Slotbijeenkomst ADMD: gemeenten aan de slag voor mensen met dementie

In de middag konden anderen online aansluiten bij een tafelgesprek over vragen als hoe je dagactiviteiten faciliteert en wat daarbij wel en niet werkt. En hoe zorg je ervoor dat een dagactiviteit blijft bestaan? Tijdens de bijeenkomst is ook de herziene en verder uitgebreide editie van de ‘Inspiratiewijzer dagactiviteiten voor mensen met dementie’ gelanceerd. Hieronder een impressie van de dag.
Opening Madelon Bax en Inge Diepman: ‘Samenwerken is de belangrijkste succesfactor’

De doelstelling van de Nationale Dementiestrategie is ambitieus: in 2030 heeft 80% van de thuiswonende mensen met dementie toegang tot een passend aanbod dat aansluit op hun wensen en behoeften. Het ZonMw-programma ADMD heeft samen met partners als Alzheimer Nederland en Movisie 23 gemeenten intensief ondersteund om dit op lokaal niveau op de rails te zetten. De start van zo’n proces: een gedegen peiling naar wensen en behoeften en een inventarisatie van wat er al is.
Dagvoorzitter Inge Diepman krijgt het aanwezige publiek bijna niet meer stil na haar opdracht even kennis te maken met iemand die je nog niet eerder hebt ontmoet. Een goed teken, want uitwisseling van ervaringen en elkaar inspireren is een van de doelen van de dag. De slotbijeenkomst had net zo goed ‘startbijeenkomst’ kunnen heten, en wel van een intensieve samenwerking van gemeenten. Alle aanwezigen willen werk maken van betekenisvolle dagactiviteiten voor thuiswonende mensen met dementie en hun naasten. Diepman stelt vast dat de deelnemers piketpaaltjes slaan op hun weg naar wat er allemaal nog te doen is. Programmamanager Madelon Bax (ZonMw): ‘Er is veel bereikt, maar er ligt zeker nog het nodige werk.’
Samenwerken en verbinden
Dat geldt voor de 23 gemeenten die een ZonMw-project hebben gedaan én de 34 gemeenten die vanuit een decentralisatie-uitkering van het ministerie van VWS al eerder middelen ontvingen om hun aanbod te versterken. ZonMw en haar partners hopen dat alle ervaringen ook andere gemeenten zullen inspireren aan de slag te gaan. Wat is voor Bax een opvallende uitkomst van het programma? ‘Het belangrijkste is wel dat dit niet kan zonder een intensieve samenwerking op lokaal niveau. Je kunt het als gemeente niet alleen. Een andere cruciale ervaring: er is vaak al heel veel op lokaal niveau. Als je dat goed met elkaar verbindt, kun je samen vertrekken vanuit wat je al hebt. Je hoeft als gemeente lang niet altijd iets nieuws te verzinnen. Dus: ga aan de slag, bel of mail elkaar en zet zo samen de volgende stap.’
Flitspresentaties en uitwisseling: ‘Het proces is minstens zo belangrijk als het resultaat’

