Patiëntveiligheid verbeteren met Safety-II

Eind april 2021 hebben we de eerste 11 onderzoeken naar Safety-II gefinancierd. Daarin wordt onderzocht of de principes van Safety-II werken in de dagelijkse praktijk van de ziekenhuiszorg in Nederland. Waarom zijn deze onderzoeken zo belangrijk? We blikken terug op de eerste subsidieronde van het programma Safety-II en veiligheidsergonomie met commissievoorzitter Loes Pijnenborg en commissielid Marit de Vos.

‘Het is inspirerend om te lezen welke initiatieven in Nederland worden ondernomen om vermijdbare schade te verminderen. Ziekenhuizen hebben de Safety-II-benadering al echt omarmd. De beschikbare middelen vormen bij een goede selectie wel een uitdaging; we hadden gemakkelijk het dubbele bedrag uit kunnen zetten omdat er veel goede subsidieaanvragen zijn ingediend.’

Ook programmacommissielid Marit de Vos vertelt over haar ervaringen. ‘Voor mij was het de eerste keer om een ZonMw-beoordeling te doen. Leuk en leerzaam om nu ‘als jonkie’ een subsidieaanvraag van de andere kant mee te maken. Ik was positief verrast over de diversiteit en creativiteit van de subsidieaanvragen. Daarnaast vond ik de interactie binnen de commissie mooi en waardevol, mede omdat daarin diverse expertises vertegenwoordigd zijn. Dit leverde dan ook goede discussies op.  Wat ik lastig vond is dat er veel subsidieaanvragen in korte tijd beoordeeld en besproken moeten worden. Ook de methodiek vond ik soms lastig, want subsidieaanvragen zijn opgebouwd volgens een bepaalde structuur, die verschilt van wat je gewend bent uit wetenschappelijke artikelen.'

De programmacommissie was aangenaam verrast door de vele subsidieaanvragen in de eerste subsidieronde. Hier bleek ook hoe moeilijk het is om het begrip ‘Safety II’ goed te duiden. Marit licht toe: ‘Het is vrij gemakkelijk om een positieve benadering te hanteren en vanaf nu alleen te leren van goede uitkomsten. Maar Safety II is meer; de theorie is rijker dan dat en het vraagt tijd om je die eigen te maken. De praktijk, waarin continu veiligheid wordt gecreëerd in een ziekenhuis, is nou eenmaal complex en daarmee de theorie ook.’

Ze vervolgt: ‘Het is een misverstand dat lessen over processen die goed gaan zomaar kunnen worden toegepast op andere processen die niet goed gaan. Ter verduidelijking de volgende metafoor: dat is alsof je een kok onderzoekt op hoe hij zijn voorgerechten zo goed maakt en die algemene lessen toepast voor het verbeteren van zijn desserts, omdat die doorgaans minder goed lukken. Dit zal niet helemaal werken, want desserts hebben specifieke inherente eigenschappen die het proces anders maken dan voorgerechten. Bijvoorbeeld dat ze soms bevroren zijn en kunnen smelten. Die eigenschappen en relaties tussen stappen in het proces ga je dan niet oppakken. Het gaat bij Safety II juist om het kijken naar beide kanten van de medaille voor eenzelfde proces: waarom gaat dit meestal goed, maar ook soms fout? Hoe kunnen we ondersteunen dat het nog vaker goed gaat? Hier is niet één perfecte aanpak voor, het domein blijft zich ontwikkelen. Er is ruimte voor creativiteit om met de kernprincipes aan de slag te gaan, met de theorie als achtergrond.’

Marit benadrukt dat onderzoekers zich bewust moeten zijn van de vele variabelen in de context waarin zorgprofessionals werken, bijvoorbeeld door verschillen in lokale afspraken of infrastructuur, maar ook verschillen tussen patiëntengroepen. Zo spelen bij het per ambulance overplaatsen van een zwangere patiënte met dreigende vroeggeboorte en weeën andere zaken een rol dan bij de overplaatsing van een patiënte met zwangerschapsvergiftiging. ‘Dan moet je gaan begrijpen waarom het normaal goed gaat en hoe je dat kunt versterken voor specifiek dat proces. Vervolgens kun je natuurlijk altijd gaan nadenken over generaliseerbaarheid, maar in principe zul je bij andere processen weer specifiek naar die alledaagse praktijk moeten kijken.’

Tot slot vragen we Marit naar haar toekomstverwachting. Waar staat Safety II over 10 jaar? ‘Ik hoop dat zorgprofessionals, dankzij Safety II, patiëntveiligheid gaan zien als een integraal onderdeel van het werk, en niet iets dat je op vrijdagmiddag nog even moet doen in een bespreking. Veiligheid wordt continu gecreëerd door onze mensen, en het is onze taak hen te ondersteunen hierin. Over 10 jaar gaan activiteiten rondom patiëntveiligheid hopelijk niet meer enkel over voorkomen van specifieke onveiligheid, maar meer over het ondersteunen van dagelijks goed en veilig werk.’

De tweede subsidieronde over Safety II en veiligheidsergonomie komt in maart 2022 online. In januari vindt een projectleidersbijeenkomst plaats om de eerste ervaringen van de projecten uit de eerste subsidieronde uit te wisselen. We zien uit naar bevindingen en nieuwe onderzoeken die de werkzaamheid en werkbaarheid van Safety II gaan aantonen!

Tekst: Simone Schellekens en Paula du Pont
Eindredactie: ZonMw