Succesfactoren voor implementatie: De Krachten Gebundeld

‘De eerste echte succesfactor die ik kan aanwijzen, is het sterke netwerk waarmee we dit project zijn gestart’, vertelt Annelies. Zij begon in 2017 met haar promotieonderzoek rond het project, maar ruim voor die tijd was de bal al aan het rollen gebracht. ‘Onze lector Aly Waninge werkt al sinds 2011 samen met zorgorganisaties en andere kennisinstellingen rond thema’s die grenzen aan gezondheid bij mensen met een verstandelijke beperking. Vanuit haar praktijknetwerk kwam de dringende vraag om onderzoek te doen naar leefstijlinterventies. Het was dan ook niet moeilijk om partners te vinden voor het project. Maar liefst 19 partijen bundelden de krachten om mensen met een beperking lekkerder in hun vel te krijgen.’

Een van de samenwerkende partijen was zorginstelling ’s Heeren Loo. Jeffrey vertelt: ‘Onze fysiotherapeut Marije Bunskoek hoorde van het onderzoek en ging daarmee eerst naar de teams. Zagen zij het zitten om hieraan mee te werken? Toen de teams aangaven interesse te hebben, kwam Marije naar mij toe. Ik denk dat dat de perfecte volgorde is geweest. Als medewerkers achter een project staan, heb je immers de helft al gewonnen.’ Annelies kan dit beamen. ‘In een enkel geval merkten we dat deelname aan het project meer een beslissing was van hogerhand. Dan bleek na de start dat (een deel van) het team eerst behoefte had aan een andere stap. In zo’n geval wordt het lastig de neuzen dezelfde kant op te krijgen.’

Afbeelding

Op Valentijnsdag van 2017 was de kick-off van het programma. Annelies en haar collega-promovendus Kristel Vlot-van Anrooij startten toen ieder hun onderzoek bij locaties van 4 verschillende zorgorganisaties. Kristel ontwikkelde een omgevingsscan, waarmee sociale, fysieke en beleidskenmerken van de omgeving die een gezonde leefstijl stimuleren, in kaart worden gebracht. Is het bijvoorbeeld makkelijk om naar buiten te gaan en een frisse neus te halen? En zo niet, hoe kan dat veranderen? ‘Bij het bepalen van relevante omgevingsfactoren keken we onder meer wat medewerkers en bewoners belangrijk vinden’, vertelt Annelies. ‘Zo ging het ook bij mijn onderzoek. Ik bekeek de leerbehoeften binnen de instellingen. Medewerkers gaven bijvoorbeeld aan dat ze het moeilijk vonden bewoners te motiveren voor een gezonde leefstijl. Daarom namen we motivatietechnieken op in de e-learning die we ontwikkelden.’

Toen de producten waren ontwikkeld, kon het échte werk beginnen. Jeffrey zag mooie dingen gebeuren tijdens de themabijeenkomsten. ‘Ter voorbereiding kregen onze fysiotherapeut, bewegingsdeskundige en diëtist een speciale train-de-trainer-handleiding van De Krachten Gebundeld. Naast de informatie die zij gaven tijdens de bijeenkomsten, was er veel ruimte voor een gesprek tussen de medewerkers. Wat vinden we zelf belangrijk als het gaat om gezonde voeding en beweging? Zo vind ik het persoonlijk belangrijk om zelf te koken. We werkten voorheen met kant-en-klaarmaaltijden, maar nu ontstond het idee om met bewoners de keuken in te gaan. Iemand anders vertelde over zijn gewoonte om met bewoners te dansen. Daar werden veel collega’s enthousiast van: dat gingen zij ook doen! We toetsten onze ideeën ook bij de bewoners: zij konden goed aangeven wat ze van de plannen vonden.’

Voor een gestructureerde invoering van De Krachten Gebundeld, werd gewerkt met de PDCA-cyclus: plan, do, check, act. ‘Vooral die eerste stap is belangrijk’, weet Annelies. ‘En dat was meteen een valkuil. Mensen in de zorg zijn namelijk echte doeners, dus ze gaan het liefst door naar die tweede stap. Maar in dit geval is een stapje terug essentieel: wat kunnen we precies met de producten, wat willen we ermee bereiken, waarom en wanneer? Met een helder doel voor ogen kun je het proces veel beter inrichten.’ Jeffrey: ‘Klopt. Juist omdat we van tevoren goed hadden afgesproken wat we gingen doen, kwamen we nagenoeg geen hobbels tegen onderweg. En die duidelijke koers hielp ons ook bij het maken van moeilijke keuzes bij onverwachte omstandigheden. De coronacrisis stond de implementatie daardoor bijvoorbeeld minder in de weg.’

