ZonMw Parel voor verplichte landelijke eindtoets farmacotherapie

Nog regelmatig voorschrijffouten

Wie geneeskunde studeerde, werd nooit apart op farmacotherapeutische kennis getoetst. Wie bij elk tentamen Wie geneeskunde studeerde, werd nooit apart op farmacotherapeutische kennis getoetst. Wie bij elk tentamen alle farmacotherapievragen oversloeg en de rest goed deed, haalde de bul zonder één punt te scoren op het voorschrijven van geneesmiddelen. Jelle Tichelaar (Amsterdam UMC): ‘Nog altijd worden regelmatig voorschrijffouten gemaakt, die kunnen leiden tot schade bij patiënten. Van een arts mag de patiënt bepaalde onmisbare kennis en vaardigheden verwachten. Omdat elke arts medicijnen voorschrijft, moet je daarop expliciet worden getoetst, vonden wij. We pleitten voor een aparte, verplichte eindtoets in iedere geneeskundeopleiding. Haal je die niet, dan ook geen bul.’ Sinds 2021 is de toets realiteit, vertelt Kees Kramers (Radboudumc). En in bijna alle medische faculteiten is slagen inmiddels een voorwaarde om door te kunnen. 

Kennis en kunde onderhouden

Studenten doen de toets in het vijfde jaar, dus zodra ze zelf onder supervisie medicijnen gaan voorschrijven. Kramers: ‘Nog altijd zakt 29% de eerste keer en heeft 5% zo’n 3 pogingen nodig om te slagen. De cesuur ligt hoog: van de 60 vragen moeten studenten er 51 goed hebben.’ Tichelaar: ‘De effectiviteitsstudie van promovendus Erik Donker, die met subsidie vanuit het ZonMw-programma Goed Gebruik Geneesmiddelen (GGG) is gedaan, liet zien dat basisartsen een jaar na afstuderen betere kennis hadden rond medicatieveiligheid. En ze konden een beter medicamenteus beleid opstellen. Maar deze kennis en kunde nemen daarna niet vanzelf toe. Onderhoud is dus belangrijk.’ Kramers is het daarmee eens: ‘Het is cruciaal dat afgestudeerde artsen en andere zorgverleners hun kennis en vaardigheden op peil houden. Een stevige, verplichte toets is mooi, maar echte medicatieveiligheid vergt voortdurende scholing én toetsing in de praktijk.’

Wijsheden voor beter voorschrijven

De ontwikkeling van de toets startte met uitgebreid literatuuronderzoek, samengevat in het Harm-Wrestling-rapport. Dat leidde tot een lange lijst thema’s. Veiligheid is de focus, maar ook goed voorschrijven komt naar voren. Studenten moeten leren over risicopopulaties, patiëntkenmerken en interacties tussen geneesmiddelen. Hoe voorkom je dat er iets fout gaat en hoe monitor je effecten? Daarnaast krijgen studenten wijsheden mee als: wees terughoudend met middelen die pas op de markt zijn en waarvan bijwerkingen op langere termijn nog onduidelijk zijn. Kramers: ‘We hebben eindtermen vastgesteld en een toets ontwikkeld. Goed gebruik van geneesmiddelen is een belangrijk onderdeel. Studenten krijgen bijvoorbeeld aanbevelingen om bij voorkeur generieke middelen te kiezen.’

Kennisclips en oefenmateriaal

Om de toets breder te laten landen in de praktijk, ging het projectteam aan de slag met een zogeheten Verspreidings- en Implementatie Impuls (VIMP). De leerdoelen zijn geactualiseerd en aangevuld, zodat de database met vragen is uitgebreid. Door het inzetten van educatieve tools sluit de eindtoets aan op de moderne onderwijsmiddelen. Op YouTube zijn diverse kennisclips te vinden en via de website van de Nederlandse Vereniging voor Klinische Farmacologie en Biofarmacie (NVKFB) zijn de reader, de eindtermen en het oefenmateriaal beschikbaar gemaakt. Daarnaast is de toets binnen Hogeschool Inholland en Hogeschool Utrecht getest voor gebruik in hbo-opleidingen voor andere zorgprofessionals, zoals verpleegkundig specialisten en physician assistents. Het idee is om de toets met docenten farmacotherapie uit het hele land geschikt te maken voor specifieke beroepspraktijken.

