Startbijeenkomst Versterking aanpak eenzaamheid
Doel van de startbijeenkomst
Tijdens deze bijeenkomst kregen de initiatieven de nodige kennis, informatie én tips om zo een vliegende (door)start te kunnen maken met hun initiatief. Daarnaast hebben we door onderlinge uitwisseling van ervaringen en tips van elkaar geleerd en elkaar geïnspireerd.
Welkom!
Het subsidieprogramma Versterking aanpak eenzaamheid
Een belangrijk onderliggend doel van het subsidieprogramma ‘Versterking aanpak eenzaamheid’ is het beschrijven en evalueren van de gehonoreerde initiatieven. Het beschrijven en evalueren hiervan is een eerste stap in de richting van het onderbouwen van deze initiatieven. Daarnaast draagt dit bij aan het verspreiden van de waardevolle kennis die binnen deze initiatieven beschikbaar is. Aan het einde van het subsidietraject dienen alle projecten een handboek en een procesevaluatie op te leveren. ZonMw trekt gezamenlijk op met Movisie als eigenaar van de databank ‘Effectieve sociale interventies’ om de initiatieven hierbij te begeleiden.
Presentaties VWS en ZonMw
Na een goed verzorgde lunch heeft Wimke Schuurmans programmamanager van het Actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid van VWS de dag geopend in de Smeelzaal. Zij maakte ons nog eens duidelijk dat we, nu er volle politieke aandacht is, de gelegenheid moeten aangrijpen om vol in te zetten op het terugdringen van eenzaamheid. Ze nam ons daarom nog eens kort mee in de inspanningen en ondersteuningsmogelijkheden van het actieprogramma. Ook gaf ze de aanwezigen mee om in de zomermaanden extra activiteiten te ondernemen voor ouderen doordat juist in de zomer veel activiteiten tot stilstand komen en gevoelens van eenzaamheid gemakkelijk worden versterkt.
Caroline Kruyt, programmamanager bij ZonMw, vervolgt het programma met de belangrijkste resultaten uit de subsidierondes. Denk aan: ‘hoeveel projecten zijn er gehonoreerd?’, ‘wat is de spreiding over het land?’ en ‘welke doelgroepen zien we?’. Door de projectleiders op te laten staan kregen we gezamenlijk een beter beeld welke groepen aanvragers er bestaan, en dat liep best uiteen: van ouderenbonden, welzijn en GGD ’s tot het beroepsonderwijs, theaters en de kerk. Ze gaf ook nog mee aansluiting te zoeken bij de lokale coalities voor initiatieven die daar nog niet mee verbonden zijn.
- Wacht niet te lang met het beschrijven en evalueren, begin op tijd.
- Vraag anderen een handboek te schrijven, wanneer je dit zelf niet goed kan. Gebruik de schrijfwijzer van Movisie.
- Betrek de doelgroep in een vroeg stadium, het liefst nog voordat de interventie start. Betrek de doelgroep bijv. bij het ontwikkelen van het project.
- Zoek naar passende combinaties van ondersteuning om tot het beste resultaat te komen.
- Maatwerk werkt!
- Werk vanuit een gelijkwaardige houding met de ouderen.
- Er is een verbetertool beschikbaar om je project te checken op werkzame elementen.
- Movisie biedt een training aan genaamd ‘in gesprek over eenzaamheid’.
- Er is ook een routekaart beschikbaar voor het aangaan van het gesprek over eenzaamheid.
Sessie: handboek en procesevaluatie
Na afsluiting van het plenaire gedeelte gingen de projectleiders uiteen voor de informatiesessie gegeven door Movisie. De startende en bestaande initiatieven volgden beiden een aparte sessie omdat zij verschillende eindproducten zullen opleveren. De bestaande initiatieven bleven in de Smeezaal en werden ontvangen door Jan Willem van de Maat en René Broekroelofs en de startende initiatieven gingen aan de slag met Els Kok en Susan de Vries in de Regentenzaal. Susan en Jan-Willem hebben de projectleiders eerst nog eens kort meegenomen in de theorie achter het concept ‘eenzaamheid’ waarna Els en René het hoe en waarom van het handboek en de procesevaluatie met de projectleiders hebben behandeld.
