NWO en ZonMw analyseren kosten voor open access-uitgaven in monitor 2023

In 2023 verscheen 94,6 procent van de publicaties voortkomend uit financiering van ZonMw en NWO open access. Daarmee was in totaal een bedrag van naar schatting 10,9 miljoen euro gemoeid. Dat blijkt uit de vandaag gepubliceerde open access-monitor van beide onderzoeksfinanciers. Net als vorig jaar is die monitor helemaal gebaseerd op open metadata.

Sinds de eerste analyse over 2015 stijgen jaarlijks de open access-percentages van onderzoek gefinancierd door ZonMw en NWO. Maar dat percentage is slechts één kant van het verhaal, aldus Hans de Jonge, directeur van Open Science NL, onderdeel van NWO. ‘Wereldwijd maken instellingen, financiers en overheden zich zorgen over de oncontroleerbare stijging van kosten voor open access publiceren. Het is moeilijk deze kosten inzichtelijk te krijgen, omdat de informatie erover veelal niet publiek beschikbaar is. Contracten met uitgevers zijn vaak weliswaar openbaar, maar hoeveel er precies voor open access wordt betaald is niet altijd duidelijk.’

De kosten

Toch is voor 2023 voor het eerst een poging gedaan om de kosten voor het open beschikbaar maken van publicaties te berekenen. Hierbij is gebruikgemaakt van open data, verzameld in de OpenAPC infrastructuur. Naar schatting is bijna 11 miljoen euro betaald om de in 2023 3.584 verschenen artikelen open access te publiceren. 3 miljoen euro daarvan kwam vermoedelijk uit NWO en ZonMw-projectgelden, terwijl Nederlandse instellingen minimaal 4,2 miljoen euro betaalden als onderdeel van de open access-deals met uitgevers. 

Het belang van open access

‘Open access is van het grootste belang, maar laten we echt gaan nadenken hoe we dat willen bereiken en wat voor kosten we daarvoor acceptabel vinden. Zeker in het licht van de krimpende overheidsfinanciën’, zegt Arfan Ikram, lid van de Raad van Bestuur van NWO, voorzitter van ZonMw en verantwoordelijk voor de portefeuille open science, waarvan open access onderdeel is. ‘En dan zijn deze 10,9 miljoen euro alleen nog maar de kosten gemoeid met het publiceren van de NWO- en ZonMw-output. Daarnaast verschijnen in Nederland ook nog heel veel publicaties voortkomend uit andere financiering. We moeten in Nederland met elkaar in gesprek of deze bedragen nog redelijk zijn’, aldus Ikram.

Diamond Open Access

In mei 2023 spraken ook de gezamenlijke Europese ministers van onderzoek hun zorg uit over de kosten van open access publiceren. Zij riepen op te investeren in non-profit-alternatieven, waaronder het diamanten model. Daaraan geeft NWO sinds kort concreet vervolg geven met specifieke ondersteuning voor Diamond Open Access.

Commitment voor open science

De vandaag gepubliceerde monitor is geheel gebaseerd op open metadata en de onderliggende data en code zijn ook volledig open access beschikbaar. Daarmee geven NWO en ZonMw invulling aan hun commitment voor open science. Eerder dit jaar onderschreven beide financiers in dat kader ook de Barcelona Declaration on Open Research Information, een nieuw initiatief dat beoogt de (meta)data over onderzoek zo veel mogelijk open toegankelijk te maken.

NWO en ZonMw streven naar 100 procent open access, in lijn met overheidsdoelen. Nu dit dichterbij komt, groeit de zorg over de afhankelijkheid van een kleine groep commerciële uitgevers en de hoge kosten, wat de toegankelijkheid voor minder gefinancierde regio’s bedreigt. De financiers zetten zich daarom in voor een gelijkwaardiger en diverser publicatielandschap.