Tijdens de implementatie werd goed bijgehouden: wat gaat goed en wat is lastig? En natuurlijk ook: hoe komt dat? Al deze informatie werd verzameld in een procesrapportage. Annelies: ‘De procesrapportage bevat een overzicht met successen en knelpunten die we in elke projectfase zijn tegengekomen. Daarmee doen organisaties die na de projectperiode met De Krachten Gebundeld aan de slag willen hun voordeel. Zij lopen zo om valkuilen heen waar hun voorgangers nog instapten. Verder staat er een realistische weergave in van de tijdsinvestering, zodat teams ook wat dat betreft niet voor verrassingen komen te staan. De procesrapportage is te vinden op dekrachtengebundeld.nl, samen met alle andere producten. Iedereen kan zo volledig zelfstandig aan de slag!’

Inmiddels is De Krachten Gebundeld een vast onderdeel van de werkwijze bij twee zorglocaties van ’s Heeren Loo. ‘De organisatie neemt het programma nu op in het vaste scholingsaanbod, zodat ook de andere honderden locaties ermee kunnen starten’, vertelt Jeffrey. ‘Maar dat gebeurt natuurlijk niet vanzelf. Aanjagers en kartrekkers spelen daarbij een belangrijke rol. Onze fysiotherapeut, diëtist en bewegingsagoog zitten dicht op enkele andere locaties en proberen medewerkers overal enthousiast te maken. Zo hopen we dat de olievlek steeds groter wordt. Ook het enthousiasme van de groepen die al met De Krachten Gebundeld werken, is aanstekelijk. Ik belde net met een locatie en daar was iedereen door het dolle heen: “Sorry hoor, we bellen straks terug. We gaan nu eerst lekker zwemmen!” Als je dat hoort, krijg je toch vanzelf een glimlach op je gezicht?’

Over resultaten gesproken: wat heeft De Krachten Gebundeld tot nu toe opgeleverd? Annelies: ‘We zagen bij medewerkers een positievere houding ten opzichte van een gezonde leefstijl. En er wordt nu gezondere voeding ingeslagen.’ Jeffrey: ‘Bij ons zijn de chips en pinda’s vervangen door snackworteltjes met een lekker gezond dipsausje. Je ziet sowieso de bewustwording stijgen, en sommige bewoners zie je zelfs écht afvallen. Zo geven een paar doorgewinterde zoetekauwen hun zelf gekochte snoepgoed nu af aan begeleiders: “Wil jij dit voor me bewaren? Anders eet ik het allemaal in één keer op.” Er is inmiddels een vaste discoavond en de duofiets wordt steeds vaker uit de schuur gehaald. En er zijn bewoners die begeleiders aan het programma herinneren: “Hé, we hebben nog geen fruit gegeten vandaag!” Dat vind ik prachtig om te zien.'

En dan is natuurlijk de laatste stap: hoe zorg je dat de aandacht rond het thema leefstijl niet verslapt? ‘Daar wordt in zowel het leertraject als de omgevingsscan aandacht aan besteed’, vertelt Annelies. ‘Zo is aan de omgevingsscan een actieplan gekoppeld om doelen te behalen en continuïteit te waarborgen. Daarbij geven we handige tips om tot actie over te gaan, maar we vragen de teams vooral ook zelf na te denken: wat werkt voor ons het best? Zo zijn er teams die doelen over leefstijl in de zorgplannen van cliënten opnemen, en andere bij wie een vaste medewerker de voortgang en continuïteit bewaakt.’ Dat laatste is het geval bij ’s Heeren Loo. Jeffrey: ‘Die medewerker houdt bijvoorbeeld in de gaten of de boodschappenlijst er na een poos niet ineens heel anders uitziet. En zij houdt ons scherp op onze doelen. We willen namelijk het aantal gezondheidsbelemmerende factoren uit de omgevingsscan steeds verder verminderen. Zo houden we iets om naartoe te werken.’

In 3 jaar tijd is De Krachten Gebundeld geïmplementeerd bij verschillende zorglocaties van De Zijlen, Koninklijke Visio, Siza, Pluryn, ’s Heeren Loo, Philadelphia, Ipse de Bruggen en Talant.

Inmiddels kan iedereen zelfstandig aan de slag met de producten op dekrachtengebundeld.nl.
Je vindt hier de omgevingsscan, e-learning, handleidingen voor teambijeenkomsten, handige job-aids en de procesrapportage van het implementatieproces.

• Het wetenschappelijke artikel over de implementatie van De Krachten Gebundeld
• ZonMw-programma Gewoon Bijzonder
• De Krachten Gebundeld op het Kennisplein Gehandicaptensector

Tekst: Martine de Wit, Het Nederlands Tekstbureau
Eindredactie: ZonMw