Unieke aanpak veilig voorschrijven

Het belang van een goede toetsing van farmacotherapeutische kennis én het succes van de ontwikkeling en implementatie waren aanleiding om het projectteam een ZonMw Parel toe te kennen. Dat gebeurde op 11 april 2024 tijdens het jaarlijkse GGG-congres in Den Bosch. In haar motivatie noemt ZonMw de eindtoets ‘een unieke aanpak om medicijnen veiliger voor te schrijven’, waarbij de toets zowel artsen in opleiding als eerder opgeleide artsen bereikt. Er zijn plannen om verder op te schalen naar de medisch-specialistische vervolgopleidingen. En het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde neemt maandelijks toetsvragen op, waarmee ook ervaren artsen hun kennis kunnen toetsen.

Breed draagvlak gecreëerd

Bij de uitreiking zei ZonMw-directeur Véronique Timmerhuis: ‘Het projectteam heeft draagvlak weten te creëren voor deze eindtoets. De implementatie is duurzaam bestendigd, waardoor de eindtoets niet meer afhankelijk is van subsidies. Bijzonder is ook dat de eindtoets de implementatie van resultaten uit het GGG-programma ondersteunt, doordat deze worden opgenomen bij de updates van de te toetsen kennis.’ Kramers: ‘Daarbij zijn we overigens best kritisch en nemen alleen punten over die daadwerkelijk bijdragen tot veilig en goed voorschrijven.’ Kramers en Tichelaar noemen de ZonMw Parel 'eervol’ en een mooie erkenning van een initiatief dat vanuit de praktijk is ontstaan. Tichelaar is trots op de duurzame bestendiging. ‘We hebben een goed samenwerkende groep vanuit alle umc’s. Nieuwe collega’s sluiten automatisch aan, zodat de continuïteit gegarandeerd is.’

Voorschrijven als vaardigheid

Het goede voorbeeld van een harmonieuze landelijke samenwerking bevordert ook de Europese uitrol van de toets (zie kader). Tichelaar: ‘Andere landen zijn enthousiast over de Nederlandse aanpak om farmacotherapie als een vaardigheid te zien. Elders in Europa leren studenten vooral over de werking van specifieke geneesmiddelen. Maar hoe je veilig en goed voorschrijven concreet dóét, komt minder aan de orde. Nu zie je ook in Europa de beweging die wij zelf hebben gemaakt: een verbreding van medicatieveiligheid naar beter voorschrijven.’

Kennis op peil houden

Beide geïnterviewden hebben nog duidelijke ambities voor de toekomst. Kramers: ‘Het zou goed zijn als ook voorschrijvende arts-assistenten en seniorartsen moeten aantonen veilige voorschrijvers te zijn. Een toets die regelmatig terugkomt prikkelt je om kennis en vaardigheden op peil te houden. Zodat je patiënten beter kunt helpen.' Tichelaar valt hem bij: ‘Eigenlijk is het raar dat we niet regelmatig toetsen, zeker in het kader van het kwaliteitsdenken. Misschien moeten we klein beginnen, met een paar voor iedereen relevante onderwerpen. Zo’n toets maken en in de lucht houden; het zou zomaar eens onze volgende projectaanvraag kunnen worden.’

Colofon

Tekst: Marc van Bijsterveldt (april 2024)
Beeld: Arno Massee en Arnold Reyneveld  

• Project: Landelijke Farmacotherapie Eindtoets Medicatieveiligheid; ‘voorkomen is beter dan genezen’ (projectnummer: 83600095004)
• Vervolg: VIMP Landelijke Farmacotherapie Eindtoets Medicatieveiligheid; ‘voorkomen is beter dan genezen’ (projectnummer: 836000950041)
• Website NVKFB Farmacotherapie eindtoets
• Programma Goed Gebruik Geneesmiddelen
• Onderwerp Geneesmiddelen