Minder antibiotica na blindedarmoperatie: veilig, goedkoper én prettiger voor de patiënt

Wat was de aanleiding voor deze studie?

‘Elk jaar ondergaan in Nederland ongeveer 14.000 mensen een operatie voor een blindedarmontsteking, een appendectomie. In zo’n 30 % van de gevallen gaat het om een complexe ontsteking, bijvoorbeeld omdat de blindedarm is geperforeerd. In de richtlijn stond het advies om deze patiënten drie tot vijf dagen antibiotica te geven tegen infectieuze complicaties, waarbij artsen gemiddeld voor die vijf dagen kozen. Toen ik net co-assistent was, vroeg ik een chirurg naar de optimale duur. Dat weet niemand, zei hij, ga het maar eens uitzoeken! Zo is het idee voor deze studie ontstaan, want er is inderdaad wereldwijd geen goed wetenschappelijk bewijs. Vaak lagen patiënten dus vijf dagen in het ziekenhuis, terwijl ze niet ziek waren. Dat kost niet alleen veel geld, onnodig antibioticagebruik leidt ook tot steeds meer resistentie tegen deze geneesmiddelen. En voor de patiënt is het uiteraard fijner minder te gebruiken en eerder naar huis te kunnen.’

Hoe verliep de inclusie?

‘Dat was een forse klus, mede omdat de studie na de start in 2017 grotendeels in covid-tijd liep. Veel ziekenhuizen schortten hun inclusie tijdelijk op. Elisabeth de Wijkerslooth, onze promovendus, heeft een enorme prestatie geleverd om de vijftien deelnemende ziekenhuizen zoveel mogelijk te blijven betrekken. Zoiets vergt vooral veel persoonlijk contact, want alle artsen, chirurgen in opleiding én de mensen op de spoedeisende hulp moeten bij elke patiënt óók denken aan de studie. We hebben bedankjes gestuurd en bij mijlpalen gezorgd voor een goede borrel op vrijdagmiddag. Elisabeth is het hele land doorgereisd om presentaties te geven. En hoewel we het effect niet hebben onderzocht, lijkt de informatiefilm voor patiënten ook te hebben geholpen. Het is niet veel werk zo’n film te maken, en als je ‘m eenmaal hebt kun je een film eindeloos delen. Desgewenst met de voice-over in een andere taal.’

Wat was de uitkomst?

‘De 1.066 geïncludeerde deelnemers werden willekeurig verdeeld in een tweedagengroep en een vijfdagengroep. Alle patiënten zijn na hun operatie 90 dagen gevolgd. 2 dagen antibiotica pakte niet slechter uit in het voorkomen van infectieuze complicaties, zoals een abces of een wondinfectie. Twee dagen is veilig, er zijn minder bijwerkingen en het bespaart kosten. Wel werden mensen in de tweedagengroep relatief vaker opnieuw opgenomen, maar bij een derde gebeurde dat binnen vijf dagen. Bij 5 dagen antibiotica hadden deze mensen dus nog gewoon in het ziekenhuis gelegen. Per saldo was het aantal ligdagen in de totale tweedagengroep per patiënt korter dan in de vijfdagengroep. Het kan zijn dat de drempel om bij klachten toch maar even terug te komen lager was, juist omdat de studie nog liep. Als twee dagen de nieuwe richtlijn wordt, zullen arts en patiënt het waarschijnlijk makkelijker nog even aankijken. Bijvoorbeeld als iemand lichte klachten krijgt na thuiskomst.  Want het ging bij de heropnames vrijwel nooit om ernstige complicaties.’

En de kostenbesparing?

'Daarover is nét een artikel gepubliceerd. In het tweedagenschema is er een licht verhoogd risico van 2% op een abces. Dus van elke 50 patiënten zou er gemiddeld één persoon daarvoor behandeld moeten worden. Als je dat verdisconteert, kom je uit op bijna 600 euro besparing per patiënt, ofwel zo’n 30.000 euro aan maatschappelijke opbrengst per 50 patiënten. Dat tikt aan bij 30% van zo’n 14.000 jaarlijkse operaties.’

Nog meer relevante opbrengsten?

‘Het is lastig om onze uitkomsten zomaar te vertalen naar andere ingrepen. Maar elke nieuwe studie is relevant, want er is nog veel te winnen in het terugdringen van onnodig antibioticagebruik. Niet alleen in geld, maar vooral omdat resistentie wereldwijd zo’n groot probleem is. Onze uitkomsten gaan echt als een lopend vuurtje rond, ook internationaal. In Nederland passen steeds meer artsen onze aanbeveling al toe. In de richtlijn over acute blindedarmontsteking waren de vijf dagen eerder al teruggebracht naar drie. Bij de volgende herziening van de betreffende module gaat dat hopelijk verder terug naar twee. Ik zou het echt interessant vinden in een vervolgstudie twee dagen te vergelijken met nul dagen. Als we dat in Nederland zouden uitzoeken en het kán, lopen we internationaal pas echt voorop in het terugdringen van antibioticagebruik.’

Nog tips voor collega-onderzoekers?

‘Zorg voor een goed plan en weet mensen daarvan te overtuigen. En investeer veel in communicatie rond je inclusie. Bij elke geïncludeerde patiënt kregen Elisabeth en ik een mailtje vanuit het systeem en daarover appten we elkaar dan enthousiast. Dat is in totaal dus 1.066 keer gebeurd. We appten dan meteen ook degene die de patiënt had aangedragen. Zo wordt het echt een project van iedereen. En als je dan uiteindelijk met z’n allen onder een artikel in The Lancet staat, heb je samen ook echt wat moois bereikt.’

Tekst: Marc van Bijsterveldt (september 2023)
Foto: v.l.n.r. Anne Loes van den Boom, Elisabeth de Wijkerslooth en Bas Wijnhoven

Informatiefilm voor patiënten die in aanmerking kwamen voor de APPIC-trial, op te vragen bij Anne Loes van den Boom via a.vandenboom@erasmusmc.nl.