Bestaansonzekerheid vergroot de kans op dementie

Al het nodige is bekend over de relatie tussen bestaansonzekerheid en het ontstaan, het verloop en de beleving van dementie. Om hier een vollediger beeld van te schetsen, hebben de onderzoekers onder andere 130 artikelen, rapporten en enkele boeken geraadpleegd en gesproken met deskundigen, professionals, cliënten en mantelzorgers. De conclusie: mensen die in structurele bestaansonzekerheid leven, hebben een grotere kans om dementie te krijgen. Dit komt door ontbrekende gezondheidsvaardigheden, leefstijl en leefomstandigheden. Ook hebben zij minder toegang tot voorzieningen en vergroot dementie de kans op bestaansonzekerheid. Bestaansonzekerheid beïnvloedt vervolgens ook hoe mensen met dementie en hun naasten betekenis kunnen geven aan leven met dementie.

Er zijn meerdere factoren die van invloed zijn op de ontwikkeling van dementie, die vaak van toepassing zijn op mensen met een lage bestaanszekerheid:

• Chronische stress: armoede en een onzekere woonsituatie kunnen zorgen voor (chronische) stress.
• Ongezonde leefstijl: mensen in armoede blijken vaker te roken, meer te drinken, ongezonder te eten en minder te bewegen.
• Co-morbiditeit: zoals hoge bloeddruk, Diabetes type 2, depressie, trauma, obesitas, hoog cholesterol en chronische aandoeningen komen vaker voor onder mensen in armoede.
• Ongezonde leefomgeving: bijvoorbeeld wonen op een plek met meer luchtverontreiniging.
• Weinig sociale hulpbronnen: mensen in armoede missen steun, waardoor ze sneller in een sociaal isolement komen en cognitief sneller achteruit kunnen gaan.
• Weinig culturele hulpbronnen: dit is de combinatie van attitude, kennis, cognitieve vaardigheden en opleiding. Onder andere: een hogere opleiding zorgt voor meer cognitief uitdagend werk, dit blijkt een beschermende factor voor dementie te zijn.

Met deze risicofactoren is er een wat duidelijker beeld van de relatie tussen dementie en bestaansonzekerheid, maar het is complexer dan dat. Zelfs deskundigen vinden het verband tussen armoede en dementie ingewikkeld. 

Preventiemaatregelen voor bovengenoemde oorzaken, zoals het bevorderen van bewegen en stoppen met roken stimuleren, kunnen de kans op dementie verkleinen. In de praktijk worden mensen in bestaansonzekerheid alleen onvoldoende bereikt door preventiemaatregelen. Hoogleraar Neuro-epidemiologie: ‘Als je nog moet kijken hoe je volgende maand moet rondkomen dan ben je niet bezig met je dementie risico over 20,30 jaar’. Deze trend is ook te zien in de normale gezondheidszorg. Deskundigen: ‘Eigenlijk weten we ook nog niet goed hoe we deze groep moeten bereiken, met welke boodschap en via welke kanalen. Zeker als het gaat om mensen met een migratieachtergrond.’ 

Daarnaast komt de diagnose voor mensen in bestaansonzekerheid veelal (te) laat. Dit gebeurt vaak pas na een crisissituatie, wat resulteert in een crisis-opname in het ziekenhuis of verpleeghuis. Minder is bekend over waarom mensen in bestaansonzekerheid zo laat in beeld komen bij zorgverleners en hoe dat op te lossen is. Daar is onderzoek voor nodig. In de kennisagenda wordt dieper ingegaan op de verschillende fasen van het stellen van een diagnose en de toegang tot voorzieningen.

Oorzaak en versterkende factor

Dementie kan niet alleen een gevolg, maar ook een oorzaak of versterkende factor zijn van bestaansonzekerheid. Het zet de eerder genoemde culturele, financiële en sociale hulpbronnen onder druk, waardoor armoede kan ontstaan. Bijvoorbeeld doordat mensen in een vroeg stadium van dementie financiële keuzes niet meer kunnen overzien, jonge mensen met dementie hun baan verliezen en mantelzorgers minder betaald werk kunnen doen. Echter ook omdat er financieel misbruik kan worden gemaakt van mensen met dementie.

Reflectie van de onderzoekers

Mensen in lagere sociaal-economische positie ervaren over het algemeen minder grip op hun gezondheid en leven. Dementie kan deze klassendynamiek versterken. In de nabije toekomst zullen meer mensen leven met dementie en zullen meer mensen moeten zorgen voor mensen met dementie. Daarnaast zal er een ongelijke verdeling van ziekte- en zorglast zijn, aangezien dementie ongelijkheden weerspiegelt. Dit onderstreept het belang om verder te onderzoeken hoe dementie bestaansonzekerheid veroorzaakt en versterkt, zodat dit zoveel mogelijk beperkt kan worden. 

Tegelijkertijd doet het mensen indelen in klassen niet volledig recht aan de diversiteit van hoe mensen (willen) leven en contexten waarin zij onderling betekenis geven aan het leven met dementie. Prioriteit van toekomstig onderzoek moet daarom zijn om beter te begrijpen hoe deze mensen betekenis geven aan leven met dementie. Inzicht daarin biedt kansen voor betere dementiezorg.