Implementatietraining blijkt in een grote behoefte te voorzien

Het is nog een jong vakgebied en relatief onbekend: implementatie. Onderzoekers weten van oudsher veel over hoe je een effectieve interventie ontwikkelt. Maar hoe je ervoor zorgt dat die ook gebruikt wordt in de praktijk, daar is vaak minder aandacht voor. Toch begint de laatste tijd dat beeld te kantelen. Steeds meer wetenschappelijke kennis komt beschikbaar over hoe je een implementatietraject tot een succes maakt. En er zijn veel andere projecten waar al veel ervaring met implementatie is opgedaan.
Helpen met impact bereiken
Kortom, de kennis over implementatie neemt toe, en dat geldt ook voor het belang ervan. Josien de Boer, implementatiespecialist bij ZonMw, kan dat laatste niet vaak genoeg benadrukken. ‘De projecten die ZonMw financiert, móeten impact hebben’, legt ze uit. ‘Dit betekent dat de projectresultaten, zoals zorgvernieuwingen, daadwerkelijk worden gebruikt door praktijk, beleid, onderwijs of vervolgonderzoek.’ Maar hoe bereik je impact? Daar is Josien helder in: ‘Een goed doordacht implementatieplan. Dat is 1 van de belangrijkste voorwaarden daarvoor.’
Alle stappen zorgvuldig doorlopen
Een implementatieplan is dus een eerste stap. Maar verder moeten er in de praktijk geen obstakels op de weg liggen, terwijl die er juist wel vaak zijn. ‘Geen draagvlak, te weinig tijd, onwetendheid; het implementeren van vernieuwingen in de dagelijkse praktijk is vaak ingewikkeld’, legt Esther Bisschops uit, verbonden aan de academische werkplaats Viveon, onderzoeker bij de Vrije Universiteit en gedragswetenschapper bij ’s Heeren Loo. Zij promoveert binnenkort op onderzoek naar de implementatie van methoden die onvrijwillige zorg terugdringen in de zorg en begeleiding van mensen met een ernstige of matige verstandelijke beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag.

De projecten die ZonMw financiert, móeten impact hebben
Behoefte aan implementatiekennis
Esther constateerde dat bij de zorgorganisaties een groeiende behoefte aan implementatiekennis was. Maar een training op maat ontbrak vooralsnog. Daarop besloot ze, samen met Marieke Wouters van de academische werkplaats GOUD, een eigen training te ontwikkelen. De cursus ‘Implementeren kun je leren’ was het resultaat, speciaal ontwikkeld en bedoeld voor degenen die met implementatie te maken hebben en aangesloten zijn bij 1 van de zorgorganisaties die verbonden zijn aan de academische Werkplaatsen Verstandelijke Beperkingen (AWVB).
In de training gaan de deelnemers stapsgewijs aan de slag met hun eigen implementatieplan. Want zo’n plan is de eerste stap van een succesvolle implementatie, die helaas vaak wordt vergeten. Met 'Implementeren kun je leren' krijgen de cursisten kennis, vaardigheden en concrete handvatten aangereikt over implementatie.
Trainingsdagen en online bijeenkomsten
Het implementatie-stappenplan van GOUD, dat is gebaseerd op wetenschappelijke literatuur, vormt de leidraad voor de training. Na 3 trainingsdagen en een aantal online bijeenkomsten, verdeeld over een langere periode, hebben de deelnemers stappen van het maken van een implementatieplan doorlopen. Of je dan met een kant-en-klaar plan de deur uitloopt? 'Dat hangt ervan af', zegt Esther. ‘Misschien wel als je een vernieuwing implementeert in een kleinschalige organisatie of binnen een zorgteam. Niet als je in een grote zorgorganisatie werkt of onderzoek doet. Maar je hebt dan wel goed nagedacht over alle stappen die je moet zetten en alles wat daar bij komt kijken. Je hebt de bagage die nodig is om het juiste gesprek met alle belanghebbenden aan te gaan.’
Tekst gaat verder onder kader.