In het ochtendprogramma is veel tijd ingeruimd voor korte presentaties door elke deelnemende gemeente, gevolgd door onderlinge uitwisseling. Wat hebben de projecten opgeleverd? Welke lessen en ervaringen zijn interessant om te delen? De sfeer is levendig, met een duidelijk voelbare gretigheid om van elkaar te leren. Een impressie vanuit de twee rondes in de subgroepen.
De ervaring van Cristien Bajema, projectleider in Leeuwarden, is misschien wel tekenend voor het enthousiasme in veel gemeenten: ‘Ik moest vaker op de rem dan dat ik iets moest aanzwengelen.’ Leeuwarden heeft veel opgestoken van het ZonMw-project, vooral ook door de opdracht een regiobeeld te maken. Een koppeling met Vektis-cijfers leverde de gemeente gedetailleerde kennis op over de wijkspreiding van mensen met dementie en hun naasten. Belangrijk voor een gericht en passend lokaal beleid.
Gewone dingen
In Groningen bleek de focus van het bestaande sociaal beleid aanvankelijk een obstakel. Ouderen waren nog niet echt in beeld; de nadruk lag op jeugdbeleid. Mede door het ADMD-project is er nu meer oog voor de behoeften van ouderen. Bijvoorbeeld door de inzet om mensen met dementie in de beginfase te ondersteunen hun gewone dingen te kunnen blijven doen. Mattie Oostra: ‘Daarbij willen we – als volgende stap – ook het verenigingsleven betrekken.’
Maatwerk dichtbij
Hoe gaat het in kleinere plattelandsgemeenten? Wijchen en Druten werken samen en zelfs op deze betrekkelijk kleine schaal kunnen de verschillen groot zijn. Margreet Muurmans: ‘We hebben persona’s ontwikkeld om beter invoelbaar te maken hoe mensen keuzes maken. Een ervan heet Annie, een traditionele vrouw die het lastig vindt te zeggen wat ze wil. Die groep is bij ons best groot.’ Opvallend was dat veel mensen uit de kleine kern Afferden hoofdplaats Druten al ‘te ver’ vonden. Dat onderstreept het belang om maatwerk te bieden, met ontmoetingsmogelijkheden dichtbij.
Alleen in een groot huis
De Bilt ontdekte dat er al veel aanbod is, maar dat burgers vaak niet weten wat er aan ontmoeting mogelijk is. Een goede sociale kaart is dus onmisbaar om te ontsluiten wat er al is. De groep hoogopgeleide ouderen uit de rijkere wijken verdienen bijzondere aandacht, vertelt beleidsmedewerker Tim Wolters. ‘Zij lijken misschien minder behoefte aan ondersteuning te hebben, maar veel van deze ouderen zitten ook maar alleen in dat veel te grote huis.’ Financiële zelfredzaamheid betekent volgens Wolters niet per se dat iemand er vanzelf uitkomt als de gezondheid minder wordt.
Al doende veranderen
Het is een willekeurige selectie uit veel meer lessen en ervaringen uit het ochtendprogramma. Opvallend vaak vinden gemeenten het lastig mensen met een migratieachtergrond te bereiken. Een tip: werk met sleutelfiguren. Ook veel genoemd zijn vervoersproblemen. Die kunnen mensen met dementie belemmeren naar dagactiviteiten te gaan. Nog een breed gedeelde les: het proces van samen aan een project werken was bijna belangrijker dan de resultaten. Netwerken zijn verbreed, samenwerkingsrelaties verdiept, het thema is geagendeerd. Gewoon dóén dus. Bijvoorbeeld via actieonderzoek, zoals Hilversum en Wijdemeren dit presenteerden. Dat levert niet alleen kennis op, je werkt al doende – in ‘leerteams’ – aan concrete veranderingen. Samen met de mensen om wie het gaat. Zo ontstaat bijna als vanzelf een passend aanbod.


Deelnemers aan het woord

Rondetafelgesprek: ‘Ga aan de slag en durf buiten de lijntjes te kleuren’

