'Huisartsenzorg gaat ook over wat voor iemand echt van waarde is'

‘Als huisarts heb ik de taak er te zijn voor alle problemen van alle soorten mensen. Daarbij kijk ik breed, want lang niet altijd heeft een klacht alleen maar een fysieke oorzaak. Leefomstandigheden kunnen bijvoorbeeld heel bepalend zijn hoe iemand bepaalde gezondheidsproblemen ervaart.’ Van den Muijsenbergh noemt het persoonsgerichte zorg: ‘Het gaat erom samen te beslissen wat de beste aanpak of behandeling is voor déze patiënt. Daarbij houd je rekening met hoe iemand naar het leven kijkt. Ik ga dus met mijn patiënt in gesprek over impliciete en expliciete opvattingen over wat het leven voor hem of haar de moeite waard maakt. Dan heb je het over zingeving: waarom ben ik hier en wat is voor mij van waarde?’

In de coronacrisis heeft Van den Muijsenbergh gezien hoe belangrijk dit uitgangspunt is. ‘Juist in crisissituaties speelt zingeving een grote rol. Voor veel oudere mensen, die extra kwetsbaar zijn voor corona, is het uiteindelijk tóch belangrijker dat ze contact kunnen houden met hun naasten, dan dat ze misschien risico’s lopen.’ Maar, zegt ze er meteen bij: zo’n keuze kun je nooit voor een ander maken. Corona treft vooral de minder sterke sociale groepen, licht ze toe, en vaak zijn dat mensen met een migratieachtergrond. Voor hen geldt niet zelden dat zo lang mogelijk leven boven veel andere waarden gaat. Expliciet met mensen praten voorkomt dan dat je iets voor een ander invult. Van den Muijsenbergh: ‘Ik wil steeds zoveel mogelijk uitgaan van datgene wat in de ogen van patiënt én familie het leven zin geeft.’

Van den Muijsenbergh voert de gesprekken hierover vooral zelf. ‘Een van de doelen van het ZonMw-programma Zingeving en Geestelijke verzorging is om de geestelijk verzorger een steviger rol te geven in de eerste lijn. Zoals hij of zij dat in de tweede lijn al langer heeft. Ik werk als huisarts op dit moment nog niet samen met deze professionals, terwijl ze een grote meerwaarde kunnen hebben in het gesprek over zingeving. Of zo’n gesprek nu vanuit een bepaalde religieuze achtergrond wordt gevoerd of zonder specifieke levensovertuiging, patiënten kunnen behoefte hebben aan iemand met wie ze in vertrouwen kunnen praten over zingeving. Een POH-GGZ kan ook goed gesprekken voeren over wat mensen bezighoudt. Maar praten over zingeving raakt toch eerder aan existentiële levensvragen dan aan psychische problemen.’

In het ZonMw-programma wordt in de praktijk onderzocht wat de meerwaarde kan zijn van de geestelijk verzorger in eerste lijn en sociaal domein. En, volgens Van den Muijsenbergh heel belangrijk: er komt een leergemeenschap waarin alle betrokkenen van elkaar kunnen leren. ‘Hoe kun je het gesprek voeren over existentiële vragen? Hoe start je zo’n gesprek met mensen van wie je vermoedt dat ze behoefte hebben om over zingeving te praten? In het ziekenhuis kan een geestelijk verzorger letterlijk aan iemands bed komen zitten, in de eerste lijn en het sociaal domein werkt dat anders. Hóé, dat willen we in dit programma in de praktijk gaan uitzoeken.

• Awal Gawande, ‘Sterfelijk zijn. Geneeskunde en wat er uiteindelijk toe doet’
  (oorspronkelijke titel: ‘Being mortal – Medicine and what matters in the end’)
  Uitgeverij de Nieuwezijds, Amsterdam 2017.
• Paul Kalanithi, ‘When breath becomes air. What makes life worth in the face of death?’
  Vintage, London 2017.