Man-vrouwverschillen in tijden van corona

De wereldwijde uitbraak van het coronavirus COVID-19 heeft gevolgen voor ons allemaal. Maar in hoeverre verschilt die impact tussen mannen en vrouwen? Dat vroegen we aan prof. dr. Sabine Oertelt-Prigione, arts en hoogleraar Gender in Primary and Transmural Care aan het Radboudumc, en dr. Petra Verdonk, universitair hoofddocent Gender en Diversiteit aan het Amsterdam UMC-VUmc en secretaris van de Nederlandse Vereniging Gender & Gezondheid.

Uit verschillende onderzoeken komt een vergelijkbaar beeld naar voren: het coronavirus COVID-19 lijkt mannen zwaarder te treffen dan vrouwen. Hoe kunnen we dat verklaren? Het meest voor de hand liggende antwoord zit ‘m in de genen: vrouwen hebben twee X-chromosomen, mannen maar één. Het is al langere tijd bekend dat er op die X-chromosomen veel genen zitten die belangrijk zijn voor de werking van het immuunsysteem, zegt Sabine Oertelt-Prigione. ‘Bij virusinfecties is het immuunsysteem van vrouwen meestal actiever dan dat van mannen. Ook produceren vrouwen vaak meer antistoffen als ze vaccins krijgen toegediend’, zegt ze. Een extra actief immuunsysteem zou vrouwen dus meer bescherming kunnen bieden tegen coronavirussen als COVID-19. Ook op latere leeftijd – naarmate het immuunsysteem bij zowel mannen als vrouwen minder actief wordt – lijkt die extra bescherming nog door te werken: het aantal mannen dat aan COVID-19 bezwijkt is namelijk in alle leeftijdscategorieën hoger dan het aantal vrouwen dat overlijdt.

Zoektocht naar medicijnen

Sekseverschillen en de bijbehorende gezondheidsrisico’s spelen niet alleen een belangrijke rol in het ziekteverloop van COVID-19, ze zouden ook een prominente rol moeten spelen in de zoektocht naar mogelijke medicijnen. Momenteel worden verschillende bestaande middelen onderzocht, waaronder chloroquine. De Amerikaanse president Trump riep onlangs nog dat dit middel dé oplossing zou zijn voor COVID-19. ‘Misschien wel als het over hydroxychloroquine gaat, die bij voorkeur in combinatie met een antibioticum wordt voorgeschreven’, reageert Oertelt-Prigione op deze uitspraak. ‘Beide stoffen veranderen echter het QT-interval van het hart (de tijd tussen het samentrekken en ontspannen van de hartkamers - red.) en dat leidt weer tot een hoger risico op hartritmestoornissen. We weten dat dit risico bij vrouwen hoger is dan bij mannen, omdat het QT-interval bij vrouwen sowieso langer is. Bij het gebruik van deze twee medicijnen zou hun risico op hartritmestoornissen vele malen hoger worden. Dit moet meegenomen worden in trials die de effectiviteit van deze medicijnen onderzoeken.’

Genderverhoudingen onder druk

Oertelt-Prigione is van huis uit arts, maar werkt als hoogleraar Gender bij het Radboudumc aan SAFE, een platform voor vrouwen die te maken hebben met partnergeweld. In hoeverre hebben de coronamaatregelen gevolgen voor het aantal meldingen? ‘Tijdens de quarantaineperiode is het aantal meldingen van huiselijk en seksueel geweld tegen vrouwen in Zuidoost-Azië en een aantal Europese landen gestegen’, zegt ze. Verdonk voegt toe dat de Nederlandse politie vooralsnog een lichte stijging van het aantal meldingen ziet. Beide wetenschappers verwachten dat het aantal meldingen na de versoepeling van de maatregelen verder zal stijgen. ‘Vrouwen in onveilige situaties hebben op dit moment weinig mogelijkheden om hulp te zoeken, een melding te doen of hun partner te verlaten’, zegt Oertelt-Prigione. Bovendien komt in rapportages uit het buitenland naar voren dat COVID-19 ook wordt gebruikt als vorm van geweld, bijvoorbeeld door vrouwen te dwingen om binnen te blijven. Maar niet alleen een toename van geweld ligt voor de hand, ook het aantal nieuwe meldingen zal stijgen. De gevolgen van een crisis kunnen de bestaande genderverhoudingen binnen een relatie namelijk aan het wankelen brengen. ‘De machtsverhoudingen binnen een relatie veranderen als een man zijn baan verliest terwijl zijn vrouw hard nodig is in de zorg. En bij stellen die die voor gendergelijkheid afhankelijk waren van de outsourcing van allerlei taken, zoals de zorg voor de kinderen en het schoonhouden van het huis, kan pijnlijk duidelijk worden hoe de verhoudingen liggen’, aldus Verdonk.