In het middagprogramma – dat via streaming ook online te volgen was – sprak dagvoorzitter Inge Diepman met verschillende betrokkenen over dagactiviteiten voor mensen met dementie en hun naasten. Achtereenvolgens schoven verschillende betrokkenen bij het ADMD-programma. Wat zijn hun ervaringen? Welke lessen kunnen anderen daarvan leren?
Wat gebeurt er als je de straat op gaat en mensen aanspreekt over dementie? Jaap Noorda en zijn team deden het in Amsterdam Nieuw-West en voerden zo meer dan 500 gesprekken. ‘Als je er gewoon direct naar vraagt, blijkt bijna iedereen ermee te maken te hebben in hun directe omgeving. En bijna iedereen vindt het fijn om de zorgen om hun naasten én om de toekomst te delen.’ Cornel Vader snapt die zorgen. Over een paar jaar zijn er zo’n half miljoen mensen met dementie in Nederland. En de meesten zullen thuis wonen. ‘Het is keihard nodig dat we samen zorgen voor een aanbod dat deze mensen goed doet.’
Lagere drempel
In Nieuw-West is er is al het nodige aan dagactiviteiten, zegt Janneke van Zanden. Maar veel mensen komen daar als het thuis eigenlijk al niet meer gaat. ‘We willen naar lichtere vormen van opvang in de Huizen van de Wijk. En via zelforganisaties van migranten. Laagdrempelig, zonder indicatie.’ Ook in de Achterhoek is er al veel, vervolgt Nadieh Bolink. ‘Wel hebben wij een andere populatie. Onze focus ligt nu op jonge mensen met dementie. En op hoogopgeleiden.’ Belangrijk is het betrekken van de eerste lijn, zegt Antoinette Meys, bijvoorbeeld met Welzijn op Recept via de huisarts. ‘De drempel wordt lager als je van de huisarts een strippenkaart krijgt voor activiteiten in de buurt.’
Erbij blijven horen
In de tweede tafelronde vertelt Hans Alderliesten over zijn ervaringen met dagactiviteiten. Hij doet zelf vaak mee om te weten wat er speelt. ‘Ik heb geleerd hoe belangrijk het is dat we de ziekte als het ware vergeten, maar de mens niet.’ Monique Caljouw herkent dit. ‘Je moet doorgronden bij welke persoon welke activiteiten passen. Maatwerk, met als hoofddoel kwaliteit van leven.’ De tweejaarlijkse Dementiemonitor van Alzheimer Nederland levert hiervoor veel bruikbare kennis. Julie Meerveld: ‘Blijven meedoen klinkt eenvoudiger dan het is. In ons onderzoek zegt 25% van de mensen met dementie dat ze in winkels begrip ervaren voor hun problemen met betalen, bijvoorbeeld. Dat is echt nog te weinig voor de broodnodige dementievriendelijkheid! De caissière, de vakkenvuller, maar ook de leden van je vereniging kunnen jou het gevoel geven erbij te blijven horen.’
Van denken naar doen
In de laatste ronde stelt Jarcine Spaarder dat gemeenten de financieringsregels vaak als belemmerend ervaren. Volgens haar maken we deze hobbels te groot. ‘Neem het vervoersprobleem. Daar kun je een heel systeem voor optuigen, Maar iemand die naar de sportschool wil, kan misschien ook met een buurman meerijden. Oplossingen vind je vaak heel dichtbij.’ De business case is volgens haar duidelijk: kleine investeringen in preventie leveren veel op in termen van minder zorg. Els Vriens onderstreept dat vanuit haar ervaringen met de Onvergetelijke Kookclub Zeist. Samen plezier maken, gezelligheid én lekker eten, met je partner, kind of kleinkind. Het kost niet veel en de opbrengst is groot. Een prachtige vorm om te doen wat Spaarder bepleit: ‘Stop met denken vanuit de systemen en handel vanuit de mens met dementie en zijn of haar netwerk. En vooral: durf buiten de lijntjes te kleuren.’

De tafelgasten (in alfabetische volgorde)
- Hans Alderliesten, onderzoeker en projectleider dementie, Movisie
- Nadieh Bolink, coördinator netwerk Ouderen en Veerkracht Achterhoek
- Monique Caljouw, onderzoeker bij het Universitair Netwerk voor de Care sector Zuid-Holland vanuit het Leids Universitair Medisch Centrum
- Julie Meerveld, manager Belangenbehartiging en regionale hulp, Alzheimer Nederland
- Antoinette Meys, strategisch adviseur, Zorgbelang Inclusief
- Jaap Noorda, onderzoeker in het sociaal domein
- Jarcine Spaander, bestuurder King Arthur Groep, Hilversum
- Cornel Vader, voorzitter programmacommissie ADMD
- Els Vriens, belangenbehartiger Alzheimer Nederland, Onvergetelijke Kookclub Zeist
- Janneke van Zanden, adviseur Uitvoering sociaal domein, stadsdeel Nieuw-West Amsterdam
Gespreksleiding: Inge Diepman
Tekst | Marc van Bijsterveldt, 2 maart 2023
Visualisaties | Annette de Vries
Foto's | Kimberly van Dijk