Wat een westers dieet precies doet in het lichaam

Hoe onderzoekt u de fysieke effecten van verschillende voedingspatronen?

‘TransMic is een internationaal project waarin we gegevens gebruiken van mensen uit Tanzania, Burkina Faso en Europa. We weten dat ontstekingsreacties een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van verouderingsziekten, hart- en vaatziekten en andere welvaartsziekten. Maar wat lokt die ontstekingsreacties uit? Dat onderzoeken we met technieken die het mogelijk maken de activiteit, structuur en eiwit- en stofwisselingsproducten van alle genen gelijktijdig te analyseren en er verbanden tussen te leggen. Zo kijken we naar genetische variatie, de invloed van de samenstelling van de darmbacteriën en hoe actieve RNA-moleculen cellulaire processen en ontstekingsfactoren beïnvloeden. Ook meten we stofwisselingsproducten – metabolieten – waarvan we er wel zo’n tweeduizend kunnen meten in ons bloed. Ons onderzoek is ook onderdeel van het Human Functional Genomics Project. Dat staat onder leiding van Mihai Netea, hoogleraar experimentele geneeskunde aan het Radboudumc. Hij kreeg in 2016 de Spinozapremie voor zijn onderzoek naar de werking van het afweersysteem.’

We weten al dat onze eetgewoonten en leefstijl gepaard gaan met het ontstaan van chronische ziekten. Wat voegt dit onderzoek in Afrika toe?

‘Ja, te veel en te vet en suikerrijk eten leidt tot allerlei welvaartsziekten. In Tanzania, waar één van de studies plaatsvindt, is een grote migratie naar steden aan de gang. In vergelijking met tien jaar geleden wordt daar nu veel meer fastfood gegeten, mensen bewegen er minder en er wordt steeds meer gerookt. Daar zijn grote zorgen over: je ziet er veel mensen met suikerziekte en de complicaties daarvan, zoals infecties aan de voeten. Door deze studie te doen bij verschillende populaties in Europa en Afrika kunnen we zien hoe een dieet bijdraagt aan het ontstaan van ontstekingsreacties of daar juist tegen beschermt. In Tanzania werken we met een populatie die net naar de stad is getrokken of nog trekt. We hebben gegevens en materiaal verzameld van driehonderd mensen, van wie een deel op het platteland woont en een ander deel in een stad. Hiermee kun je de overgang naar een westers dieet bestuderen, iets wat in Europa niet meer kan.’

Afbeelding

Zijn er al resultaten?

‘Ja, de eerste data van de Tanzaniaanse studie zijn geanalyseerd, maar nog niet gepubliceerd. Ik kan al wel zeggen dat je uit statistische analyse van de vele data ziet dat dieet duidelijk van invloed is op ontstekingsreacties en op de werking van het immuunsysteem. Het traditionele dieet – met veel vezels, groenten en fruit en weinig vlees en vetten – bevat grote hoeveelheden beschermende stoffen, zoals bepaalde flavonoïden. Tanzanianen met dit voedingspatroon hebben in hun stofwisseling veel metabolieten afkomstig uit de voeding, waarvan we in het lab een ontstekingsremmende werking zien uitgaan. Bij mensen met een stedelijk voedingspatroon zien we juist dat metabolieten die een rol spelen in de cholesterolstofwisseling verhoogd zijn.’

Wat kunnen landen als Tanzania hiermee?

‘Gegevens als deze geven een onderbouwing voor het stimuleren van het traditionele dieet in Afrika. De trek van het platteland naar de stad gaat gepaard met een enorme toename van het aandeel welvaartsziekten in Afrika, die niet is op te vangen door het zorgsysteem. Preventie is essentieel, er zal iets moeten gebeuren.’

Dat is een lastige boodschap, weten wij. Het moderne westerse eetpatroon is zeer verleidelijk, haast onontkoombaar als het eenmaal beschikbaar is en moeilijk om van af te kicken.

‘Ja, dat klopt, het gaat om gedragsverandering en dat is niet onze expertise. Wij leveren de biologische basis daarvoor. In Nederland is de afgelopen tien jaar een deel van de bevolking zich veel meer met voeding en gezond eten gaan bezighouden. In Afrika gebeurt dat nog weinig. Maar ook wij leren van deze resultaten.’

Wat leert u ervan?

‘Als je bepaalde ongunstige metabolieten kunt identificeren, kun je met die kennis ook ontstekingsreacties gaan remmen. Ontstekingsreacties spelen een erg belangrijke rol bij het ontstaan van vooral hart- en vaatziekten. Twee jaar geleden heeft een groep mensen met een hoog risico op hart- en vaatziekten een ontstekingsremmer gekregen, en die beschermde aantoonbaar tegen het krijgen van een herhaald hartinfarct.’

Het project TransMic loopt tot 2021. Hoe gaat het verder?

‘In oktober 2020 houden we een conferentie in Moshi. “We” zijn het Radboudumc, de onderzoekers van het Kilimanjaro Christian Medical Centre die de lokale kartrekkers zijn, het Limes Instituut in Bonn en de Universiteit van Florence. Verder gaan we in het West-Afrikaanse Burkina Faso een onderzoek doen, niet heel ver van de hoofdstad. Daar zit je echt in de Sahel, het is er droog met een korte regentijd, aanzienlijk armer dan in Tanzania en men eet ander voedsel. We zijn bijvoorbeeld benieuwd of er verschillen zijn in de genetische invloed op ontstekingsreacties, want Afrika is genetisch gezien een heel divers continent. Met onze onderzoekstechnieken ontrafelen we het genoom van de deelnemers. Misschien zullen we dan ook meer kunnen zeggen over de mogelijkheid dat mensen in Afrika wellicht gevoeliger zijn voor welvaartsziekten dan Europeanen. De hypothese daarachter is dat in hun leefomgeving heel lang veel infectieziekten voorkwamen. Een actief immuunsysteem gaf betere overlevingskansen, maar het zou kunnen zijn dat dit hen kwetsbaarder maakt voor ontstekingsgerelateerde welvaartsziekten.’

Tekst: Angela Rijnen
Foto: William Moore
Publicatiedatum: 27 januari 2020