Het handboek
De startende initiatieven werden door Els vanaf het begin meegenomen in het hoe en waarom van het handboek en hebben in tweetallen geoefend met het beantwoorden van enkele onderdelen. Ze werden daarbij uitgedaagd om op een andere manier naar hun eigen initiatief te kijken en kritisch na te denken over het gekozen probleem, doelgroep, activiteiten en doelen en in hoeverre deze met elkaar samenhangen. De bestaande initiatieven gingen al een stap verder door deze onderdelen in groepjes uit te werken in een visueel overzicht als eerste aanzet voor hun handboek.
Het handboek riep bij de startende initiatieven vooral de vraag op ‘Wat is het verschil tussen de onderdelen in het handboek en de onderdelen de we al in de subsidieaanvraag hebben beschreven?’ Hiervoor is het belangrijk te begrijpen dat een subsidieaanvraag om een plan van aanpak gaat waarin een beschrijving van het initiatief slechts een onderdeel is. Een handboek is gericht op het overdraagbaar maken van het initiatief. Daarom worden in een handboek het doel, de doelgroep en de aanpak dusdanig concreet uitgewerkt, dat anderen er mee aan de slag kunnen. Dit betekent overigens niet dat onderdelen uit de subsidieaanvraag niet gebruikt kunnen worden voor het handboek, mits deze onderdelen concreet genoeg zijn uitgewerkt.
Els drukte de projectleiders op het hart dat het een misverstand is dat je het handboek vooral schrijft voor anderen. Het beschrijven van je initiatief draagt o.a. bij aan reflectie, kwaliteitsverbetering, professionalisering en verantwoording, en zou elk initiatief daarom juíst voor zichzelf moeten doen. Het maken van een goede beschrijving en ook het uitvoeren van een procesevaluatie zijn onderdeel van een leer- en verbeterproces waardoor je de kwaliteit en de resultaten van je initiatief kunt verbeteren.
De procesevaluatie
Na een korte pauze zijn de initiatieven meegenomen in het hoe en wat van de procesevaluatie. Een procesevaluatie is eigenlijk een evaluatie van de uitvoering van je initiatief in de praktijk. Daarmee is een procesevaluatie anders dan een effectevaluatie. Door na te gaan wat nodig is om de uitvoering goed te krijgen achterhaal je de noodzakelijke randvoorwaarden en het kan er ook toe leiden dat je de doelen, de doelgroep en je aanpak aanscherpt. Er werd in de sessie benadrukt dat het erg zinvol is om zo vroeg mogelijk te starten met de procesevaluatie, als het kan al in de ontwikkelfase.
Bij een beginnend initiatief helpt een procesevaluatie om tijdig bij te kunnen sturen en om kinderziektes te achterhalen. Bij een bestaand initiatief helpt een procesevaluatie om na te gaan of de interventie wordt uitgevoerd zoals bedoeld, welke verbeterpunten er zijn en wat al goed gaat.
- Bedenk goed voor wie je het handboek schrijft (i.e. uitvoerders, opdrachtgevers, partners etc.).
- Een goed handboek is meer dan een gebruiksaanwijzing of stappenplan, maar dit betekent niet dat het een boekwerk moet worden.
- Het handboek kan ook in een andere vorm dan een geschreven handboek (bijv. filmpjes) – de vorm en inhoud moeten passen bij het initiatief.
- Je initiatief kan verschillende doelen en subdoelen hebben. Maak het jezelf makkelijk bij het schrijven van een handboek door te kiezen voor één hoofddoel en een beperkt aantal subdoelen. Meestal is het hoofddoel de belangrijkste verandering die je teweeg wilt brengen bij je deelnemers.
- Je hoofddoel is de ‘gewenste eindsituatie’ bij de deelnemers. Om het hoofddoel van je initiatief scherper te krijgen kun je jezelf de volgende vraag stellen: In welke situatie bevindt de oudere zich als hij/zij weggaat bij mijn initiatief?