Onoplosbare dilemma’s

Ook op maatschappelijk vlak laat de coronacrisis diepe sporen na. Tachtig procent van het zorgpersoneel is vrouw. In de ouderenzorg ligt dit percentage zelfs nog hoger. Vrouwen nemen over het algemeen vaker de zorg voor de kinderen op zich en zijn ook vaker mantelzorger. In tijden van crisis eist het werken in de zorg een enorme tol.  ‘Vrouwelijke medewerkers in de thuis- en ouderenzorg maken zich momenteel grote zorgen over de afwezigheid van beschermende maatregelen’, vertelt Verdonk. ‘Uit ons onderzoek Gezond Zorgen blijkt dat ze zich niet zozeer zorgen maken over hun eigen gezondheid, maar bang zijn om hun veelal kwetsbare cliënten te besmetten. Ook staan ze voor onoplosbare dilemma’s, want wat krijgt voorrang: de eigen gezondheid of die van cliënten? En thuis is het vaak passen en meten om de zorg voor kinderen en ouders te combineren met het zware werk in de zorg.’ De eerste studies uit China laten zien dat met name vrouwelijke zorgmedewerkers vaker psychische klachten rapporteren na de coronacrisis, zoals slaapproblemen en posttraumatische stressstoornissen. Volgens Verdonk en Oertelt-Prigione ligt dat ook hier in de lijn der verwachting. Deze cijfers kunnen echter een vertekend beeld geven, waarschuwt Oertelt-Prigione. ’Ik verwacht dat iedereen die nu acute zorg levert, bijvoorbeeld op de intensive care, op den duur psychische klachten zou kunnen ontwikkelen. Genderverschillen spelen hier bovendien een belangrijke rol, omdat mannen over het algemeen minder geneigd zijn deze klachten te rapporteren dan vrouwen, zegt ze. 

Neem gender en diversiteit mee

Het kabinet heeft inmiddels een aantal steunmaatregelen aangekondigd. Die richten zich voornamelijk op de sectoren die het hardst worden getroffen door deze crisis, zoals de dienstensector. Het ondersteunen van de economie is een begrijpelijke maatregel voor de korte termijn, vindt Verdonk. Wel vraagt ze zich af of er een genderanalyse is gemaakt. ‘Neem een uur extra de tijd en maak de consequenties van deze maatregelen voor alle groepen binnen de samenleving inzichtelijk. We moeten bijvoorbeeld niet vergeten dat maatschappelijke organisaties veel werk doen door het bieden van een safety net aan kwetsbare, moeilijk bereikbare groepen in de samenleving. Ook bij deze organisaties lopen de rekeningen gewoon door’, aldus Verdonk. De boodschap van beide wetenschappers aan het kabinet is dan ook: neem gender en diversiteit mee in het bepalen van maatregelen voor de korte én langere termijn. Welke mannen en vrouwen in de Nederlandse samenleving worden het hardst getroffen door deze crisis en waarom? Daarbij moet de focus niet alleen liggen op de gevolgen voor de gezondheid, maar ook op de sociale maatschappelijke impact van deze pandemie. 

Meer informatie