Wat zijn de academische werkplaatsen
De academische werkplaatsen Viveon in Amsterdam en GOUD (Gezond OUDer worden) in Rotterdam zijn 2 van de academische werkplaatsen die financiering ontvangen vanuit het ZonMw-programma Academische Werkplaatsen Verstandelijke Beperkingen. In dit programma krijgen in totaal 6 academische werkplaatsen meerjarige financiering voor het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek, samen met de zorgpraktijk en het onderwijs. In de academische werkplaatsen werken zorgverleners, onderzoekers, onderwijsinstellingen en beleidsmakers samen aan langdurige zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. De werkplaatsen hebben zich verenigd in de Associatie van Academische Werkplaatsen Verstandelijke Beperkingen.
De training 'Implementeren kun je leren' werd in eerste instantie eenmalig gegeven, medio 2024. Maar na het grote succes van deze eerste editie is besloten om vanaf 15 april volgend jaar een nieuwe training te geven. Het aantal beschikbare plekken voor deze tweede editie is zelfs uitgebreid van 16 naar 20.
Linda Messemaker-Veerman behoorde medio 2024 tot de eerste groep cursisten. Ze doet bij de academische werkplaats Affect-us promotieonderzoek naar een serious game die 'brussen', oftewel broers en zussen van kinderen met een beperking, ondersteunt bij het verbeteren van hun welzijn. ‘Ik ben inmiddels het laatste jaar van mijn promotieonderzoek ingegaan. Het schrijven van een implementatieplan stond al heel lang op mijn actielijstje, maar ik schoof het steeds voor me uit omdat ik niet wist waar ik moest beginnen’, vertelt Linda.
Opknippen in hapklare brokjes
‘Deze training helpt je heel goed op weg door alles in hapklare brokjes op te knippen en je te dwingen na te denken over alle stappen die je moet zetten. Welk probleem los je op met je interventie of product? Wie zijn je belanghebbenden en hoe betrek je die bij het proces? En welke belemmerende en bevorderende factoren zijn er? Vervolgens pas je je implementatiestrategie daar op aan.’
Implementatieplan op maat
‘Implementatiestrategie is altijd maatwerk', legt Esther. Uit haar onderzoek blijkt dat voor elke organisatie een implementatieplan op maat nodig is. Of soms zelfs afgestemd moet worden op een specifiek zorgteam, of op bijvoorbeeld alleen de gedragswetenschappers binnen een zorgorganisatie. ‘Als je daar onvoldoende over nadenkt, dan heeft je implementatieplan geen effect. Voor elke laag in de organisatie moet je bepalen wie je nodig hebt om de volgende stap in het implementatieproces te kunnen zetten. Wie zijn de sleutelfiguren die je beslist moet meenemen?’

Implementatiestrategie is altijd maatwerk
'Iedereen brengt kennis en ervaring mee'
De training kent een interactieve opzet. Na de plenaire uitleg ga je steeds in kleine groepjes aan de slag om de theorie toe te passen op je eigen plan. Vervolgens bespreek je dat weer met elkaar. Linda vond het erg leuk om tijdens de training collega’s van andere academische werkplaatsen te ontmoeten en met hen in gesprek te gaan. ‘Iedereen brengt andere kennis en ervaring met zich mee, die je kan gebruiken als input bij het maken van je eigen plan.’
Waardevolle wisselwerking
Ook Esther noemt die wisselwerking waardevol. ‘We zagen dat dezelfde mensen elkaar steeds opzochten tijdens de trainingsdagen. Het voordeel daarvan was dat ze elkaars projecten steeds beter leerden kennen en op dag 3 heel goed met elkaar konden meedenken over passende implementatiestrategieën.’
Josien roemt de praktische insteek van de training. ‘Dat is echt de kracht. Je gaat concreet aan de slag met je eigen implementatieplan en kunt daar direct met mensen uit je eigen werkveld over sparren. Omdat zij precies weten over welke context je het hebt, kunnen ze je vaak heel bruikbaar advies geven. Of je op basis van hun eigen ervaringen op andere ideeën brengen.’