- Omdat eenzaamheid verschillende vormen heeft, helpt het bij het formuleren van je doel op welke vorm(en) van eenzaamheid jullie initiatief zich richt. Maak hierbij bijvoorbeeld gebruik van de vier ‘tussendoelen’ die benoemd zijn in de publicatie Wat werkt bij eenzaamheid. Het gaat om: Verbeteren sociale netwerk, vergroten gevoel erbij te horen, vergroten intimiteit, vergroten gevoel betekenis te hebben (zie de presentatie van Movisie).
- Het is handig om vanaf de start al met de procesevaluatie te beginnen, zodat het meeloopt met het project.
- Het gaat om het proces van het uitvoeren en de ervaringen van de uitvoerders en deelnemers met de activiteiten.
- Verzamel succes- én faalfactoren in de evaluatie.
- Bedenk vooraf wat je graag wilt weten van je doelgroep/deelnemers.
- Een procesevaluatie gaat over hoe het project op dit moment wordt uitgevoerd.
Eindproducten
Eindproducten startende initiatieven
- Eerste stap naar een handboek. Dit is een beschrijving van het initiatief met de volgende elementen: Vraagstuk, Doel(en), Doelgroep, Opzet van de aanpak, Inhoud van de aanpak, Beschrijving van randvoorwaarden voor uitvoering van het initiatief.
- Procesevaluatie: Verslag op basis van interviews/gesprekken met minimaal 5 deelnemers en 5 betrokken uitvoerders. Een lager aantal uitvoerders is mogelijk mits daarvoor een goede onderbouwing is beschreven. Hierin is gevraagd naar hun waardering van en ervaringen met het initiatief. In het verslag staan de sterke punten en de verbeterpunten van het initiatief zoals deze op basis van de gesprekken en eventuele andere aanwezige bronnen (zoals: registratiegegevens, logboek, et cetera) geformuleerd kunnen worden. Het verslag eindigt met aanbevelingen voor verbetering van het initiatief op basis van deze succes- en faalfactoren. Verslag op basis van interviews/gesprekken met minimaal 5 deelnemers en 5 betrokken uitvoerders. Een lager aantal uitvoerders is mogelijk mits daarvoor een goede onderbouwing is beschreven.
Eindproducten bestaande initiatieven
- Een handboek U schrijft gedurende het project een handboek volgens het format van de databank ‘Effectieve sociale interventies’. Daarbij gebruikt u de schrijfwijzer ‘Hoe schrijf ik een handboek’ van Movisie.
- Procesevaluatie: een procesevaluatie aan de hand van de bijlage uit het informatieblad van de databank ‘Effectieve sociale interventies’. Door middel van de deze procesevaluatie maakt u inzichtelijk wat er goed gaat en wat minder goed gaat bij uw initiatief.
Wat werkt bij de aanpak van eenzaamheid
In onderstaand dossier verzamelt Movisie kennis over de werkzame factoren bij het verminderen van eenzaamheid. Daarmee wil Movisie overheden, professionals en burgers ondersteunen bij het succesvol verminderen van eenzaamheid. Dit dossier is een zogeheten groeidocument en wordt aangevuld op basis van nieuwe inzichten over effectieve aanpakken van eenzaamheid.
Bouwstenen voor een effectieve sociale interventie
Je hebt een succesvolle aanpak ontwikkeld en krijgt positieve reacties van uitvoerders en de doelgroep. Wat kun je nog meer doen om van je aanpak een effectieve sociale interventie te maken?
In onderstaande publicatie vind je vijf bouwstenen voor een effectieve sociale interventie, met downloads naar ondersteunende producten waar je zo mee aan de slag kunt.
Matchmaking
Ook was er ruimte voor uitwisseling. In een matchmaking gingen soortgelijke initiatieven samen ervaringen uitwisselen over hun successen én de uitdagingen waar ze tegenaan lopen. Er kwamen onderwerpen aan de orde zoals: ‘hoe krijg ik vrijwilligers en vooral, hoe houd ik ze aangehaakt bij mijn activiteit?’, ‘hoe signaleer ik in mijn wijk de eenzame ouderen en hoe kan ik ze verleiden om mee te doen met mijn activiteit?’ en ‘hoe kan ik mijn initiatief opschalen?’ Genoeg stof voor uitwisseling waarbij veel inspirerende ervaringen en tips zijn uitgewisseld.