Gebruik van rolmodellen blijkt een krachtig instrument

'Eens in de zoveel tijd komen er nieuwe termen in de zorg voorbij. Binnen de kortste keren gebruiken we zo’n term, maar vaak weet niemand wat we er precies mee bedoelen. Zo ook bij de term ‘gezamenlijke besluitvorming’. Daarnaast merkten we dat studenten zich snel laten beïnvloeden door rolmodellen. Dat was voor ons aanleiding om het gebruik van rolmodellen bij gezamenlijke besluitvorming in de klinische praktijk te onderzoeken.'

Vanaf het begin werkten Anke en Gert samen met artsen, opleiders, patiënten en hun naasten. 'Iedereen dacht mee over met wie we in gesprek moesten en welke vragen we moesten stellen om de invloed van rolmodellen bij gezamenlijk beslisen in kaart te brengen.' Anke hield interviews met coassistenten, arts-assistenten, ervaren artsen en (ex)patiënten/naasten op de intensive care en fertiliteitgeneeskunde: 'Wat me het meest is bijgebleven zijn de interviews met patiënten en naasten. Zij deelden indrukwekkende verhalen over een lastige periode in hun leven. Het gedrag van een arts had daar een positieve of negatieve invloed op. Oprechte empathie kan al van grote betekenis zijn voor patiënten. Bijvoorbeeld een arts die vraagt hoe de vakantie was. Dan voelen patiënten zich vaak begrepen.'

'Men is steeds vaker doordrongen van het feit dat het niet alleen om een patiënt gaat, maar om een persoon met een leven naast zijn ziekte of aandoening. Dankzij gezamenlijke besluitvorming verbeteren we de zorg. Een patiënt of naaste weet beter wat zijn opties en de voor- en nadelen van elke optie zijn. Vervolgens kan hij een weloverwogen keuze maken wat het beste bij hem past. De interactie tussen arts en patiënt is hierin cruciaal. Maar hoe leert een arts wat de juiste aanpak is?'

'De rode draad van ons onderzoek lijkt te zijn dat artsen ‘blanco’ aan een opleiding beginnen. Hoe verder in hun carrière, hoe beter ontwikkeld hun repertoire is om een patiënt of naaste aan te spreken of iets uit te leggen. Het is daarom belangrijk om tijdens de opleiding al bij veel verschillende mensen mee te kijken. Dat gebeurt gelukkig al veel. Een coassistent kan op basis van daarvan zijn eigen aanpak ontwikkelen. Andersom is het trouwens ook leerzaam. Ervaren artsen hebben geen tijd om met anderen mee te kijken en kunnen dus ook veel van coassistenten leren. Voor die feedback moeten ze zich wel kwetsbaar opstellen.'

Uit het onderzoek blijkt dat men veel leert van rolmodellen bij gezamenlijke besluitvorming. Dat kwam voor Anke Oerlemans eigenlijk niet als een verrassing. 'Als je terugdenkt aan een stage of studie dan herinner je je vast nog wel iemand die iets deed en waarvan je dacht ‘oh dat vond ik gaaf’ of ‘zo wil ik het later niet doen’. Ik sprak zelfs artsen die nog precies wisten wat zij goed vonden aan het gedrag van hun collega’s 40 jaar geleden. Ik hoop dat er steeds meer gebruik wordt gemaakt van rolmodellen in het onderwijs. Het is een heel krachtig leerinstrument.'

Na afronding van het onderzoek zijn op een werkconferentie de resultaten gepresenteerd. 'We hebben alle betrokkenen gevraagd de data te bekijken. Wat zouden zij aanbevelen aan de opleidingen? Dit leverde heel waardevolle en concrete adviezen op. Zoals dat studenten gezamenlijke besluitvorming niet leren van simulatiepatiënten, maar wel van ervaren artsen. En dat je als arts de tijd moet nemen, eerlijk bent en ook kijkt naar de persoon achter de patiënt.

We hebben alle adviezen gepresenteerd aan verschillende afdelingen in het Radboud en medische opleidingen. Zelf verwerken we de opgedane kennis in ons onderwijs. We hopen dat andere plaatsen onze adviezen ook opvolgen en meer artsen zich ervan bewust worden dat zij een rolmodel zijn, ook al leert hij een ander niet expliciet iets.'

Redactie: Milou Oomens (Doelgroep in Beeld)
Eindredactie: ZonMw
Fotografie: Leo Duijvestijn