet naar een ‘objectieve’ vergelijking tussen landen, maar wilde de uiteenlopende concrete werkelijkheid verhelderen. Wat is wel of niet verboden? Wat zijn de straffen? Welke voorzieningen zijn er? Door het beleid, de uitvoering en de gevolgen ervan in Portugal, Frankrijk, Italië, Nederland, Verenigd Koninkrijk, Canada en Australië systematisch te analyseren, wilde IDPSO beleidsmakers inzicht bieden in de mogelijke impact van hun keuzes.

Met financiering vanuit ERANID zetten de onderzoekers hiervoor een zogeheten leximetrisch instrument in. Projectleider Ricardo Gonçalves, associate professor aan de Católica Porto Business School: ‘We wilden verschuivingen in drugsbeleid door de tijd heen meten en de verschillen tussen landen vaststellen. Met de leximetrische methode zet je wetsinformatie om in cijfers, waarbij je rekening houdt met de verschillende dimensies van beleid. In ons project is deze methode voor het eerst toegepast op het terrein van drugs.’ Dirk Korf, emeritus-hoogleraar Criminologie aan de Universiteit van Amsterdam, beschrijft 1 van de resultaten: ‘Drugsbeleid is per definitie multidimensionaal en beleidsmatige veranderingen pakken soms anders uit dan was voorzien. Deze effecten verschillen ook per drugstype. Zo leidt een minder criminaliserende aanpak van cannabisbezit en -gebruik tot een lager gebruik. Maar het meer vrijlaten van de handel heeft juist een groter aantal cannabisgebruikers tot gevolg. Dergelijke effecten verschillen per drugstype.’

De vergelijking tussen landen maakt duidelijk dat veranderingen in drugsbeleid zich op verschillende terreinen uiten. Niet alleen het juridische terrein is relevant, ofwel wijzigingen in wet- en regelgeving en de verschillen in het handhaven hiervan. Beleidsaanpassingen kunnen ook zorgen voor meer ruimte voor preventie, meer aandacht voor risicoreductie of een grotere inzet van bewezen effectieve behandelingen van verslavingsproblemen. Gonçalves: ‘IDPSO heeft niet direct heel concrete aanwijzingen voor praktijk en beleid opgeleverd. Het is moeilijk om de leximetrische aanpak 1-op-1 te vertalen naar adviezen. Wel hebben we met onze resultaten een beeld kunnen schetsen van effecten die beleidsaanpassingen kunnen hebben. Ons onderzoek onderstreept hoe dan ook het belang om veranderingen te bezien in een breder sociaal-maatschappelijk kader dan alleen die van wetgeving.’

Ondanks deze kanttekening komen de IDPSO-onderzoekers tot een paar aanbevelingen. De eerste: drugsgebruik is niet alleen een kwestie van gezondheid of juist vooral van criminaliteit. Wat betreft cannabis, bijvoorbeeld, volgde elk land min of meer zijn eigen beleid, waarbij soms de focus meer op criminaliteit lag en elders juist op gezondheid. Volgens het IDPSO-team is het belangrijk drugsbeleid eerder vanuit een breder perspectief te beschouwen, inclusief sociale aspecten en de manier waarop wetten in de praktijk worden toegepast. Een volgende overweging die de onderzoekers meegeven is dat criminalisering van drugsbezit en/of drugsgebruik mogelijk eerder problemen creëert dan het oplost. Korf licht dit toe: ‘Het is goed om vast te stellen dat criminalisering in Europa inmiddels niet meer de dominante beleidsaanpak is. Ik zou haast zeggen: gelukkig maar, want criminalisering en stigmatisering van drugsgebruik kunnen ook rampzalig uitpakken. Ze veroorzaken vaak eerder problemen dan ze oplossen.’

Een laatste aanbeveling is een duidelijk pleidooi om door te gaan met internationaal onderzoek naar drugsgebruik én drugsbeleid. Gonçalves: ‘Data vormen de sleutel tot elke zinvolle beleidsanalyse. Het verzamelen van gegevens op drugsgebied is nog relatief nieuw. Mijn idee is dat we op regelmatige basis gegevens verzamelen op meerdere punten, en daarbij de waardevolle expertise inzetten van mensen die in het veld werken. Ook is het cruciaal om internationaal te werken aan consistente en onderling vergelijkbare data. Alleen daarmee kom je als beleidsmaker tot goed doordacht drugsbeleid.’ Volgens Gonçalves is het zinvol om voort te bouwen op de ervaringen uit ERANID: ‘We beschikken nu over een tool om met betrekking tot drugsbeleid wetsinformatie om te zetten in cijfers. Een volgende stap is om andere sociale indicatoren in deze analyse te betrekken. Zodat we meer gegevens meenemen dan nu door het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) gebeurt. Dan komen we tot een nog breder beeld van drugsgebruik en de effecten van beleid.’

Tekst: Marc van Bijsterveldt (januari 2024)

Dit is het zesde interview in een reeks gesprekken met onderzoekers uit het door ZonMw gecoördineerde Europese ERANID-programma (European Research Area Network on Illicit Drugs).