Spirituele zorg maakt volgens het Kwaliteitskader Palliatieve Zorg onlosmakelijk onderdeel uit van goede palliatieve zorg, maar op dit moment is geestelijke verzorging zeer beperkt en niet geïntegreerd aanwezig binnen de eerste lijn. Geestelijk verzorgers zijn specialistisch zorgverlener op het gebied van zingeving en levensvragen en hebben een rol bij de advisering en scholing van andere zorgverleners en bij de begeleiding van vrijwilligers.
Diverse ontwikkelingen in de Nederlandse maatschappij maken de integratie van spirituele zorg in de eerstelijns palliatieve zorg urgent. Ten eerste, is er in de Nederlandse samenleving sprake van een dubbele vergrijzing waardoor het aantal patiënten dat op een bepaald moment palliatieve zorg nodig heeft zal stijgen. Bovendien duurt de palliatieve fase gemiddeld langer dan voorheen, door meer medische mogelijkheden. Ook vindt palliatieve zorg steeds meer plaats buiten zorginstellingen en in de thuissituatie. Ten tweede, hebben de ontwikkeling van technologisering en secularisering er mede toe geleid dat existentiële of zingevingsvragen heftig en/of acuut op de voorgrond kunnen treden (Anbeek, et al., 2014). Ten derde, ontbreekt het de huisarts, die coördinator en gids in de eerstelijnszorg is, aan tijd, geld of vertrouwen in eigen vaardigheden op het gebied van herkenning van en aandacht voor zingevings- en spirituele vragen van patiënten (Chibnall et al., 2004; Gijsberts et al., 2013; Selman et al., 2014).
Uit de Kennissynthese Geestelijke Verzorging in de Palliatieve Fase blijkt dat er de afgelopen jaren enkele eerstelijns projecten geestelijke verzorging zijn gestart. Het schaarse onderzoek dat naar deze projecten is gedaan, wijst erop dat deze eerstelijns geestelijke verzorging gewaardeerd wordt en maatschappelijk rendement oplevert in de vorm van emotionele rust, betere afstemming van de zorg door de huisarts, meer tevredenheid over de zorg, een hogere kwaliteit van leven, eerdere keuze voor een hospice en minder keuze voor agressieve medische zorg aan het einde van het leven (Damen & Leget, 2017).
Dergelijke projecten zijn echter versnipperd en geen lang leven beschoren. Uit studies van Agora (2016), Anbeek, Palmboom en Schuurmans (2014) en Damen en Leget (2017) blijkt dat dit o.a. komt door een gebrek aan 1) heldere communicatie over de aard van de producten van geestelijk verzorgers en daarmee samenhangende verwijscriteria voor andere zorgverleners; 2) inzicht in de toegevoegde waarde van deze producten voor de zorg; 3) structurele financiering in overleg met gemeenten, zorgverzekeraars, fondsen en particulieren; en 4) een actieve ondernemende houding van geestelijk verzorgers.
In dit deelproject van het project PLOEG (Palliatief Landelijk Onderzoek Eerstelijns Geestelijke verzorging) worden best practices van geestelijke verzorging in eerstelijns palliatieve zorg geïdentificeerd: Wat is ervoor nodig om de spirituele dimensie effectief te integreren in deze sector? We maken daarbij gebruik van een practice-based, inventariserende onderzoeksbenadering, om de huidige zorgpraktijk in kaart te brengen en de succesfactoren te kunnen bepalen. Het project bestaat uit drie opeenvolgende fasen. De eerste fase betreft het inventariseren, beschrijven en analyseren van bestaande praktijken van geestelijke verzorging in de eerstelijns palliatieve zorg door middel van thick description, om te komen tot selectie van een aantal succesvolle praktijken. In de tweede fase van het project worden deze succesvolle praktijken geanalyseerd op basis van o.a. hun werkwijze, partnerschappen, gesignaleerde knelpunten en gevonden oplossingen om zo te komen tot de formulering van succesfactoren voor geestelijke verzorging in de eerstelijns palliatieve zorg. De essentiële succesfactoren vormen zogenaamde best practices. De derde en laatste fase betreft het opstellen van een onderbouwd adviesplan voor geestelijk verzorgers en partners en het verspreiden van formats van best practices van geestelijke verzorging in de eerstelijns palliatieve zorg.
Door inzicht te krijgen in best practices van geestelijke verzorging in de eerstelijns palliatieve zorg kunnen knelpunten in de inbedding van geestelijke verzorging en de interdisciplinaire samenwerking op het gebied van spirituele zorg opgelost worden, waarmee de spirituele dimensie van de palliatieve zorg evenveel aandacht kan krijgen als de fysieke, psychische en sociale dimensies. Deze informatie draagt ook bij aan een sterkere onderbouwing van en toerusting voor het professioneel handelen van geestelijke verzorgers in de palliatieve zorg in de eerste lijn.