Het schrijven van een implementatieplan stond al heel lang op mijn actielijstje
Training is geschikt voor iedereen
De training is toegankelijk voor iedereen die werkt bij een organisatie of instelling die is aangesloten bij een AWVB. Volgens Esther hebben niet alleen implementatiecoaches of -deskundigen, onderzoekers en beleidsmedewerkers voordeel bij de cursus, maar ook de professionals die dichter bij de dagelijkse praktijk staan, zoals managers van zorgorganisaties en gedragswetenschappers die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Ook maakt het niet uit in welke fase van een project iemand zich bevindt, denkt Linda. ‘Als je net begonnen bent met je onderzoek is het goed om alvast over die belangrijke laatste fase na te denken. En als je al een begin hebt gemaakt met je implementatieplan, kan je deze training gebruiken om dat te finetunen.’
Impact bereiken
Het zorgvuldig opschrijven van alle aspecten die van belang zijn voor een succesvolle implementatie is ook een pré, zegt Esther. ‘Dat maakt je plan overdraagbaar, omdat het niet meer alleen in jouw hoofd zit.’ Niet onbelangrijk, omdat het enthousiasme van anderen en een goede onderlinge samenwerking binnen een organisatie of team hard is nodig om het proces te laten slagen. ‘Alleen op die manier zorgen we ervoor dat mensen met een verstandelijke beperking uiteindelijk profiteren van al het moois dat binnen de academische werkplaatsen wordt ontwikkeld om de zorg te verbeteren en hun kwaliteit van leven te verhogen’, besluit Josien. ‘Die impact bereiken, daar gaat het om!’
Meer informatie
- Zelf aan de slag met een implementatieplan?
ZonMw heeft een stappenplan ontwikkeld voor het maken van een eigen implementatieplan waarmee je een vernieuwing in de praktijk invoert. Doorloop de stappen en vul de invultools in, en je kunt een goed onderbouwd plan maken. Kijk op Maak zelf een implementatieplan. Je vindt er zowel een format Implementatieplan, een lijst met implementatiestrategieën en -activiteiten en een lijst met kennisproducten. - Meer over de Academische Werkplaatsen Verstandelijke Beperkingen (AWVB)
Wil je meer weten over het ZonMw-programma Academische Werkplaatsen Verstandelijke Beperkingen en de 6 werkplaatsen aan het programma verbonden zijn? Kijk dan op Academische Werkplaatsen Verstandelijke Beperkingen. - Interesse in het volgen van de AWVB-implementatietraining?
Wil je weten hoe je vernieuwingen succesvol implementeert in de dagelijkse zorg voor mensen met een verstandelijke beperking? Volg dan de training 'Implementeren kun je leren'. Let wel, de training is speciaal ontwikkeld en bedoeld voor degenen die met implementatie te maken hebben en aangesloten zijn bij 1 van de zorgorganisaties die verbonden zijn aan 1 van de 6 academische Werkplaatsen Verstandelijke Beperkingen (AWVB). Op 15 april gaat een nieuwe training van start in Amersfoort. Vanwege het grote aantal geïnteresseerden is het aantal plekken verhoogd naar 20. Heb je interesse of wil je meer informatie? Stuur dan een mailtje naar Esther Bisschops. Haar e-mailadres is e.h.bisschops@vu.nl - Promotie Esther Bisschops
Esther Bisschops is verbonden aan de academische werkplaats Viveon, werkt als gedragswetenschapper bij ’s Heeren Loo en is onderzoeker aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij onderzocht de afgelopen jaren de implementatie van de Wet zorg en dwang, die onvrijwillige zorg bij woonlocaties voor cliënten met probleemgedrag moet afbouwen. Daarnaast keek ze naar de implementatie van 2 bestaande methoden om onvrijwillige zorg te verminderen. Esther promoveert op woensdag 18 december. Meer informatie op de website van de VU.
Colofon
- Tekst: Dieuwke de Boer, Ron Magnée
- Foto's: Esther Bisschops, Josien de Boer, LInda Messemaker-Veerman