Klimaatverandering als gevaar voor de gezondheid
‘Bij klimaatverandering denken mensen vaak aan heel dramatische doemscenario’s. Ze zien een ijsbeer op een drijvende ijsschots voor zich. Maar dat klimaatverandering ook dichtbij huis effecten heeft op onze eigen gezondheid, had tot nu toe weinig prioriteit’, zegt Maud Huynen, gezondheidswetenschapper bij het International Centre for Integrated Assessment and Sustainable Development (ICIS) van de Universiteit Maastricht. Tot de zomer van 2019 iedereen met de neus op de feiten duwde. Wekenlang berichtten de media over de overlast van de eikenprocessierups. De plaag was nog niet bestreden of er dienden zich in juli extreem hete dagen aan.
Stapeling
Maar een totaalbeeld van hoe alles in elkaar grijpt, welke stapeling van problemen zich zal voordoen en welke maatregelen het beste zijn, is er nog niet. In opdracht van ZonMw schreef Huynen met onderzoekers van de Universiteit Maastricht, Wageningen University & Research (WUR) en het RIVM een nieuwe Kennisagenda Klimaat en Gezondheid. ‘We laten zien dat klimaatverandering op veel manieren invloed heeft en zal hebben op ons leven en onze gezondheid’, zegt medeauteur Arnold van Vliet, als bioloog werkzaam bij WUR.
Fundament
De kennisagenda is een update van de eerste versie uit 2009. Ze bevat een inventarisatie van de wetenschappelijke stand van zaken en van de onderzoeksvragen die nog beantwoord moeten worden. Het onderzoek naar klimaatverandering en gezondheid blijft achter en is te weinig samenhangend. ‘Met deze agenda leggen we het fundament voor een landelijk gecoördineerd programma voor multidisciplinair onderzoek om de benodigde kennis te vergaren’, zegt Huynen. Het is belangrijk daarbij nauw samen te werken met beleidsmakers, overheden, bedrijven en burgers zodat men kan leren van elkaar, verantwoordelijkheden kan bepalen en maatregelen nemen. ‘Als je iets wilt doen aan de tekenproblematiek moet je ook de terreinbeheerders en tuineigenaren mee zien te krijgen, omdat zij gaan over de leefgebieden van de teek’, legt Van Vliet uit.
Integrale analyse
De auteurs hebben vijf prioriteiten geformuleerd. Ten eerste moet er een integrale analyse komen van de gezondheidsrisico’s die klimaatverandering met zich meebrengt. ‘We verwachten dat de veranderingen een grote omvang zullen hebben en tot veel kennisvragen zullen leiden. De antwoorden zullen ingewikkeld zijn’, zegt Van Vliet. De berichten deze zomer geven een idee van hoe uiteenlopend de problemen zijn. Hittestress zorgde voor een groter aantal sterfgevallen, maar onduidelijk is hoe de variaties over de jaren verklaard moeten worden. In het oosten van het land heerste opnieuw droogte. In Griekenland werd gewaarschuwd voor het westnijlvirus.
‘Als je meer groen in de stad hebt, moet je er wel voor zorgen dat er niet meer allergieën komen door pollen’
De tweede prioriteit betreft de ontwikkeling van maatregelen om gezondheidseffecten aan te pakken. ‘Maar we zijn daar niet op ingesteld. Veel actoren op veel beleidsterreinen zullen in actie moeten komen. Het is echter onduidelijk waar de verantwoordelijkheden liggen’, aldus Van Vliet. Het bedenken, opstellen en effectief implementeren van maatregelen zoals een hitteplan kost tijd. Alle actoren, van de zorg, de gemeente, de bouwsector en het publiek, moeten weten welke kennis en vaardigheden nodig zijn en hoe ze deze optimaal kunnen toepassen. Van Vliet: ‘Onvoldoende kennis over preventieve bestrijding van processierupsen heeft geleid tot een plotselinge enorme schaal van overlast, heel veel extra kosten en heel veel vragen en onduidelijkheden met politieke aandacht tot en met de minister en gedeputeerden.’
Driemaal nadenken
Als derde prioriteit noemt de kennisagenda de ontwikkeling van monitorings- en assessment systemen om de gevolgen van klimaatverandering beter te kunnen volgen en risicoanalyses te kunnen maken. De vierde prioriteit is onderzoek naar positieve en negatieve gevolgen van adaptatie aan klimaatverandering. Steden beginnen zich aan te passen met meer beplanting en waterpartijen. ‘Als je meer groen in de stad hebt, moet je er wel voor zorgen dat er niet meer allergieën komen door pollen. Als je gaat aanpassen, doe het dan op de meest gezonde manier’, zegt Huynen. Van Vliet: ‘Je moet driemaal nadenken als je maatregelen neemt. Als je daken die water vasthouden of wadi’s in steden niet goed aanlegt, kunnen het fantastische broedplaatsen zijn voor insecten en zorgen voor een tijgermuggenprobleem.’
Win-winsituatie
De kennisagenda noemt als vijfde prioriteit het onderzoek naar positieve en negatieve gevolgen van mitigatie, het tegengaan van klimaatverandering. ‘Minder gebruik van fossiele brandstoffen leidt tot minder uitstoot van broeikasgassen en andere luchtverontreiniging. Dat is dus een win-winsituatie: minder klimaatverandering en een betere luchtkwaliteit waardoor mensenlevens gered worden’, legt Huynen uit. Isolatie maakt het mogelijk gebouwen te verwarmen met minder energie. ‘Dat is klimaatvriendelijk, maar we moeten rekening houden met een mogelijk vervelend neveneffect op onze gezondheid. Tijdens de zomerhitte bleken goed geïsoleerde huizen namelijk de warmte moeilijker kwijt te kunnen.’
Slagkracht
Op dit moment wordt de kennisagenda en de financiering van een mogelijk onderzoeksprogramma Klimaat en Gezondheid besproken met betrokken ministeries. ‘Veel van de issues zullen pas in de komende tientallen jaren de grootste impact gaan hebben. Ik kan niet hard aantonen dat een muggenuitbraak over twintig jaar tot doden kan leiden. Ik weet wel dat je je er nu al op moet voorbereiden om de impact zo klein mogelijk te houden’, zegt Van Vliet.
Auteur: Tjitske Lingsma
Foto’s: privécollectie geïnterviewden
Publicatiedatum: 23 september 2019